داستان نویسی به زبان ساده (۴): انواع رمان

در گام سوم از این سلسله نوشته‎ها به تعریف رمان پرداختیم، اینکه چگونه داستان را از غیر داستان شناسایی کرده و ایضا میان رمان و غیر رمان تفاوت قائل شد. بعد از آشنایی با تعریف رمان، برای کامل شدن دریافت ما از کم و کیف رمان، نوبت به شناخت گونه‎ها و انگاره‎های مختلف در این زمینه  می‎رسد.

درست است که رمان‎نویس هنگام خلق رمان، خود را چندان به این مسئله (چهارچوب ها و ویژگی‎های هر ژانر یا گونه از رمان) مقید نکرده و عنان تخیل و قریحه را باز می‎گذارد که افق‎های مختلف را درنوردد. اما شناخت و آگاهی از این گونه‎ها (انواع و ویژگی‎های‎شان) برای هرکسی که با حوزه ادبیات داستانی (چه در کسوت داستان‎نویس و چه منتقد) سر وکار داشته باشد، ضروری‎ست .

اما پیش از پرداختن به گونه‎ها و یا ژانرهای مختلف رمان،‎ بد نیست اشاره‎ای داشته باشیم به خود ژانر. ژانر یا گونه یا طیف و یا نوعی انگاره، که به اقسام مختلف و متفاوت در هر زمینه (فیلم، داستان و حتی در شکلی فراگیرتر خود ادبیات) گفته می‎شود که از نظر قالب، شکل، محتوا، دارای ویژگی‎هایی مشخص و اغلب متفاوت بوده و این ویژگی‎ها مبنای متمایز کردن آنها از یکدیگر باشد. همچنین باید توجه داشت که یک اثر گاه ممکن است دارای ویژگی‎هایی فراتر از مرزبندی‎‎های یک ژانر بوده و از این منظر دارای نقاط اشتراکی با دو یا چند‎ ژانر باشد، همچنین بعضی‎ از ژانرها دارای کیفتی فراگیر بوده و در دل خود به چند شاخه یا زیر مجموعه‎ی ژانری تقسیم شوند. و در نهایت باید توجه داشت این تقسیم بندی‎ها ازلی و ابدی نبوده و مبنایی برای یک حکم قطعی درباره نسبت یک اثر به یک یا چند ژانر نیستند؛ بلکه صرفا از این منظر حایز اهمیت‎اند که می‎توانند به عنوان مبنایی برای تجزیه و تحلیل آثار، دارای کارکردهایی سودمند باشند. از این نکته نیز نباید غافل شد که ژانرها تعرف‎هایی نبوده‎اند که آثار بر اساس آنها نوشته شده باشند، بلکه این آثار  هستند که به واسطه برخورداری از یک سری ویژگی‎های تکرار شونده سبک‎ها و ژانرها را بوجود آورده‎اند؛ به‎عبارت روشن‎تر بعد از اینکه یک‎سری ویژگی‎های خاص و تکرار شونده در برخی از آثار (یا مجموعه‎ای از آثار) دیده‎ شده و مبنایی برای، شناسایی، استخراج و دسته‎بندی این ویژگی‎ها قرار گرفته‎اند، به عنوان یک گونه یا ژانر (و در مواردی زیر شاخه یک ژانر) خاص هم نامگذاری شده‎اند.

فی‎المثل در گونه پلیسی بعد از نوشته شدن آثار ادگار آلن پو و نویسندگان دنباله روی او، همانند سرآرتورکنان دویل، این آثار به عنوان داستانهایی که از یک‎سری ویژگی‎های مشخص و تکرار شونده برخوردار بوده‎اند، در یک سبک ارزیابی شده (درنوید تولد سبکی تازه دادند)، ویژگی‎های آنان شناسایی و با توجه به حال و هوایی که داشته‎اند به عنوان آثاری در گونه پلیسی نامگذاری شده‎اند. از این پس بوده که هرگاه داستانهایی در این روال نوشته شده‎اند، به عنوان آثاری پلیسی شناسایی شده‎اند و شاید نویسندگانی آگاهانه با استفاده از این ویژگی‎ها به نوشتن آثاری پلیسی پرداخته‎اند. یک گونه یا ژانز می‎تواند در گذر زمان با تغییر و تحول روبرو شده و ویژگی‎هایی بدان افزوده و یا از آن حذف شوند که این مسئله در واقع دلالت به سیر تکاملی ژانرها  و همچنین پیدایش زیر شاخه های ژانرها دارد برای نمونه آثار سرآرتور کنان دویل که متکی هستند به طرح های معمایی حسابشده و پیچیده و گره افکنی و گره گشایی هایی که در طول داستان به مدد هوش شرلوک هلمز به سرانجام می رسد (بدون پرداختن به خشونت یا مسائل جنسی) هم آثاری پلیسی هستند و داستانهای میکی اسپلین که متکی به زور بازوی مایک هامر و قدرت او در تاثیر گذاری روی زنان (با دو عنصر سکس و خسونت) پیش میروند هم آثاری پلیسی اند. منتها با این تفاوت که اولی در زیر شاخه کاراگاهی و دومی از آثار پلیسی جنایی عامه پسند.

و اما متداول‎ترین گونه‎های رمان به قرار زیرند:

۱-    رمان اجتماعی

۲-    رمان احساسااتی یا پرسوز و گداز

۳-    رمان پلیسی

۴-    رمان پیکارسک

۵-    رمان تاریخی

۶-     رمان تجربی

۷-    رمان رشد و کمال

۸-    رمان روان‌کاوانه یا جریان سیال ذهن

۹-    رمان حادثه

۱۰-  رمان روانی

۱۱-   رمان رفتار و رسوم اجتماعی

۱۲-   رمان روستایی

۱۳-   رمان شخصیت

۱۴-   رمان زمین

۱۵-   رمان ضد رمان

۱۶-   رمان دلهره‌آور یا گوتیک

۱۷-   رمان کلیددار

۱۸-   رمان تبلیغی

۱۹-   رمان عاشقانه پرماجرا

۲۰-   رمان مستند

۲۱-   رمان مکاتبه‌ای

۲۲-   رمان محلی

۲۳-   رمان نو

و…

البته این سیاهه می‎تواند طولانی‎تر از آنچه آمده نیز  درنظر گرفته شود، و یا در آینده با توجه به ژانرهای تازه یاب طولانی تر از این نیز بشود. در تقسیم بندی، نامگذاری و البته شناسایی ویژگی‎های آنها سلیقه‎ها متفاوت است، هرچند که در حقیقت مطلب تفاوت چندانی وجود ندارد، برای مثال اینکه گونه‎ای مستقل به نام رمان جاسوسی در نظر بگیریم و یا آن را زیر شاخه‎ای از گونه پلیسی بدانیم، تابع سلیقه و تلقی  های متفاوت از ژانر است و یا اینکه ژانر پلیسی را به این نام بشناسیم یا ژانر کاراگاهی یا جنایی چندان تفاوتی در اصل ماجرا ندارد .و باز ازجنبه ای دیگر می توان به این ترتیب هم به مسئله نگاه کرد که با توجه به بافت حادثه‎ای بسیاری از رمانهای پلیسی می‎توان آنها را در گونه حادثه‎ای قرار داد (در واقع کدام‎یک بر دیگری مقدمند؟) و یا اینکه باید این دست از ادبیات پلیسی را مشترک در گونه حادثه‎ای یا جنایی در نظر گرفت. به هرحال همه این اگر اما ها تاکید بر همان نسبی بودن این تقسیم‎بندی‎ها، و اهمیت آنها -صرفا- در تجزیه و تحلیل های ادبی‎ست.

ادامه دارد…

-در تهیه این سیاهه از آثار جمال میرصادقی و ترجمه‎های محمد سلیمانی در حوزه داستان نویسی استفاده کرده ایم.

– در قسمت های بعد به تعریف این ژانرها و ویژگی‎های هریک آنها خواهیم پرداخت.