این مقاله را به اشتراک بگذارید
از زمانی که در فیلمی بی مایه و با تبلیغات وسیع تهییه کننده در مطبوعات زرد که بازیگر فیلمش شبیه ستاره نام آور موسیقی پاپ ایرانی گوگوش است، معرفی شد و اندک زمانی بعد زرشک زرین بدترین بازیگر سال را از انجمن منتقدان سینمایی دریافت کرد، بیش از یک دهه می گذرد؛ حالا مهناز افشار نه تنها یکی از بازیگران توانا و معتبر سینمای ایران محسوب می شود که یکی از ستارگان محبوب و مشهور این سینما نیز هست. مسیری که او پیموده با آمیزه ای از فیلمهای تجاری و هنری نشان از هوشمندی بازیگری دارد که نه تنها توانسته در این سینما دوام بیاورد که شهرت اعتبار را نیز با آن همراه سازد. گفتگوی زیر نگاهی دارد به حال و روز ین سالهای این بازیگر محبوب .
***
مهناز افشار، بازی در سینما را با فیلم «دوستان» به کارگردانی «علی‌شاه‌حاتمی» آغاز کرد و در فیلم «شور عشق» به کارگردانی «نادر مقدس» به شهرت رسید. فیلمی که در آن برهه زمانی، نظر منتقدان را جلب نکرد و حتی مورد عتاب آنان واقع شد و جایزه «زرشک زرین» بدترین فیلم از سوی انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران را دریافت کرد. جایزه‌ای که مخالفان زیادی داشت و اهدای آن در دوره‌های بعد دیگر تداوم پیدا نکرد. به هرجهت در فیلمهای مختلفی بازی کرد؛ چه در فیلمهای موسوم به «بدنه» و «بفروش» و چه در فیلمهای کارگردانان صاحب‌نام سینمای ایران. در هر صورت در سیر تحول و روبه‌رشد بازیگری‌اش، همیشه با انرژی و با انگیزه بوده است. نکته مهم در مورد او این است که همیشه درقبال کارهایش دلایل منطقی خود را دارد. تفاوتی میان فیلمهای پرفروش و هنری نمی‌بیند و اعتقاد دارد که بازیگر موظف است سر صحنه نقش خود را درست ایفا کند و به نظم در کار اهمیت می‌دهد. او دوران کاری‌اش را به قبل از بازی در فیلم «سالاد فصل» و بعد از آن تقسیم می‌کند و فریدون جیرانی، کارگردان مورد علاقه اوست. مهناز افشار تاکنون برای بازی در فیلم «سعادت‌آباد»، سیمرغ بلورین «بهترین بازیگر نقش مکمل زن» از بیست‌و‌نهمین جشنواره فیلم فجر دریافت کرده و همین‌طور برای ایفای نقش در فیلم «برف روی کاج‌ها» شایسته دریافت جایزه «دیپلم افتخار بهترین بازیگر زن» بخش نگاه نو سی‌امین جشنواره فیلم فجر شد. همچنین در دومین جشنواره مطبوعات سینمایی انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران، دیپلم افتخار بازیگری زن به مهناز اقشار برای بازی درفیلم «طبقه سوم» تعلق گرفت. لوح حافظ «جشن دنیای تصویر» برای فیلم «طبقه سوم» دیگر جایزه‌ای است که این بازیگر شناخته‌شده سینما در کارنامه هنری خود دارد. سال گذشته نیز لوح بهترین بازیگر نقش اول زن جشن انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی را برای فیلم «برف روی کاج‌ها» دریافت کرد که به قول خودش بهترین جایزه‌ای است که تاکنون گرفته است. اکران فیلم «برف روی کاج‌ها» به کارگردانی پیمان معادی فرصتی فراهم کرد که با مهناز افشار درباره ایفای نقش «رویا» در این فیلم و نگاهش به بازیگری درسینما گفت‌وگو کنیم. بعد از دو سال پرفراز و نشیب، بالاخره فیلم «برف روی کاج‌ها» اکران شد. به نظر می‌رسد با بازی در این فیلم فرصت مهمی دراختیارتان قرار گرفت که توانایی‌هایتان در دنیای بی‌انتهای بازیگری را به نمایش بگذارید و با مهناز افشار همیشگی فاصله بگیرید. فکر می‌کنید علت این موفقیت چیست؟
– فکر می‌کنم در وهله نخست کمک خداوند‌گار بود که باعث شد در این مسیر موفق شوم. ضمن اینکه تجربه ۱۰سال و اندی کارکردن درسینما فرصتی برایم فراهم کرد که نقش‌های مهمی مثل رویا را بازی کنم. هنگام کار هم فیلمنامه خوب و راهنمایی‌های درست و راهگشای پیمان معادی و همین‌طور همکاری و همراهی بازیگران مقابلم و سایر عوامل فیلم باعث شد به نتیجه دلخواه برسم. البته باید بگویم همیشه تشویق مخاطبان هنگام دیدن فیلم‌هایم و چه بعد از آن پشتوانه‌ای بوده و هست تا بتوانم کارم را ادامه دهم و با مشکلات پیش‌رویم کنار بیایم. هرچند همان‌طور که می‌دانید فیلم «برف روی کاج‌ها» با سوءتفاهماتی مواجه شد و با اینکه فیلم منتخب تماشاگران جشنواره بود ولی متاسفانه شرایطی پیش آمد که فیلم از طرف حوزه هنری و برخی ارگان‌ها تحریم شد و مخاطبان فرصت پیدا نکردند که به‌دور از هیاهو با فیلم ارتباط برقرار کنند. چون معتقدم آنقدر تماشاگران ما باهوش هستند که تشخیص‌دهند که چه فیلمی ارزشمدار و چه فیلمی ضدارزش است.
مخالفان محتوایی «برف روی کاج‌ها»، ایراد فیلم را اشاعه مسایل غیراخلاقی می‌دانند و تاکید می‌کنند که فیلم روی موضوع خیانت صحه می‌گذارد. با توجه به اینکه شما همیشه به دیدگاه طیف‌های مختلف مخاطبان فیلم در سینما احترام می‌گذارید، در این مورد نظرتان چیست؟
– این مساله از اساس نادرست و تلقی غیرمنصفانه‌ای از فیلم است. من با قاطعیت می‌گویم نه‌تنها فیلم روی مساله خیانت صحه نمی‌گذارد، بلکه تمام عوامل فیلم؛ چه مقابل دوربین و چه پشت دوربین به کانون خانواده علاقه‌مندند. آقای پیمان معادی واقعا اهل خانواده است. به غیر از کارگردان، سایر عوامل فیلم زندگی خانوادگی دارند و من هم در چنین خانواده‌ای بزرگ شدم که پایبند ارزش‌هاست و خودم هم به اخلاقیات معتقدم. این بی‌انصافی است که اتهام بی‌اخلاقی به این فیلم زده شود.
به نظر می‌رسد فرهنگ تصویری‌مان با وجودی که روی این هنر -صنعت- رسانه تاکید می‌شود، لاغر و کم‌مایه است. چون عادت کرده‌ایم سینما را فقط در محتوا خلاصه کنیم. ضعف در شناخت فیلم و سینما بدون در نظر گرفتن فرم و ساختار، ملغمه‌ای ساخته که دایما در مورد فیلم‌ها دچار سوءتفاهم می‌شویم. درست است که سوژه فیلم درباره خیانت است اما خیانت لایه سطحی و اولیه آن است. لایه‌های عمیق‌تر فیلم کمتر دیده شده. دروغ و پنهان‌کاری شالوده روابط آدم‌ها را تشکیل داده. به این معنا که با وجود معصومیت ذاتی رویا، «دروغ‌های مصلحت‌آمیز» می‌گوید و همه چنین عمل می‌کنند. نظرتان چیست؟
– کاملا به نکته درستی اشاره کردید. فیلم لایه‌های عمیق‌تری هم دارد و بدون اینکه بخواهد تاکید غلوآمیز داشته باشد، به خیلی از مسایل به‌سادگی اشاره می‌کند. در حالی که همین جزئیات ساده، به‌شدت روی روابط زن و مرد تاثیر می‌گذارد اما اینکه گفتید رویا هم دروغ مصلحت‌آمیز می‌گوید معتقدم که او بیشتر ماخوذ به حیاست تا اینکه بخواهد از روی قصد دروغ بگوید.
به هرشکل دروغ، دروغ است. مثلا رویا بعد از مواجهه‌اش با بحران جلسه شاگردش را تعطیل می‌کند و دلیلش را پشت تلفن تعمیرات خانه ذکر می‌کند. درست است که مخاطب معنای انضمامی آن جمله را برداشت می‌کند. چون ذهنیت و دیدگاه رویا به زندگی زناشویی‌اش به تغییرات اساسی احتیاج دارد ولی همین مساله هم تاکید می‌کند که ما با آدم‌های پیرامونمان بیش از اینکه با زبان آشکار صحبت کنیم با زبان ایما و اشاره سخن می‌گوییم که با وجود خاصه قلبی‌مان، نتیجه‌اش پنهان‌کاری می‌شود. چقدر روی این مسایل در خلق شخصیت رویا تاکید می‌کردید؟
– قبل از هر چیز باید بگویم که خلق شخصیت رویا خیلی آسان نبود. من روزهای اول دورخوانی و اتود زدن خیلی تلاش کردیم که رویا خلق شود. ولی به آقای معادی گفتم که هرکاری می‌کنم رویا در‌نمی‌آید و به‌اصطلاح نمی‌شود. در این مدت پیمان معادی من را رها گذاشت و دیگر با من کاری نداشت تا خودم به شکل طبیعی به رویا برسم. با خودم دیالوگ‌ها را زمزمه می‌کردم، سعی می‌کردم احساس رویا را برای خودم حلاجی کنم…
و مهم‌تر از همه اینکه حرکات دست و انگشتان را حذف کنید تا دیگر آن شور و حال همیشگی را نداشته باشید و آرام‌تر صحبت کنید…
– کاملا. بعد از مدت کوتاهی احساس کردم باید ستون فقراتم را حالت انحنا بدهم و خمیده کنم. شکمم را بیرون بیاورم و کلا راه رفتنم را تغییر دهم. آرام‌ترحرکت کنم. ضمن اینکه صدایم را زنگ‌دار کردم تا یک مقدار متمایز شوم. وقتی این کارها را انجام دادم احساس کردم کم‌کم رویا در درونم دارد خلق می‌شود. با همین ذهنیت و حالت، دیالوگ‌هایم را گفتم که مقابل پیمان معادی بیان کردم. ناگهان برقی در چشمان آقای معادی درخشید و حس کردم که او هم با رویای خلق شده موافق است. خوشبختانه رویای مورد‌نظرمان خلق شد. دیگر برای بازی در هر پلان برای خودم کد‌گذاری کردم. سعی کردم رویا را از ناخودآگاه به خودآگاهم بیاورم. او زنی است که با باورهای خودش زندگی می‌کند و اصولی دارد که در تمام مدت زندگی زناشویی‌اش به آن پایبند بوده است.
هنگام نگارش فیلمنامه در جریان نوشته شدن نقش رویا بودید؟
– این فیلمنامه سال‌ها قبل نوشته شده بود و همان‌موقع آقای معادی می‌خواستند این فیلم را بسازند.
یعنی بعد از زمان همکاری پیمان معادی با آقای فرهادی بود؟
– بله. آقای معادی بعد از بازی در فیلم «درباره الی» تصمیم به ساخت این فیلم گرفتند.
که البته قرار هم بود در فیلم «درباره الی» بازی کنید که نشد؟
– بله. منتها چون الان صحبت آن پیش آمد می‌خواهم به نکته‌ای اشاره کنم که قسمت نشد در فیلم «درباره الی» بازی کنم. منتها به خاطر این جمله آنقدر حرف‌های حاشیه‌ای و نامربوط به نقل از من مطرح شد درحالی که روحم از آن خبر نداشت. متاسفانه نتوانستم در این فیلم بازی کنم. اما وقتی فیلم را دیدم از بودن آن همه همکار عزیز و نتیجه درخشان و از اینکه قسمت نشد در آن کار باشم عبور کردم ولی در دنیای سینما چنین مسایلی پیش می‌آید و مساله‌ای پیچیده نیست. به هرجهت همان‌موقع قرار شد فیلم ساخته شود. وقتی فیلمنامه را خواندم، آنقدر درگیر شخصیت و داستان شدم که ناخودآگاه متاثر شدم و گریه کردم. به پیمان معادی پیشنهاد دادم که دوست دارم نقش رویا را بازی کنم. چون من با همسر آقای معادی دوست هستم و با ایشان رفت‌و‌آمد خانوادگی داریم. ولی در نهایت فیلم آن زمان ساخته نشد و من هم سر صحنه فیلم دیگری مشغول کار شدم. تا اینکه زمان ساخت این فیلمنامه رسید و آقای معادی با من تماس گرفتند و گفتند که بالاخره قسمت توست که نقش رویا را بازی کنی.
رویا در فیلم با اینکه ازدواج کرده، انگار مجرد است و اصلا احساسات شوهرش را درک نمی‌کند. به‌عنوان نمونه درفیلم تنها یک صحنه شام دو نفره از او و همسرش علی وجود دارد که بعد از اینکه با هم شام می‌خورند، رویا به علی می‌گوید من می‌روم بخوابم، چون خسته‌ام. درحالی که در بازی علی (حسن پاکدل) می‌بینیم که می‌خواهد چیزی را به رویا بگوید و در گفتن مردد است، ولی رویا گوش شنوایی ندارد و به‌اصطلاح اصلا دراین دنیا سیر نمی‌کند!
– شما فیلم را خیلی خوب دیدید. کاملا درست است. رویا تا آن زمان به آن درک نرسیده بود که متوجه شود غیراز کارهای خانه‌داری، غذا درست کردن و پیانو درس دادن، شوهرش احساسات و خواسته‌های دیگری هم دارد. فکر می‌کرد حالا شام درست کرده و همراه همسرش غذا خورده، همه وظایف خود را انجام داده است. ولی وقتی مساله جدایی شوهرش مطرح می‌شود و زنی دیگر وارد زندگی او می‌شود به او تلنگری می‌خورد که زندگی ابعاد دیگری هم دارد و آدم‌ها خیلی عمیق‌تر از این حرفها هستند. او اصلا فکر نمی‌کرد که بهترین شاگردش با شوهرش در ارتباط باشد. وقتی با نامزد نسیم مواجه می‌شود می‌فهمد که خیلی راحت با مسایل پیرامون خودش مواجه شده است. در فیلم رویا دوبار خود را مقابل آینه می‌بیند. بار اول تقریبا اوایل فیلم است که با دیدن خودش انگار سوالی برایش پیش می‌آید ولی دیگر پیگیری نمی‌کند و اتفاقی نمی‌افتد. ولی بار دوم که مقابل آینه می‌نشیند و مشغول آرایش می‌شود تا با نریمان (با بازی صابر ابر) به کنسرت موسیقی برود، انگار خودش را تازه کشف کرده و به نوعی بلوغ و خود‌آگاهی می‌رسد. خب برای اینکه با ورود کسی دیگر به زندگی‌اش متوجه مسایلی می‌شود که تاکنون به آن فکر نکرده بود و انگار تازه دارد نسبت به خودش آگاهی پیدا می‌کند. فقط باید بگویم دریافتی که رویا دارد به معنای بی‌بندوباری نیست و قضاوت غیرمنصفانه‌ای است که بگوییم آرایش او مقابل آینه به خاطر خطاکاری اوست. او به هیچ عنوان به شوهرش خیانت نکرده. بلکه می‌خواهد بداند در کجای زندگی قرارگرفته. او درواقع در مسیر زندگی‌اش به تعالی می‌رسد. کما اینکه در پایان فیلم وقتی با علی مواجه می‌شود به او همه واقعیت درباره نریمان را توضیح می‌دهد. می‌گوید یک حس جدید را درک کردم و دوست دارم تو هم بدانی؛ و درنهایت در کنار شوهرش می‌ماند. حتی اگر توجه کرده باشید پس از پایان کنسرت با مریم (ویشکا آسایش) مواجه می‌شود و می‌گوید تو نباید به من می‌گفتی که شوهرم را با نسیم در خیابان دیدی؟ و سوال مهم‌تر را مطرح می‌کند که باید بالاخره بدانم یا ندانم که شوهرم چه کرده. از مریم می‌پرسد اگر تو جای من بودی نمی‌خواستی همه موضوع را بدانی.
درنهایت فیلم هم همین سوال را مطرح می‌کند؟
– بله. پرسش اساسی فیلم هم همین است که بالاخره در روابط میان زن و مرد و کلا آدم‌ها همه مسایل را باید بدانیم یا ندانیم. آیا پنهان‌کاری درست است یا نه؟
پلانی داریم که رویا در سالن اجرای کنسرت کنار نریمان نشسته، کلوز‌آپ رویا یادآور بازی نیکول کیدمن با همین قاب در فیلم «تولد» بود که فوق‌العاده بازی کرد. در نماهای کلوز‌آپ بازی‌کردن سخت است. درآن نما چه کردید؟
– بله. اشاره درستی کردید. من خودم آن فیلم و بازی نیکول کیدمن را خیلی دوست دارم. نماهای این‌چنینی برای بازی کردن سخت است. تنها چیزی که سعی کردم به یاد بیاورم تشویش و درهم پیچیدگی بود که در زندگی رویا وجود داشت. یعنی آنقدر مسایل برایش پیچیده بود که نمی‌توانست به تصمیم ثابت و دقیقی برسد. در بازیام سعی کردم تمام اتفاقات را در ذهنم مرور کنم.
اصلا آن نما چگونه شکل گرفت؟
– خب موقع تمرین و هنگام فیلمبرداری دوست داشتم از طریق خود موسیقی به آن حس برسم که موسیقی آقای «سالار عقیلی» را همزمان سرصحنه گذاشتیم. منتها نتیجه آنقدر رضایت‌بخش بود که به پیشنهاد پیمان معادی گفتیم که این موسیقی در فیلم هم باشد. موضوع را با آقای عقیلی درمیان گذاشتم تا صدای ایشان در فیلم باشد. گفتند که باید فیلم را ببینم که در نهایت فیلم را دیدند و اتفاقا از فیلم خوششان آمد؛ و درنهایت درفیلم هم می‌بینید که صدای «سالار عقیلی» چقدر در فیلم نشسته است.
با اینکه بازیگر حسی هستید، چقدر امکان تکرار نماها برای شما در فیلم وجود داشت؟
– بله. من آنقدر حسی کار می‌کنم که همیشه در‌خواست می‌کنم در همان پلان اول نماهایم را بگیرند و اگر خیلی تلاش کنم که حسم را نگه دارم، در نهایت در برداشت دوم به نتیجه می رسم. به همین دلیل در این فیلم بیشتر نماهایمان پلان – سکانس بود.
در مورد سیاه‌و‌سفید بودن فیلم نظر خاصی نداشتید؟
– خب دوربین فیلمبرداری همان بود و برای من بازیگر فرقی نمی‌کرد. البته پاسخ دقیق‌تر این سوال را بهتر است آقای معادی بدهند. ولی اگر بخواهم نظر خودم را بگویم این است که چون هیچ چیز زندگی آدم‌های این فیلم سیاه یا سفید مطلق نیست، به همین دلیل خاکستری نشان دادن فضای فیلم، پیام قصه را بهتر منتقل می‌کند. دیپلم افتخار بهترین بازیگر بخش نگاه نو سی‌امین جشنواره فیلم فجر را برای بازی در این فیلم دریافت کردید. کلا به‌جای سیمرغی که برای بازی در فیلم «سعادت‌آباد» گرفتید، دوست داشتید برای این فیلم هم سیمرغ می‌گرفتید؟ به هرشکل جایزه همیشه آدم را خوشحال می‌کند. اما حیفم آمد که درآن سال «برف روی کاج‌ها» فقط در بخش نوعی نگاه شرکت کرد و دربخش‌های دیگر حضور نداشت. ضمن اینکه فقط درآن بخش دیپلم افتخار می‌دادند. در هر صورت به جایی رسیدم که سیمرغ و دیپلم برایم فرقی نمی‌کند. مهم این بود که بازیام دیده شد. اما بهترین جایزه‌ای را که دریافت کردم، همین جایزه انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی بود. ولی با این حال عاشقانه این مسیر را ادامه می‌دهم و سعی می‌کنم انتخاب‌های درستی داشته باشم. از این به بعد ادامه فعالیت‌تان درسینما چگونه خواهد بود؟ چون برخی جاها از قول من اعلام کردندکه مهناز افشار از دنیای سینما خداحافظی کرده که اصلا درست نیست، من اگر بخواهم خداحافظی کنم بیانیه نمی‌دهم. می‌روم جایی و گم می‌شوم تا کسی نتواند پیدایم کند! ضمن اینکه الان انتخاب کردن برایم سخت شده که خیلی نمی‌توانم پرکار باشم. ولی با این حال سینما حرفه و عشق من است و سعی می‌کنم ازاین به بعد دقیق‌تر انتخاب کنم.
نظرتان درباره سخنان آقای سلحشور درباره بازیگران سینمای ایران چیست؟
– من نظر اصلی‌ام را دربرنامه هفت اعلام کردم و گفتم چقدر خوب است، اگر نسبت به هم نقدی داریم با احترام صحبت کنیم. حتی اگر یک جاهایی هم نقدی درست است، با احترام گوش دهیم. ولی ضمن احترام به آفرینش و خلق ایشان به عنوان یک مخلوق، در کل حرف‌های آقای سلحشور را خیلی جدی نمی‌گیرم.
شما جزو آن بازیگران که از ایشان شکایت کردند نیستید؟
– نه نیستم. ولی پشت همکارانم درمقابل هر بی‌احترامی خواهم ایستاد.
اگر حرف نگفته‌ای دارید، بگویید.
– چون برای آموزش و نقش آن در ارتقای سطح بازیگری اهمیت قایلم و خوشحال هستم که شاگرد استاد «حمید سمندریان» بوده‌ام، باید بگویم مدت دو سال است که کار تئاتر انجام می‌دهم و فکر می‌کنم تمرینات تئاتری در پرورش بازیگر موثر است. به همین دلیل معتقدم حرف‌های استاد «بهزاد فراهانی» که دربرنامه «هفت» درباره ورود بازیگران سینما به عرصه تئاتر بود، درست بود. ولی یک‌کم دور از انصاف بود. آخر همه ما کارمان نمایش است و مگر می‌شود یک بازیگر بازی درسینما و تئاتر را از هم جدا کند. من خوشحالم که می‌توانم در کنار بازیگران تئاتر حضور پیدا کنم و یاد بگیرم. ضمن اینکه درگذشت همکار عزیزم خانم «عسل بدیعی» را به خانواده محترم و جامعه هنری تسلیت عرض می‌کنم. ودر آخر هم آرزو می‌کنم که مخاطبان فیلم «برف روی کاج‌ها» ارتباط خوبی با فیلم برقرار کنند. (شرق)
مد و مه: ۲ اردی بهشت ۱۳۹۲