نگاهی به «ویژه نامه داستان» همشهری (خرد نامه)

درست است که مرسوم نیست کسی به نقد مجله بپردارد، اما اجاره بدهید این بار خلاف عادت نقد که نه، یادداشت کوتاهی داشته باشیم در مورد «ویژه‎نامه داستان همشهری» که زیر مجموعه خردنامه  و در گروه مجلات همشهری منتشر می‎شود، آن هم در قطع کتاب، که خب بهانه بهتر ازاین؟ در قطع کتاب است، نوشتن درباره آن هم مجاز!

ویژه‎نامه داستان دودوره داشته، یک دوره که به گمانم شش یا هفت شماره از آن  به سر دبیری مهدی قزلی منتشر شد و دوره دوم که حالا باشد به سردبیری نفیسه مرشد زاده به مخاطبان عرضه می‎شود. درمورد دوره اول، قصد ندارم  چیز چندانی بگویم،  پشت سر مرحوم نباید حرفی زد، حلا می‎خواهد مجله باشد! هرچند که  شاید از سر قیاس برای اینکه کم و کیف این دوره روشن شود، اشاراتی ناگزیز به آن دوره داشته باشم که به نظر من مهمترین ویژگی‎اش چاپ اعلای آن بود روی کاغذ گلاسه و قیمت مناسبش، و اگرچه در دوره جدید هم چاپ آن کماکان اعلاست، اما دیگر از کاغذ گلاسه خبری نیست و ۵۰۰ تومان هم رفته روی قیمت آن، اما با این حال هنوز هم قیمتش مناسب است و البته به تناسب این افزایش قیمت هم  کیفیت آن بالاتر رفته و چه بسا به مراتب بیشتر. با این حال نباید از زحماتی که در دوره اول این  ویژه نامه برای راه انداختن نشریه ای با این محتوا کشیده شده غافل بود، حتی اگر همه آن انتظاراتی که از چنین نشریه ای وجود دارد، محقق نشده باشد.

این را هم ناگفته نگذاریم که ویژه نامه داستان در دوره جدید علیرغم اینکه ایکاش بهتر بود در روی جلد خود از تصاویری مرتبط با حوزه داستان استفاده می‎کرد، از سرو شکل و صفحه بندی بسیار خوبی بهرمند شده که نشان از یک کار حساب شده و با برنامه دارد، صفحه بندی‎ای که در بخش‎های مختلف این ویژه‎نامه از تناسب کافی با مطالب ارائه شده برخوردار است، درعین سادگی زیباست و البته سر سنگین آنگونه که درشأن نشریه‎ای‎ست که به حوزه‎ای جدی مثل ادبیات داستانی می‎پردازد.

اما خوشبختانه تغییر و تحول در ویپه‎نامه داستان همشهری هم در فرم بوده و هم در محتوا و از این رو حساب شده بودن کار در بعد فرم ارائه مطالب (به قول معروف بسته بندی‎اش!) در محتوای آن نیز دیده می شود. بنابراین به نظرم مهمترین عامل موفقیت دوره جدید هدفمند شدن کار است، یعنی برخلاف دوره نخست که گویی تکلیف این کتابچه روشن نبود، حالا سردبیر آن دقیقا می‎داند که دارد چه می کند و قرار است از کجا به کجا برسد و برای این کار هم طرح و برنامه‎ دارد، طرح و برنامه ای که الزاما هم قرار نیست روی کاغذ آمده باشد و شاید حتی یک نفر ناخودآگاه به دلیل غریزه و قریحه‎ای که در کار دارد آن را اجرا و به سرانجام برساند.

البته این بدان معنا نیست که در دوره اول  مطالب همه ضعیف بوده اند و حالا همه در سطح عالی هستند، آن دوره هم مطلب خوب دیده می‎شد و هم مطلب ضعیف و حالا هم تقریبا شرایط اینگونه است، هرچند که درصد مطالب بدرد بخور آن بیشتر شده و آن مطالب ضعیف را هم خیلی راحت می‎توان ورق زد و گذشت و ناراحت هم نبود، بالاخره در هر شماره از آن به اندازه هزار و پانصد تومان مطلب بدرد بخور پیدا می‎شود و البته به مراتب بیشتر. مثلا در همین شماره جدید (ویژه‎نامه دوازدهم) مطلبی هست به نام «خواهم گفت چرا» به قلم محمد حسن شهسواری که بی تعارف- چون به شخصه تابه حال نه شهسواری را دیده ام و نه یک کلمه با او حرف زده‎ام، همانطور که مرشد زاده را ندیده‎ام- روی آن قیمت نمی توان گذاشت. این مطلب که آنقدر خوشخوان و خواندنی‎ست در یک نشست از زمانی که توی تاکسی نشستم تا از انتهای بلوار کشاورز تا آریا شهر بروم، در آن تاریک روشنای غروب در تاکسی، با هر زور و ضربی بود خواندم، یعنی جوری بود که نمی‎شد آن را نیمه تمام گذاشت. شهسواری بدون اینکه به سنت مطالب کلیشه ای بخواهد به نویسنده‎های جوان پند و اندرز بدهد، کلی حرف به درد بخور داشت که با بیانی جذاب و نوستالژیک بازگو می‎کرد. با این حساب هیچ بعید نیست به قول خودشد ر این مطلب معلم خوبی باشد در داستان نویسی، در مورد نویسندگی‎اش اظهار نظری نمی‎کنم – چون فعلا همه کارهایش را نخوانده ام-  مطلب ضعیف این شماره هم مثلا آن گزیده‎نامه جلال آل احمد به محمد علی جمالزاده، به انتخاب آقای محمود طلوعی علتش را هم «خواهم گفت چرا!» اما چون قدری طول و تفضیل دارد، اجازه‎ بدهید بماند برای یک مطلب مستقل در روزهای آینده.

بگذریم اشاره شد که در هردو دوره مطالب ضعیف و قوی یافت می‎شود، اما آنچه این دو دوره را از هم متمایز می‎کند، خط و ربط  آن و به قول سینمایی‎ها کارگردانی و به قول مطبوعاتی‎ها سردبیری‎ آنهاست. مرشد زاده یک‎ نگاه فراگیر و البته کم و بیش عمیق به حوزه داستان داشته، به عبارتی داستان را صرفا آنچه در شکل متعارف داستان‎کوتاه یا رمان هست، ندیده بلکه در حوزه‎های دیگر هم هرجا پای روایت داستانی در میان بوده، از دید او پنهان نمانده و به سراغش رفته و بخشی از این ویژه‎نامه را به آن اختصاص داده. حالا این روایت داستانی می‎خواهد در ساحت سینما (فیلمنامه) باشد یا روایتی مستند و یا اینکه به شکل خاطره و… همین رویکرد فراگیر به عنوان اصلی‎ترین عامل در ارتقاء کیفی این ویژه‎نامه و تنوع قابل توجه مطالب آن شده است.

از دیگر جذابیت های این دوره اختصاص بخشی به کمیک استریپ است، نوعی روایت داستانی به کمک تصویر(نقاشی) که روزگاری از جمله پرمخاطب‎ترین روایت‎های داستانی در نشریات بود و شمایل‎های فراموش‎ناشدنی بسیاری هم از دل آن بیرون آمدند که لااقل آن جوانان قدیمی‎تر با «تن‎تن»‎اش بسیار خاطره دارند و البته عرصه کمیک هم همانند داستان در دهه‎های اخیر با تغییر و تحول‎های زیادی همراه شده و همچنان هم زنده و پویاست و چه خوب که وقتی پای داستان به میان می‎آید این عرصه نیز فراموش نشده است.

همچنین در این دوره پای گزارش‎های جذابی به ویژه‎نامه داستان باز شده که در عین حال نقش تعیین ننده‎ای در به روز شدن این ویژه نامه دارند، نمونه اخیر آن هم همین ماجرای تاثیرگذاری وبلاگ‎نویسی در داستان‎امروز است که در آن هم از نویسندگان ایرانی نظر‎سنجی شده و هم مطالبی را از نویسندگان خارجی فعال در این زمینه ترجمه کرده اند. همین طور باید اشاره کرد به بخش «پشت‎صحنه» که از ابتکارات این دوره محسوب می شود و هر شماره سوژه‎ای جالب را دستمایه قرارداده و با ترکیب تصویر و نوشته چند صفحه بسیار جذاب را پیش روی مخاطب قرار می‎دهد. شاید اگر بخواهیم سیاهه‎ای از این بخش های تازه و خواندنی ویژه‎نامه داستان ارائه دهیم طولانی شود، اما همین اشاره بس که الگوی بکار گرفته شده توسط مرشدزاده و همکارانش تاکیدی براین واقعیت است که می‎توان در هر نشریه جدی و تخصصی بخش های خواندنی و سرگرم کننده‎ای هم داشت، بدون آنکه الزاما به سراغ مضامین سبک یا پیش‎پا افتاده رفت. و با آمیزه‎ای از مطالبی با سطوح مختلف محصولی را ارائه داد که برای مخاطبانی از طیف‎های مختلف سودمند و جذاب باشد.

البته آنچه اشاره شد نه بدین معناست که این مجموعه کاری کامل و عاری از نقص است، چه بسا جا دارد که پاره‎ای کاستی‎ها که در این شماره و شماره‎های قبلی بود برطرف شوند، به خصوص در استفاده از مطالب سفارشی که گاه بدون اینکه ربط درستی داشته باشند سروکله آنها در این مجموعه پیدا شده، هرچند نباید فراموش کرد کارکردن در یک مجموعه دولتی همواره با تبعاتی این چنین همراه است و بودن این ویژه‎نامه حتی در صورت استفاده از این دست مطالب سفارشی، به مراتب بهتر از نبودن آن است.  چرا که به هرحال فرصتی‎ست برای پرداختن به حوزه‎ای که چون از حوزه های پرمخاطب نیست، بخش خصوصی هربار وارد این حوزه شده بعد از مدتی با ناکامی (لااقل به دلایل مادی روبرو شده) نمونه اش همین مجلات «نافه» و «مهرنامه» که هر دو در حوزه مورد نظر خود مجلاتی وزین بودند، اما ظاهرا به دلیل مشکلات مادی ادامه انتشار آنها در روشن نیست. در یک جمع بندی کلی باید گفت که ویژه نامه داستان در دوره جدید، در یک سیر تدریجی مسیری رو به رشد را طی می‎کند ومهم نیز همین حرکتی‎ست که آغاز شده، حرکتی که امید واریم تداوم هم داشته باشد.

در آخر اینکه اگر علاقمند به ادبیات داستانی هستید، برای اینکه چنین فرصتی که  بوجود آمده آن هم در غیاب بسیاری از نشریات ادبی بخش خصوصی، حمایت کنید و ویژه نامه داستان را بخرید، البته شاید سازمان همشهری از بعد مالی نیازی به حمایت نداشته باشد، اما دوستانی که توانسته اند با شرایط خاص کارکردن در سازمانی دولتی کاری آبرومند را ارائه دهند، احتمالا برای تداوم کار احتیاج به این حمایت دارند تا گروه مجلات همشهری بداند که کار را دست کاردان سپرده*

*درباره‎ی ویژه نامه داستان همشهری بسیار بیش از این می‎توان نوشت، اما چه کنم که دوستان «مد و مه» به حقیر تذکر جدی داده اند در مورد طولانی شدن مطالبم! بنابراین نکات دیگر را می گذارم برای فرصتی دیگر و یا انتشار شماره ای تازه از این ویژه‎نامه، با اشاره به این نکته که از این پس سعی خواهم کرد در مطالبی این چنین، به نشریاتی که در حوزه ادبیات فعال هستند بپردازم، تا معرفی‎ای باشد از آنها و چند و چون کارشان. درباره آن نامه جلال به جمال‎زاده هم حتما خواهم نوشت چرا که فکر می‎کنم واجد نکته بسیار مهمی در تاریخ ادبیات داستانی ماست که انتخاب کننده محترم این مطلب دقیقا جریان را برعکس دیده!