نگاه نعمت نعمتی به «از پائولو کوئلیو متنفرم!»

چگونگی پرداختن به داستانی که لایه‎های روانشناختی انسان را متجلی سازد، بستگی به نوع نگاه داستان‎نویس دارد و بر می‎گردد به شناخت وی از پیرامون خود.آنانی که با تفکر خلاق، مبادرت به این مهم می‎نمایند، شاخصه‎هایی را در داستان خود در نظر می‎گیرند که در همان نگاه اول می‎توان متوجه توانمندی قلمشان شد.

گفته شده است که «داستان، بیشتر از آن‏که بیان دقیق واقعیت براى تأثیرگذاردن بر عقل باشد، به آفرینش فضایى تخیلى براى انگیزش حس خواننده تأکید دارد. تصور اصلى همه‎ی داستان‏ها این است که برای خواننده، امکان چنین حسی را فراهم نمایند». رمان «از پائولو کوئلیو متنفرم!» نخستین اثر حمید رضا امیدی سرور  با قلمی روان، چنین فضا و حسی را  برای خواننده فراهم ساخته و بیش از آن که خود را گرفتار فرم نماید، تلاش کرده از طریق انتقال مفاهیم، دریچه‎های بسته‎ی  تو در تو  را برای مخاطبان خود باز کند.

این درست که طرح و پیرنگ رمان یا عللى که شخصیت‎ها را درگیر سلسله ‏اى از حوادث مى‏ کند، جدا از داستان است و عین داستان نیست، اما نکته‎ی قابل تامل این است که آفرینش چنین فضایی، صرفا  از روی فرمول کلیشه‎ای «پیرنگ» داستان امکان پذیر نیست. به بیانی دیگر، هیچ کس با دانستن این گونه تعاریف، نمی تواند نویسنده شود. مهم  به کارگیری زبانی مناسب و لحنی قاعده‎مند در داستان است و همچنین بهره‎گیری از دایره‎ی واژگانی که بتوانی با خلق  فضایی درخور با مخاطب، ارتباط برقرار کنی. نویسنده ی رمان «از پائولو کوئلیو متنفرم!» ، در ایجاد چنین ارتباطی موفق عمل کرده است.

یکی از ویژگی‎های بارز این رمان، زبان  و لحن ساده‎ی آن است که در منطق روایت جا افتاده و راوی داستان توانسته عناصری از ادبیات و سینما را در یک پیوستگی ظریف و برخوردار از ارتباطی درونی در  آن مورد استفاده قرار دهد. ویژگی دیگر «از پائولو کوئلیو متنفرم!»، نگاه چند لایه‎ی حمید رضا امیدی سرور در آفرینش  فضایی‎ست که موفق شده  بر حس نوستالژیک خواننده تلنگر بزند؛ از فیلم «رضا موتوری» بگیر تا اشاره به بازیگران سینمای کلاسیک و تفاوت شکل ظاهری آن‎ها برای تصویر کردن دختری که راوی به آن علاقمند می‎شود.

و یا در جایی دیگر با اشاره به بخشی از کتاب «سنگر و قمقمه‎های خالی» بهرام صادقی برای شناساندن شخصیت و روحیات راوی بهره می برد و از آن به عنوان جادوی غریبی یاد می کند: «گویی بخشی از تقدیر خود من در آن نهفته بود».  و باز از همین روست که راوی دوست دارد کتاب یاد شده را  به دوستش  «غزل» بدهد چرا که حیفش می آید آن کتاب و دیگر کتاب‎هایی را که دوست دارد، نخوانده باشد.

اما برانگیختن حس نوستالژیک مخاطب، می‎تواند ضامن ارزش‎یابی یک اثر باشد؟

بی‎شک ترسیم چنین فضایی نیست که  نویسنده را برجسته می‎کند، بلکه  استفاده از آن در متن وقایعى که باعث  کاوش بن‎مایه‎ی شخصیت‏ها و نهایتا معرفی آنها به مخاطب می‎شود، می‎تواند یک امتیاز محسوب بشود. این جاست که می‎توان گفت نویسنده‎ی رمان « از پائولو کوئلیو متنفرم!» اگر آدمهای جامعه را خوب نمی‎شناخت و به عبارت دیگر روان شناسی اجتماعی نمی‎دانست،  بعید بود بتواند این چنین از خلال زندگى‏ شخصیت‎های داستان، روابط میان آنها و یا دیالوگ‎های آنان ، چگونگی طرز تفکرشان را به ما نشان دهد و آن را در فضای رمانی به گستره ی چهار صد صفحه تزریق کند.

به این بخش از رمان توجه کنید:

” ….چه حاجت است به دختران که اغلب رمان های بازاری عاشقانه را شاهکارهای ادبی می پندارند و خیلی هنر کنند می گویند: ” وای! خیلی قشنگ بود!” و این صفت ” قشنگ ” بازتاب همه ی درک ادبی آن هاست که گاه معادل عمیق تری مثل ” ناز ” پیدا می کند!” صفحه ی ۱۳ کتاب.

از سویی دیگر، ضروری است تا نویسنده در موقعییت‎های مختلف  به وجود آورنده‎ی  انگیزه‎ای باشد که کنش و واکنش شخصیت‎ها را باعث شود و بتواند به نحو احسن به خلق چنین رویکردی موفق گردد:

“… اما گلاره خواست پیش من ، کلاسش را حفظ کند: اتفاقا من کتاب خوندن رو خیلی دوست دارم حیف  وقت نمی کنم.

انگار از صبح تا شب مشغول حل بغرنج ترین مسائل هستی باشد”. صفحه ی  ۲۲ کتاب.

و در جایی دیگر:

” همسن و سالهای او داشتند از دانشگاه فارغ التحصیل می شدند ، اما او هنوز منتظر نتایج کنکور دانشگاه آزاد و پیام نور بود که در رقابت مدرک های بی حاصل ، از دوست و فامیل کم نیاورد و… اما مطالعه جزو هیچ یک از این  مفاخر محسوب نمی شد”. در صفحه ی ۲۳ کتاب.

پس بی شک مهم این است که در وهله ی نخست، چنین حسی به خوبی آفریده شود و بعد آن حس  با مطالب  دیگر، ربط منطقی داشته باشد و  موجب ایجاد ارتباط درست و بجا با خواننده شود:

” – شما نویسنده اید؟

گفتم: بدبختانه بله.

تعجب کرد: حالا چرا بدبختانه؟

–         بگذریم.

“صفحه ی ۱۵ کتاب”.

به این ترتیب نویسنده در این رمان با چنان منطقی روایت داستان را به پیش می برد که در پشت آن برش های ظریف تفکر نهفته است و این خود از جمله عواملی‎ست که میان این اثر با آن ادبیاتی که به لحاظ مضمونی از پاره‎ای شاخص‎هایش استفاده کرده فاصله می‎اندازد. از دیگر سوی نویسنده در رمانش از چیزهایی یاد می کند که پیداست  سوای ادبیات داستانی ؛ دغدغه سینما، تئاتر و در یک کلام هنر را دارد و بحث غذای روح انسان مطرح است و گویی آنچه که می‎تواند در غنای روایت داستانش مدد رسان باشد از نگاهش دور نمی ماند. ارجاعات نویسنده به هنرهایی که اشاره شد، مستلزم داشتن بینشی از گذشته و حال آنهاست تا بتواند به خوبی مورد استفاده قرار داده و به مخاطبان  نیز در دل داستان انتقال دهد.اگر خوب دقت کنید، متوجه می شوید که امیدی سرور در بیان و انتقال چنین نکاتی به منظور خلق فضایی در خور برای رمان نیز موفق بوده است.چرا؟ چون عشق ورزی به عالم هنرهای یادشده، مستلزم خواستن و داشتنِ نگاهی ژرف است و از این منظر پی بردن به این که گاهی راوی می‎شود خود  حمید رضا امیدی سرور به راحتی قابل فهم است!

” از داخل کیفم ” جوی و دیوار تشنه ” ی ابراهیم گلستان را بیرون آوردم ، کتابی که هر از چندی حتما باید آن را می خواندم، مخصوصا داستان ” عشق سال های سبز ” ش را که شب قبل خیلی هوس کرده بودم دوباره بخوانم”.صفحه ی ۲۸۳ کتاب.

متن انتخاب شده را می توان به نوعی «حدیث نفس» تلقی کرد. واگویه‎ی حمید رضا امیدی سرور با راوی داستان که به او بفهماند داستان‎های ابراهیم  گلستان را دوست می دارد. به همین سیاق و  به دلیل داشتن دغدغه های فکری هنری، مخاطب را می برد به لاله زار، از ویترین عکس‎های تئاتر نصر می نویسد و به نمایش” دشمن مردم ” ایبسن اشاره دارد که سال‎ها پیش ، عبدالحسین نوشین روی صحنه برده بود. کنجکاوی غزل را نشان می‎دهد که دوست دارد خانه‎ی پدری صادق هدایت را ببیند. امیدی سرور در این رمان – مانند بخشی که از آن سخن رفت – آن جا که لازم بوده، از کسانی نام برده است تا به مدد آن ها چیزی را بازگوکرده، شخصیتی را معرفی کند، فضایی را بسازد، از چگونگی رابطه ای حکایت کند و… این چنین است که در جای جای رمان از فرهاد، نیچه، مسخ، گره‎گوار سامسا، احمد شاملو، فیلمهای مسعود کیمیایی (رضا موتوری، داش آکل و…)، اصغر تفکری کمدین سال های دور و خیلی های دیگر که در عرصه ادبیات و ، هنر مهره‎های مطرحی بوده‎اند یاد می‎شود. از یک منظر ، شاید برخی این را نوعی اظهار فضل از سوی نویسنده بدانند، اما به کارگیری موفق این نشانه‎ها در طول روایت رمان و کارکردی که در زمینه های مختلف دارند، حس و حالی دیگر به اثر داده و موجب تحریک حس نوستالژیک خواننده می‎شود، خواننده‎ نیز، انعکاس آن را در خاطرات خود می جوید، چنان که مرا نیز برد به آبادان که در آن سال ها با دوستان تئاتر ، سینما و ادبیات داستانی ، می رفتیم پشت سینما شیرین و از تئاتر ، داستان و سینما سخن می گفتیم و به نقد و بررسی آن ها می پرداختیم.

به این بخش از رمان توجه کنید:

” با همه ی وجود احساس می کردم نوشتن چه کار بی قدر و منزلتی ست، مخصوصا برای کسانی که ادعای فرهنگ سازی شان را داریم.آن هم بدون در آمدی که بتوان به آینده نگاهی داشت”. سطر های پایانی رمان در صفحه ی ۳۹۳

جان کلام اینکه رمان ” من از پائولو کوئلیو متنفرم” نگاهی متفاوت به  فضا سازی و شخصیت پردازی دارد و داستان را بی ادا و اصول روایت می کند. بنابراین ، پیشنهاد می کنم آن را بخوانید.

بعد التحریر:

متاسفانه این کتاب نیز همانند بسیاری از آثار این سالها از غلطهای چاپی و ویرایشی عاری نیست، به خصوص اینکه در شناسنامه کتاب نیز اثری از نام ویراستار دیده نمی شود. ویراستاری که می‎توانست پاره‎ای مشکلاتی را که در رمانی به این حجم اجتناب ناپذیر است ، مرتفع کرده و متنی پاکیزه‎تر را پیش روی مخاطب بگذارد. به نمونه های زیر توجه کنید:

۱- ” سیگارش را روشن کرد”. که توصیه می کنم تغییر یابد به “سیگارش را گیراند”.

۲- “وقتی برگشتم داخل ، دیدم آن پسر هپروتی و خوشحالی که کنارم نشسته بود ، دیدم که به اتفاق یکی دو نفر از بچه های همسن و سال خودش…”. صفحه ی ۴۶ کتاب.دو بار از واژه ی ” دیدم ” استفاده شده است.

۳- در کتاب «از پائولو کوئلیو متنفرم!»،  هم “دمق ” نوشته شده است ، هم  “دمغ”. به نظرم ” دمق ” درست است.با ابن امید که در چاپ های بعدی ، اشکالات برشمرده و دیگر غلط ها که ممکن است از دید من پنهان مانده باشد توسط یک ویراستار مجرب ، اصلاح شود.

منبع: وبلاگ نعمت نعمتی

http://newway.blogfa.com/post-254.aspx