داستان آدینه (۵۰): «آقا جولو» نوشته ناصر تقوایی

آقا جولو: اثر ناصر تقوایی/

 دریا که نه سبز نه آبی، شهر را تا کمرکش کوهها عقب رانده است. کف سفید موجهای مد در آستان اولین خانه‏ها به شن می‎‏نشیند. از دیواره سنگی‏ “پسته” تا جلو بارانداز که سایه‏ی پشت دیوارش اطراقگاه حمالهاست و راسته‏ی‏ دکانها، تا کارگاه صدف پاک کنی موجها به سد سنگی می‎کوبند و سر بالا تف‏ می‎کنند.

کوههای قهوه‏یی، تیره و درهم پشت سر شهر قوز کرده‏اند و آنسوی کفه‏ شنی که دیگر بوته‏ی خار شتری نمی‎‏بینی رو بدریا چرخ می‎خورند و در آب فروتر می‎روند تا فقط تخته سنگهای سیاه پراکنده‏یی می‎‏بینی و کمی دورتر چراغ دریایی‏ روشن و خاموش می‎شود. شبها نور ماه از پنجره‏های باز بداخل اتاقها می‎‏تابد و روی آب چراغ دریایی با هربار روشنی، نور سرخی قاطی نور ماه می‎کند.

ماه که روی کوهها رنگ باخت، خط دراز و دور دریا و آسمان، سفیدی‏ می‎زند. آواز ماهیگیرها و صدای پاروهاشان را می‎شنوی و سیاهی “جلبوت” هاشان‏ را می‎‏بینی روی آب لرزان نقره‏یی سوی خط سفید می‎رانند. تا خط سفید زردی‏ زد و بادگیر بلند خانه‏ها و سرپوش گنبدی شکل “برکه” ها که آفتاب گرفت‏ برگشتشان را می‎شنوی و کله‏ی خورشید را به تماشا بلند می‎‏بینی. روی شن‏ریزه‏ های ساحل پیرمردهای “گرگور” بافی که روزگاری ماهیگیر بوده‏اند، دستی‏ سایه‏بان چشم کرده نگران “جلبوت” ها نشسته‏اند تا شاید گرگور کوسه دریده‏یی‏ برای تعمیر بیاید. زنها لباس گشاد پوشیده دامن زری دوخته دارند و “بتوله” های سیاه و در سوراخهای بتوله دو چشم با برقی نگران که ماهی زودتر برسد و خوراک شوهرها دیر نشود. بچه‏های لخت، کنار تل رنگی لنگهاشان که تا جلبوت نزدیکتر شد بآب بزنند. آنسوتر حمالها در پناه دیوار لمیده‏اند، بامید لنجی و اگر چند ماهی گذشته باشد امید کشتی‏یی که بیاید.

آفتاب از بلندی بادگیرها که پایین آمد به شیشه رنگی پنجره‏ها می‎تابد و بردیوار گچ کاری اتاقها رنگین، کمانه می‎کشد. تنها خانه‏یی که صبحها خورشید روی شیشه‏های پنجره‏اش برق نمی‎زند خانه بزرگ رو به می‎دان بازی بچه‏ها است. مردم همه شیشه‏ها را با سنگ شکسته‏اند.

۱

در این خانه بود که آقای مهندس جولیو کم‏کم داشت زندگی می‎کرد که‏ نشد یا نگذاشتند. شبها پنجره اتاق سمت راست روشن بود و گاه داد و فریاد زنی‏ سکوت قبرستانی خانه را بهم می‎زد. آقای مهندس جولیو ایتالیائی گنده سرخرویی‏ بود که بچه‏ها از دو شیار گود همیشه خندان گوشه لبهایش کیف می‎کردند، عکسی که موقع رفتنش به “دلو” داد هنوز توی جعبه‏ی زیر تخت است و دلو بجز همان یکبار، دیگر بآن نگاه نکرده است. برای او یاد بود آقای مهندس جولیو عکس توی جعبه نیست چیز دیگری است که نمی‎داند آنرا کجای کله‏اش قایم‏ کرده است.

آنروز بچه‏ها قلابهاشان را بآب داده بودند و روی دیوار سنگی پسته‏ به تماشا نشسته بودند. کشتی آنجا که آب تیره‏تر بود لنگر انداخته بود. آب در ساحل کم عمق بود و بار را با “جلبوت” می‎آوردند. او از جلبوت دوم پیاده شد. کلاه گرد سیاهی سر گذاشته بود که وسطش دکمه بزرگی داشت. چهار تا حمال‏ صندلی بردند، پایه‏هایش را گرفتند تا نشست و او را آوردند. آب تا زانو بود و سنگهای زیر آب آنقدر بزرگ بود که پای حمال جلوی ضرب بخورد و دستش‏ بهوای گرفتن پا صندلی را ول کند و آقای مهندس جولیو بیفتد. کفش و جوراب‏ و شلوارش خیس شد. حمالها ترسیده بودند، گرچه آقای مهندس جولیو ناراحت‏ نشد. بآنها خندید و آنها باز می‎‏ترسیدند و کرایه‏اش را نگرفتند. با آن پیراهن‏ و شلوار کوتاه خاکی رنگ، دوربین عکاسی، کلاه دکمه دار سیاه و صورت سرخ‏ و صدای آب توی کفشش از جلو بچه‏ها که رد شد نخندیدند. سلامش کردند، تا کشتی نرفته بود کسی باورش نمی‎شد آنجا ماندنی باشد. ماند. یک سالی‏ یا بیشتر ماند. گویا چیزهایی توی کله‏اش بود، یا وقتی از دیدن کوههای‏ “بستانه” برگشت، زده بود به کله‏اش. خانه‏یی اجاره کرد. روبروی خانه‏ی‏ می‎رزا حسن، صاحب کارگاه صدف پاک کنی، همانکه وقتی مهندس باو پیشنهاد شرکت سهامی داد نفهمیده بود مهندس چه می‎گوید و با بی‏حرمتی گفته بود اگر کلاهی‏ سرش برود کلاه دکمه‏دار آقای مهندس جولیو نیست، و آقای مهندس جولیو هم دیگر پیشنهادش را نکرده بود. می‎رزا حسن آنسال ضرر کرد. توفان بی‏ موسمی صدفها را جا کن کرده بود.

کامیونی بود که از شهرهای آنطرف کوهها می‎وه می‎آورد و هربار می‎وه‏ها می‎‏گندید. راننده باز می‎آورد باین امید که ماشین دیگر خراب نمی‎شود و باز خراب می‎شد. آقای مهندس جولیو معامله‏گر خوبی بود و این بار شاه فنر ماشین هم‏ جوری خم شده بود که نشود برگردد. امتحانش از ماشین، دستی بود که به انجین و چهار تالاستیکش کشید، انگار دستی به پوز الاغ و زانوهاش. او تعمیرگر ماهری هم بود، ماشین راه افتاد. از کوچه‏ها که می‎گذشت بچه‏ها پابرهنه، نیمچه لنگهاشان را پشت ریسمان دور کمرشان سفت فرومیکردند و توی گرد و خاک‏ دنبالش می‎دویدند. یک روز همه دیدند کارگر بارش بود، آقای مهندس جولیو می‎راند و رفتند به کوهستان. کارگرها بیشتر ماهیگیر بودند و حمالهای بارانداز. بآنها گفته بود کوههای “بستانه” گوگرد دارد و خیالهای خوشی زده بود به‏ کله‏شان. تنها می‎رزا حسن چشمش آب نمی‎خورد. خودش هم نمی‎دانست چرا و آب‏ نخورد. معدن ریخت. سه نفر شل شدند، دو نفرشان حمال بارانداز بودند. حمالها کفرشان درآمد و با ماهیگیرها برگشتند سرکار سابقشان و ایتالیایی سرخرو اسمش‏ سبکتر شد. آقای جولیو.

ماشین که پاک اسقاط شده بود در بارانداز بکار افتاد. حمالها خونشان‏ نمی‎‏جوشید اگر وقت گذاشتن بار به ماشین تیرشان می‎زدی. کدخدا خوشحال، یک شب در مسجد جامع افتخار تأسیس اولین بنگاه باربری بندر لنگه و حومه را باسم آقای جولیو توی جلد قرآنی ثبت کرد. اعتراض شیعه‏ها که به نوشتن اسم‏ کافری در قرآن وارد بود با موافقت اکثریت سنی‏ها رد شد و شیعه‏ها دیگر به‏ مسجد جامع نیامدند. بیکار هم ننشستند. فعالیت مخفی شروع شد، بتحریک‏ می‎رزا حسن. حمالها بیشترشان شیعه بودند پشت سد سنگی پناه سایه نشستند و حرف‏ زدند، چند شب و روز حرف زدند و قلاب باربندشان را حواله هم کردند تا باصرار عده‏یی، عده‏ی دیگر فکر حمله با چوب و چماق را از کله درکردند. ممکن بود مجبور بشوند غرامت ماشین را به ایتالیایی سرخرو بدهند. راه مسالمت‏ آمیز و مبارزه منفی این بود که ارزانتر بگیرند. از کسادی کار و کمی‏بار، بنگاه‏ باربری آقای جولیو با همه‏ی اسم و رسمش تخته شد. آقای جولیو از سندیکای‏ حمالها به کدخدا شکایت برد. کدخدا ترس برش داشت، از رادیو باطری‏ “آندریا” ی خودش گاهی اسم سندیکا را از زبان مرد پشت کوهها شنیده بود به‏ پا درمیانی او سنی‏ها و شیعه‏ها ائتلاف کردند. شیعه‏ها دوباره به مسجد جامع‏ آمدند و مستعفی شدن می‎رزا حسن را از ریش سفیدیشان مهم نگرفتند. کدخدا از آقای جولیو دلجویی کرد و کار جدید او را زیر دومی در قرآن ثبت کرد. این بار هیچکس مسجد جامع را ترک نگفت.

کامیون اسقاط بافورد کروکی و کهنه “عبد اله پتور” که روزگاری‏ ره آورد پسر جوان “شیخ جابر” از سفر عدن بود معامله شد و اولین تاکسیرانی‏ بندر لنگه راه افتاد. تا حومه هم می‎رفت اگر مسافری بتورش می‎خورد. اینطوری‏ بود که بچه‏ها با آقای جولیو رفیق شدند. فورد کهنه بود با چرخهای سیمی‏ و بوقش بگوش خود آقای جولیود هم ناخوشایند بود و الاغها را رم می‎داد. کدخدا بوق زدن در شهر را ممنوع کرد.

آقای جولیو هر وقت مسافر نداشت که همیشه هم نداشت بچه‏ها را سوار می‎کرد و براشان آواز می‎خواند. زبانشان را می‎‏پرسید و داشت یاد می‎گرفت، گرچه بی‏هیچ حرفی او و بچه‏ها زبان همدیگر را می‎‏فهمیدند. آوازهاشان را خوب یاد نگرفته بود و بیشتر ایتالیایی می‎خواند. بچه‏ها نمی‎‏فهمیدند خوب‏ می‎خواند یا نه. بعضی‏ها ادا در می‎آوردند و چند تایی سر می‎جنباندند، یعنی خوب‏ می‎خواند. همین کارها سبکترش کرد و آقا را هم که سنگینی می‎کرد از جلو “جولیو” برداشتند. ولی بزبان بچه‏ها همیشه “آقا جولو” ماند.

۲

آقا جولو زمستان سرخ بود و تابستان قهوه‏یی و آن کلاه گرد دکمه دارش‏ هم با یک کلاه چوب پنبه‏یی کلفت عوض شده بود.

خوشیهاش بیشتر می‎شد هرچه احترامش کمتر می‎شد، اینجور آدمی بود. عرقش پابپای بنزین ماشینش زیاد می‎شد و کار تاکسی به کسادی می‎گذشت، در شهر هرکسی یک الاغ شخصی داشت. آقا جولو ناچار ماشین را دوباره به عبد اله‏ پتور فروخت، و عبد اله پتور دلخوش که توی گاراژش دو تا دارد.

آقا جولو چند وقتی بیکار بود و بعد ده روزی غیبش زد. بچه‏ها دیگر او را نمی‎‏دیدند برگشتند به دریا و ماهیگیری توی گودال می‎ان صخره‏ها، گرچه‏ بعد از آنهمه ماشین سواری پیاده روی تا گودال خسته‏شان می‎کرد. غروب روزی‏ که برگشت بچه‏ها وسط می‎دان “دارا” بازی می‎کردند، دوریش جمع شدند. داد یکی از اتاقهای روشن را تمیز کردند و بدیوار مقابل پنجره پرده سیاهی آویختند. دو نفر را فرستاد بالا طناب تابلویی را محکم بستند. کله‏ی سحر که می‎رزا حسن از خانه درآمد فحش داد و مردم را خبر کرد و کدخدا خوشحال شد. آقا جولو اولین عکاسی بندر لنگه را روبراه کرده بود. بچه‏ها هم بدشان نمی‎آید. با کاغذ های سرخ دراز دور فیلمها که که خوشبو هم بود برای خودشان کلاه و کمربند و شمشیر ساختند که از “دارا” بازی و “دارتوپ” بهتر بود و با چرخه‏های سیاه‏ فیلمها بجای قرقره‏های خالی ریسمان، گاریهاشان را راه بردند. مردم کنجکاو اگر چشم می‎رزا حسن را دور می‎‏دیدند سقشان می‎خارید عکسی بیندازند، و همه‏ چشم می‎رزا حسن را دور دیدند.

آقا جولو تا روزی که بچه‏ها را صدا زد تابلوش را پایین کشیدند چند هفته‏یی عکاس بود. در شهر آنقدر آدم نبود که بیشتر از چند هفته طول بکشد تا عکس همه‏شان را انداخت. “زینب” دومین دختری بود می‎ان همه‏ی دخترهای‏ شهر که بهم چشمی دختر کدخدای ترقیخواه عکس انداخت و “بتوله” را هم‏ برداشت تا قشنگتر از دختر کدخدا بیفتد.

تا آقا جولو کار جدیدش را شروع کند بچه‏ها از بازی که برمیگشتند گردش می‎‏نشستند و آواز یادش می‎دادندو. می‎گفتند براشان از شهر خودش حرف‏ بزند. او می‎گفت و بچه‏ها نمی‎دانستند کجا را می‎گفت. از جیب دکمه دار پیرهنش‏ کاغذی درمیآورد تا خورده، باز می‎کرد، کاغذ هر تکه‏اش رنگی بود با خطهای سیاه شلوغ. آقا جولو جایی را نشان می‎داد و بچه‏ها می‎‏خندیدند، بعد دیگر نمی‎‏ خندیدند و می‎گفتند توی شهر بزرگ آنها بماند و بآن چکمه سبز کوچک روی‏ کاغذ برنگردد، او حالیشان می‎کرد که برنمیکردند. برای بچه‏ها حرکات، نگاه‏ و رفتارش همه آشنا بود و آنها پیوند نزدیکی با آنچه پشت خنده باوقارش پنهان‏ بود حس می‎کردند. او می‎‏بایست خدا را شکر می‎کرد که بصورتش وقاری داده‏ بود تا روی رفتارش پرده‏یی بکشد و بین خودش و بچه‏ها دیواری از ملاحظه‏ بسازد تا مثل “تکو” ی کور دستش نیندازند. بچه‏ها او را همانجوری که بود می‎خواستند باشد و بماند. بزرگترها بسادگی بچه‏ها قبولش نداشتند باو تهمت‏ می‎زدند و آخر سر هم تسلیمش می‎شدند. بچه‏ها هربار سرکار آینده او شرط می‎‏بستند و همه چیز را حدس می‎زدند مگر کاری را که پنج روز بعد از انداختن‏ عکس زینب شروع کرد.

آقا جولو آوازه خوان و رقاص، بقول پدر زینب همسایه قبله‏یی می‎رزا حسن‏ مطرب از کار درآمد. بچه‏ها بیتاب منتظر چیزی بودند، می‎دانستند آقا جولو آنقدرها هم خل و بیفکر نیست که آن وقار خودش را مفت ببازد. شب اولی که‏ آقا جولو کار جدیدش را شروع کرد می‎رزا حسن تازه چراغ را فوت کرده بود. صدای آواز از کوچه تا زیر پشه بند پشت‏بام می‎‏آمد. دلو آهسته از جلو پشه‏بند پدر و مادرش رد شد از پله‏ها پایین رفت توی حیاط و کلون در را برداشت. وسط کوچه، مقابل خانه پدر زینب خودش را لای حلقه فشرده بچه‏ها جا کرد. تکو “جفتی” می‎زد و لپهاش دو گلوله باد کرده بود. آقا جولو دور می‎گشت، بشکن می‎زد، می‎رقصید و بچه‏ها دست می‎زدند. تکو هر وقت جفتی نمی‎‏زد می‎خواند: “زنکه‏ی موینی موی وقی چنه. . . ” بچه‏ها برگردان را می‎گرفتند و چند بار می‎گفتند و تکو باز می‎خواند: “امشو شو مهتابه موی وقی چنه. . . ” و بچه‏ها باز برگردان را می‎خواندند. آقا جولو هم می‎خواند، بچه‏ها دیگر نمی‎‏خواندند، می‎‏ خندیدند. به خواندن آقا جولو نمی‎شد نخندند. بطر خالی عرق افتاده بود زمین و این همه‏ی چیزهای ناجور را را باهم جور می‎کرد. تا فریاد می‎رزا حسن‏ وسط معرکه آمد آنقدر فرصت نبود که دلو خودش را قاطی بچه‏ها گم کند. می‎رزا حسن مچش را سفت گرفت، سیلی زد و هوار کشید: “برو تو خونه، سر بهوا، نغل. ”

بعد به تکو فحش داد و گفت: “این گدای کور چه جوری با این جولوی‏ خل رفیق شده. ”

دلو گفت: “بگو آقا، آقا جولو. ”

پدر سرش داد زد: “گمشو، نغل. ”

۳

دلو شب پنجره اتاق را باز گذاشت، به بهانه‏ی گرما. پدر نگذاشته بود روی‏ پشت‏بام بخوابد و مارش صبح رختخوابها را پایین آورده بود. دلوگوش براه صدا بود و صداها، اگر صدایی بود از دور می‎آمد. آنقدر دور بود که ناله جفتی تکو آن پیرمرد لاغر تریاکی نباشد. ناگهان جفتی تکونه از خیلی دور، نالید. دلو از پنجره خم شد و آن دو را دید در خم کوچه می‎آیند و باد و تا سایه‏شان چهار تایی‏ تلو می‎خورند. صدای بچه‏ها از پشت سرمیآمد و تک تک سیاهیهاشان که از دو سوی‏ کوچه می‎دویدند. دلو هم دوید و دستگیره را چرخاند و در باز نشد. چیزی گلویش‏ را گرفت، آن چیزی که گلوی بچه‏یی را می‎گیرد وقتی پدر و مادر او را همراهشان‏ به عروسی نبرند. از پنجره سرک کشید، بچه‏ها دست می‎زدند و تازه رسیده‏ها را مبدید چطور در حلقه جنبنده گوشتی فرومیروند. آقا جولو وسط دایره می‎رقصید و می‎خواند و تاقلپی از بطری جیب پشتش بخورد، غوغای جفتی تکو و فریادهای‏ از سر شوق بچه‏ها سکوتش را جبران می‎کرد. دلو ناگهان پدرش را دید، وسط کوچه تند می‎رفت طرف خانه پدر زینب که اصل معرکه بود و پنجره‏اش به نشانه‏ بی‏خوابی روشن. در زد و خیلی در زد و داد زد تا باز کردند. رفت تو و خیلی نکشید که با پدر زینب در آمدند. بعد چند تا خانه دیگر و پیرمرد دیگر و راه افتادند. دلو دور اتاق می‎گشت و در روی نمی‎‏جست، آنقدر گشت تا شنید صداها فروکش‏ کرد. از پنجره دید مردها می‎آیند و پیشاپیش همه کدخدا، دراز و لاغر، انگار مردم به هفت تیر کهنه‏اش احترام می‎گذاشتند که پیشاپیش می‎آمد. مردها دایره را شکستند یا بچه‏ها را دادند. کدخدا چیزی گفت و آقا جولو بی‏هیچ بگو مگویی‏ با کدخدا رفت. مردها غضب کرده ایستادند تا بچه‏ها به خانه‏هاشان برگشتند.

دلو آنشب سرفه پدرش را از همه شبها بلندتر می‎‏شنید. تک تک و گاهی‏ دو سه تا باهم، بآهنگ تسبیح شبنمای درشتش که همیشه می‎انداخت. از دیوار شنید پدر به مادرش گفت: “عجب پهلوونی بود. ”

دلو تاب نیاورد و داد زد: “شماها خیلی بودین. ”

پدر از دیوار جواب داد: “امشت کدخدا تنهایی پیشش می‎مونه. ”

دلو با غیظ گفت: “پس نشونتون می‎ده. ”

و می‎رزا حسن فریاد کشید: “خفه‏شو، نغل. ”

۴

آفتاب صبح بعد کندترین آفتابی بود برای بچه‏ها که از بادگیرها پایین‏ آمد. همه‏شان زودتر از همه صبحها بیدار شدند، حتی دلباد، این تنها صبحی بود که در اولین خمیازه‏ی بیداری مهره کمرش از جای لگد پدر تیر نکشید. بچه‏ها خودشان گفتند می‎روند ناشتایی بخرند، اگر هر روز برای نرفتن بهانه می‎آوردند. هیچکدامشان در راه بازار از در خانه کدخدا پیشتر نرفت. دو مرد از اتاقک گلی که از دیشب زندان شهر بود درازی کدخدا را درآوردند. از دست و پا گرفته بودنش. نیمه حالی داشت که “زنکه‏ی موینی” را زیر لب می‎خواند. بعدها کدخدا هر وقت‏ هوس عرق می‎کرد همه را می‎‏پایید و لبی به بطری آقا جولو می‎مالید.

پیرمردها در گوشی پچ پچ می‎کردند. دلو قیافه‏های پدرش و پدر زینب را آنقدر جالب دید که با رغبت به حرفهاشان گوش بدهد. می‎رزا حسن به پدر زینب‏ می‎گفت: “فکر نمی‎کنی این کدخدای لیلاق بما فهموند از پس جولو بر نمی‎اد؟ ”

و پدر زینب با ناجورترین قیافه‏یی که دلو در عمرش دیده بود جواب داد:  “خیلی زرنگه، اما من ول کنش نیستم. ”

 “بچه نشو. ” دلو حس کرد پدرش سر عقل آمده است. “باید یه کمی فکر کرد. ”

پدر زینب گفت: “چه فکری؟ دارم رسوا می‎شم. ”

 “میخوای باش کنار بیای مگه؟ ”

 “نمیدونم، باید یه کاری کرد. ”

 “چکار می‎خوای بکنی؟ ”

پدر زینب گفت: “تقصیر خودم بود اول جواب رد بش دادم، می‎رزا حسن، تو فکر نمی‎کنی اگه جولو زن بگیره. . . . ”

آهسته گفت تاکسی شرمندگیش را نشنود. لبخند هزار معنی‏یی تو صورت می‎رزا حسن چین انداخت مثل چین بعد از چایی تلخ. پدر زینب به همان‏ آهتسگی گفت: “ولی با یه شرط. . . ”

دلو نایستاد، دوید و بچه‏ها دنبالش، فریاد می‎کشیدند. آنقدر که آقا جولو وحشت زده پنجره را باز کرد و بچه‏ها هرکدام دادی زدند:

 “آقا جولو. ”

 “آقا جولو بجمب، تا دیر نشده. ”

 “زود باش آقا جولو. ”

آقا جولو سرشان داد زد، همه سکوت کردند و چشمها به دلو خیره شد. دلو انگار بخواهد راز بزرگی را بگوید همه را برانداز کرد و روبه آقا جولو گفت:  “اونا می‎خوان مسلمونت کنن. ”

بچه‏ها دیدند رنگ آقا جولو به سرخی همیشگیش برگشت و شیارهای آن‏ خنده دایمی عمیقتر پیدا شد. قهقه‏اش را شنیدند و بهم نگاه کردند. آقا جولو پنجره را بست و آنها هنوز ایستاده بودند.

 “بچه‏ها دیدین؟ ”

همه به ممو نگاه کردند و یکی گفت:  “صورتش، صورتش یه رنگی‏ شده بود. ”

دلباد گفت: “مگه چی بود؟ داشت می‎خندید دیگه. ”

ممو گفت: “خنده شو نمی‎گم. گمونم آقا جولو از یه چیزی می‎ترسه، نمی‎ترسه؟ ”

دلو گفت: “ککش هم نمی‎گزه. ”

ممو پیشنهاد کرد: “اگه لازم شد بش کمک می‎کنیم. نمی‎کنیم؟ ”

دلو گفت: “وقتی آقا جولو دلواپس نمی‎شه ما چرا بترسیم. ”

یکی هم پرسید: “از همه‏ی اینا که بگذریم، آقا جولو شیعه می‎شه یا سنی؟ ”

دو نفر باهم جواب دادند: “شیعه اثنی عشری. ”

۵

عصر همانروز مردها آقا جولو را بردند پیش آسید محمد صادق مجتهد. از قرآن خواند، حرفهاش را بچه‏ها نفهمیدند، حتی دلباد که دو سالی مکتب رفته‏ بود. آقا جولو همانها را گفت، به لهجه‏یی که بچه‏ها بیشتر نفهمیدند. اگر نمی‎‏خندیدند دلیلش این بود که نگران چیزی بودند.

شب بعدش عروسی راه افتاد. هیچکس تا آنشب لپهای تکورا آنقدر باد کرده ندیده بود. آقا جولو شاد، چپ و راست دم مهمانها را می‎دید، با شلوار کوتاه، زیر پیراهن رکابی و بطری عرق می‎رقصید. زنها از روی بام نقل و سکه بسرش‏ می‎ریختند و مردها از هر گوشه با گردنباری آقای مهندس “جواد” صداش می‎زدند. آنشب خوشترین شب عمر بچه‏ها بود.

بعد از عروسی آقا جولو کمی سربراه شد. اگر بیشتر عرق می‎خورد، می‎گفتند عاقلتر شده. زنهای کوچه از کنارش که می‎گذشتند چادر سیاه را هم روی‏ بتوله نمی‎‏کشیدند. بچه‏ها دیگر بخانه‏اش نمی‎رفتند. قلابها را درآوردند و نخ‏ها را موم مالیدند و زمین بازیشان را روبیدند. گاهی توی کوچه سینه‏به‏سینه‏اش می‎شدند، نگاهی و زیر لب سلامی و می‎گذشتند. از پشت سر به تماشایش می‎ایستادند و مردی را می‎دیدند که دیگر همبازیشان نبود. شوهر بود.

چند هفته‏یی آرام، مثل همه‏ی سالهایی گذشت که بچه‏ها بیاد داشتند تا آقا جولو کار جدیدش را شروع کرد. باز هیچکس از ته و توی قضیه سر درنمیآورد. هر وقت آقا جولو سیگار خارجی می‎کشید و عرق خارجی جیبش بود بچه‏ها می‎‏فهمیدند کشتی تازه‏یی آمده و به تماشا لب دریا جمع می‎شدند. آن ماه دو تا کشتی‏ آمد. حمالها می‎گفتند ماه خوبی بود یدک کش این بار دوتا “دوبه” نفت آورده‏ بود. کشتی باری دومین باری بود در آنسال که آمده بود صدف ببرد. بچه‏ها هرچه‏ شرط بستند و فکر کردند راز آن چیزها که توی قوطی‏های کاغذ عکس بود دستگیرشان نشد. آقا جولو هر دو سه روزی به کشتی‏ها سر می‎زد بسته‏ها را جا می‎گذاشت و می‎آمد. دوبار بچه‏ها از می‎دان آقا جولو را دیدند روی بام خانه آتش‏ می‎‏کرد و خاکسترها را باد می‎داد. شاید اگر آتش بازی دومی هم شب عید عمر کشان بود بچه‏ها آنقدر فکری نمی‎شدند، بوی سوختگی نیمه آشنای کاغذ دور فیلمها را می‎‏شنیدند و از زیادی آتش می‎دیدند کار آقا جولو روبراه است. فورد کهنه را نخرید، هر وقت دلش می‎خواست کرایه می‎گرفت. بوقش بچه‏ها را خبر می‎کرد و گرد و خاکش کفر دکاندارها را درمیآورد. دوشیار گوشه‏ی لبهایش خندان‏تر از همیشه بود. تا یکروز اوضاع برگشت و آن جیغ و دادهای تیز دنباله‏دار از درز پنجره‏ها به خانه‏های همسایه رفت. بعد از همه قهر و آشتی‏ها زینب خانم خانه پدرش ماندنی شد. و بچه‏ها خوشحال دور آقا جولو جمع شدند. پدر زینب کمتر آفتابی می‎شد و هنوز کسی علت طلاق دخترش را نفهمیده بود که‏ شتر آقا جولو در خانه‏ی کدخدا خوابید و تا دخترش را سوار نکرد پانشد. شب عروسی‏ دوم آقا جولو هم به بچه‏ها خوش گذشت. این یکی دو هفته بیشتر نپایید. آنشب‏ دلو کنار پنجره ایستاد بود و پشت شیشه‏های اتاق آقا جولو روشنی چند تا چراغ‏ را می‎دید. جیغی شنید و سایه‏یی روی شیشه پنجره دید و بگمانش زن لخت آمد. رو گرداند و نگاه نکرد. جیغ‏ها زنگدار بود و کشدار. شنید شیشه شکست و تا نگاهش برگشت جعبه سیاهی بکوچه افتاد و صدای شکستنی داد. زن دوباره جلدی‏ طرف پنجره آمد و تکه‏های کاغذ و مقوا در هوا چرخ خورد. آقا جولو دستپاچه‏ بیرون آمد، همه را جمع کرد و برگشت تو و بعدش باز دعوا شروع شد و دختر سراسیمه به خانه‏ی کدخدا گریخت.

آفتاب زده دلو و دلباد توی لجنهای گند آب، جلو خانه آقا جولو، عکسی‏ جستند. گوشه‏های عکس لک برداشته بود. دلو زود آنرا توی جیبش قایم کرد. صورت خوشی نداشت اگر آقا جولو می‎‏فهمید بچه‏ها عکس لخت زن اولش را دیده‏اند.

دلو و دلباد تو چشمهای هم ماتشان برده بود. دلباد بی‏هیچ حرفی‏ رو گرداند و راه افتاد و صدای دلورا شنید:

 “دلباد. ”

برگشت و پرسید: “چته؟ ”

دلو آرام گفت: “منم بکسی نمی‎گم. ”

۶

دیر وقت شب، همان دیر وقتی زودرس شهرهای کوچک که همه را خواب‏ می‎کند و خاموشی می‎آورد. بچه‏ها از قهوه‏خانه مصلی سرازیر خانه‏ها شدند. از گذرگاه اصلی هرکدام بکوچه‏یی رفتند تا دلو تنها ماند. مهتاب بود و سایه هر چیز بچه‏ی تنهایی را آنقدر بشک می‎انداخت که تندتر برود. نرسیده بخانه صدای آقا جولو را شنید، بزبان خودش و حرفهاش را نفهمید. روبدیوار نشسته بود و دلو نمی‎دانست با کی حرف می‎زند. از پشت سر گفت: “آقا جولو حالت چطوره؟ ”

آقا جولو نگاه نکرد، دستش را برد بالا، گردن بطری را گرفته بود و قلپی‏ نوشید. دلو نگاه کرد به اخمهای صورتش. این جور بطریی ندیده بود و بگمانش‏ خوب چیزی نبود. آقا جولو بازبانش دور لب را لیسید و زبانش که برگشت تو و بسق دهن خورد و صدا کرد دلو دانست عرقی که بیشتر اخمهای آدم را هم بکشد از همه بهتر است. آقا جولو روبدیوار دوباره حرف زد، دلو در صورتش می‎دید

حالش خوش نیست، هرچه می‎گفت سایه‏ی روی یوار جواب نمی‎داد. دلو اندیشید بعضی وقتا خودم آدم هم هیچ نگوید بهتر است. ولی نتوانست با دست روی شانه‏ آقا جولو زد تا متوجه شد و برگشت. دلو نشست روی سکوی روبروی او و آهسته‏ گفت: “آقا جولو. ”

بهم خیره شدند و دلو هیچ نگفت یا نتوانست، در صورتش دید آقا جولو دیگر شکل شوهرها نیست، آنوقت دستش را دراز کرد: “بیا. ما اینو تو گند آب‏ پیداش کردیم. قسم می‎خورم یه مرتبه بیشتر بش نگاه نکردیم، دلباد هم گفت بکسی‏ نمی‎گه. ”

آقا جولو عکس را گرفت، زیر نور ماه دلو در چینهای پیشانیش هیچ‏ تغییری ندید و نفس راحتی کشید. آقا جولو عکس را گذاشت در جیب دکمه‏دار پیرهنش، لبخند زد و دست دلو را که لای دستهای بزرگش گم بود فشرد. پا شد و سایه روی‏ دیوار لیز خورد و پیشاپیش از در تو رفت. دلو شنید آقا جولو برگردان را مستانه می‎خواند.

دلواپس همانجا ایستاد تا چراغ کور شد و باز ایستاد تا دیگر چیزی نشنید.

۷

ماه پنجم تابستان بود، تابستان دراز “لنگه” شبهاش آنقدر کوتاهست که‏ مهتاب نرفته خورشید می‎زند. اولین فروغش خط پشت دریا، قله کوهها و نوک‏ بادگیرها را حاشیه‏یی طلایی می‎دهد و سرپوش ساروجی برکه‏ها زردتر می‎زند، انگار گنبدی بی‏آنکه آن پنج پنجه‏ی از مچ بریده، از نوک گنبد مثل دست غریقی از آب‏ سوی آسمان دراز شده باشد. خنکاری صبح پدرها بچه‏ها را بیدار می‎کنند، با دستی‏ بسر یا لگدی به تیر کمر و سنگینی پلکها را با آب سرد چاه نشسته روانه بازارشان‏ می‎کنند. دلو در راه بازار چیز تازه‏یی دید، آخرین سنگینی خواب از پلکهاش‏ افتاد. یک جیپ ماشی رنگ و حلقه‏ی بچه‏ها به تماشاش ایستاده بود.

نگاه دلو به چشمهای کنجکاو ممو افتاد و پرسید: “چه خبر؟ ”

ممو گفت: “نمیدونم، چند تا ژاندار بوده‏ن رفتن خونه‏ی کدخدا. ”

دلباد گفت: “ما هم بریم. ”

دلو گفت: “اگه امروزم نون دیر بشه بابام کفرش درمیاد. ”

دلباد گفت: “اگه طوری شد خبرت می‎دیم. ”

و با ممو رفت و انبوه بچه‏ها پشت سرشان. دم دکه‏ی نانوایی نگاه او به دست‏ شاطر بود، خمیر را به سرعتی پهن می‎کرد که می‎گفتی هیچ دقتی در آن نیست، دستش به دهن سرخ تنور می‎رفت و خیس عرق درمیآمد. پهنه‏ی خمیر را می‎دید برمیآید و حبابهای کوچک باد می‎کند و رنگ می‎گیرد و فکرش توی جیپ بود و زاندارم که هیچوقت راهشان عوضی اینورها کج نمی‎شد. شنید و تند برگشت‏ و دلباد را دید می‎دود و صداش می‎زند. دوید، هر دو دویدند و دست و شکم هرکه را پیش آمد کوفتند. دیوار از همیشه سفت‏تر بود و نفهمیدند چطور وسط معرکه‏ سر درآوردند. باورشان نشد دستهای آقا جولو از جلو قفل باشد و دو ژاندارم نگهش‏ داشته باشند. برق سر نیزه‏هاشان که زده بودند سر تفنگ تو چشم بچه‏ها می‎افتاد. صورت آقا جولو مثل آنروزی بود که ممو گفت انگار از چیزی می‎ترسد. ساکت‏ و سرش زیر بود. بعد تو صورت مردها سر بالا کرد و مردها رو گرداندند. سنگینی‏ نگاهش را از مردها برداشت، آرام آمد طرف بچه‏ها به چشمهای همه‏شان نگاه‏ کرد، با همان دو شیار گود افتاده، مقابل دلو ایستاد و دستهای قفل شده‏اش را روی‏ سر دلو گذاشت و پنجه‏هاش را می‎ان موهای ژولیده‏ی او فرو کرد. خنده آقا جولو شاد نبود و نگاه حسابگرش جیب دکمه‏دار پیرهنش را به دلو نشان می‎داد. دلو فهمید. در پناه هیکل گنده آقا جولو به جیب دکمه‏دار دست کرد و عکس را که‏ گوشه‏هاش از لک آب زرد بود درآورد و نگاه نکرده جلدی توی یقه خودش قایم‏ کرد. آقا جولو خندید و دلو حس کرد موهایش با دردی مطبوع فشرده می‎شود.

سر گروهبان با دو تا ژاندارم دیگر از خانه درآمدند، بسته‏ی اسبابها دست‏ ژاندارمها بود. بچه‏ها به چشمهای سر گروهبان نمی‎شد نگاه کنند نگاهشان روی‏ سبیلش می‎ماند. به کدخدا گفت، “نه نه سگ هر جا بساطشو علم می‎کنه هر مدرکی رو از بین می‎‏بره. ”

بعد با خشم برگشت طرف آقا جولو که می‎‏خندید، دستش بالا رفت و بچه‏ها چشمها را بستند، در تاریکی صدای سیلی را شنیدند، ممو با آرنج محکم به پهلوی‏ دلو زد: “میگی یه کاری نکنیم” ؟

دلو گفت: “هیس. . . ” می‎دید چطور پوست سرخ دست آقا جولو در آهن‏ براق دستبند فرومیرفت. می‎دانست هیچ کار آقا جولو بی‏حکمت نیست و این بود که‏ آقا جولو دستبند را با یک فشار خورد نمی‎کرد. داد سرگروهبان درآمد و ژاندارمها که آقا جولو را هل دادند طرف جیپ دلباد سر رفت و داد زد: “تیمسار، شما نمی‎تونین، ما نمی‎ذاریم ببرینش. ”

سرگروهبان مثل تیمساری که باو سر گروهبان گفته باشند اخمهایش درهم‏ رفت جوری که دلباد زبانش بند آمد. حتی دلگرمی صفت بچه‏های پشت سر نتوانست‏ بحرفش بیاورد.

تا وقتی که جیپ در پیچ بازار پشت ستون گرد و غبارش گم شد همه ساکت‏ بودند. کدخدا بآرامی فرونشستن گرد و غبار گفت: “این دیگه کی بود؟ ” حس‏ می‎کرد رهگذری را برای اولین بار دیده است.

میرزا حسن گفت: “جونور عجیبی بود. ”

دلو بغض کرد و طرف خانه دوید. در اتاق را محکم بست. عکس را چشم‏ بسته در جعبه‏یی گذاشت و زیر تخت هل داد. گوشه اتاق دمر و روی رختخواب‏ پیچ افتاد و داغی شور اشک گوشه‏ی لبهاش را سوخت. شنید بدر و دیوار خانه‏ آقا جولو سنگ می‎بارد و شیشه پنجره‏ها می‎‏شکند. دلو از پنجره به تماشای سنگ‏ باران سرک نکشید.

ناصر تقوایی- از مجله آرش –  شماره ۸ – دهه چهل