این مقاله را به اشتراک بگذارید
پیش از این نویسندگان و اهل اندیشه و اندیشمندان غربی در طول بحران‌های بین‌المللی و برنامه‌ریزی کشورهای قدرتمند برای حمله به کشورهای بحران‌زده اغلب واکنش نشان می‌دادند و اعلام مواضع رسمی آن‌ها لااقل در افکار عمومی تاثیر‌گذار بود، اما اکنون بیش از دو سال از بحران سوریه می‌گذرد و درگیری‌ها هر بار شکل تازه‌ای به خود می‌گیرند. این‌بار ماجرای سوریه و جنگ‌های داخلی‌اش با به کار گرفتن بمب‌های شیمیایی از سوی یکی از طرفین، بحث مداخله نظامی از سوی دیگر کشورها را مطرح کرد و تا آستانه جنگ پیش برد. با این‌حال هنوز جامعه روشنفکری و نویسندگان سرشناس و هنرمندان جهانی واکنش تاثیرگذاری نسبت به این مساله و تصمیم‌گیری نشان نداده‌اند. در تمام این سال‌ها روشنفکران از روش‌های مشخصی برای مخالفت با جنگ بهره برده‌اند که در اغلب موارد توانسته‌اند با این روش‌ها افکار عمومی را قانع کنند. در دو سال گذشته روشنفکران در برابر تصمیم‌های طرفین درگیری های سوریه واکنشی نشان نداده‌اند. کاری که چندان هم پیچیده و دشوار نبود. درواقع در اغلب موارد نویسندگان و روشنفکرانی که عضو نهادهای بین‌المللی ادبی بودند متن پیش‌نویسی برای سازمان ملل یا قدرت‌های دیگر ارسال می‌کردند؛ متنی که در میان روشنفکران سراسر جهان دست به دست چرخیده بود و درنهایت در روزنامه‌هایی همچون لوموند یا گاردین منتشر می‌شد. اما به نظر می‌رسد نیروهای مخالف بشار اسد از چنددستگی برخوردارند و حضور نیروهای تندرویی همچون اعضای القاعده و سلفی‌های تندرو سبب شده است که روشنفکران و نویسندگان تصویر روشنی از آنچه در سوریه می‌گذرد نداشته باشند و برای همین هم اظهارنظر روشنی در این‌باره نکرده‌اند. در این میان اما متفکران و نویسندگان سوری هم واکنش
قابل توجهی از خود نشان نداده‌اند. غاده‌السمان شاعر سرشناس سوری در تمام این مدت سکوت کرده و هیچ واکنشی به جنگ سوریه نشان نداده است، اما انگشت اتهام سکوت بیش از همه رو به علی احمد سعید مشهور به آدونیس است. آدونیس شاعر سرشناس سوری که ساکن پاریس است تنها به چند اظهارنظر و ابراز تاسف ساده بسنده کرده است. این در حالی است که او با بسیاری از نهادهای ادبی بین‌المللی در ارتباط و شاعر سرشناسی است. بسیاری از مردم سوریه از او انتظار داشتند که در این مدت جای خالی محمود درویش شاعر مقاومت فلسطین را پرکند و به دفاع از مردم بی‌دفاع سوریه بپردازد، درست همان‌طور که محمود درویش نسبت به وضعیت مردم خاورمیانه حساس بود. آدونیس خود بارها دچار درگیری‌های سیاسی بود و در سال ۱۹۵۶ مجبور به ترک سوریه شد و مدتی را در بیروت زندگی کرد. او اسطوره شعر و ادب سوریه محسوب می‌شود و بسیاری از او انتظار داشتند جای خالی محمود درویش را پرکند، اما او تا امروز چنین نکرده است. آدونیس در یکی از تازه‌ترین گفت‌وگوهایش با سی. ان. آن برای اولین‌بار به شکل صریح درباره وضعیت سوریه صحبت کرده است. البته چند ماه پیش هم او در لفافه انتقادهایی را مطرح کرد. آدونیس گفته است: «من برای سوریه غمگینم و آرزو می‌کنم دولت سوریه شرایط بحرانی را درک کند و هرچه سریع‌تر در قالب یک انتخابات آزاد و عادلانه کشور را به شرایط عادی برگرداند. هر روز صبح وقتی تلویزیون را روشن می‌کنم و اخبار را می‌بینم با خودم آرزو می‌کنم ای کاش مخالفان بشار اسد دست از توسل به اسلحه بردارند و سعی کنند از طریق گفت‌وگو و میانجی‌ها مساله را حل کنند. راستش من مخالف خشونت در هر شکل آن هستم. و هیچ توجیهی برای ادامه این خشونت نمی‌بینم.»
آدونیس درباره مداخله خارجی‌ها در سوریه گفته است: «معتقدم دنیا نباید در این زمینه دخالت کند، به‌ویژه مداخله نظامی. به نظرم حمله غرب به سوریه بهانه‌ای است برای تحقق اهداف سیاسیشان در منطقه و ربطی به بازگرداندن آرامش به سوریه ندارد.» آدونیس آخرین بار یک سال و نیم پیش به سوریه سفر کرده است، اما می‌گوید: «هر روز با دوستانم در سوریه در تماس هستم، بسیاری از دوستان من جزو اپوزیسیون‌های سوری و مخالفان بشار اسد به شمار می‌آیند، اما آن‌ها مخالفانی نیستند که بخواهند از اسلحه و کشت و کشتار استفاده کنند. آن‌ها هم مثل من معتقدند باید از طریق گفت‌وگو و انتخابات، آرامش را به سوریه برگرداند و یک دولت دموکرات و کثرت‌گرا و سکولار روی کار بیاید.»
او در پاسخ به این سوال که آیا دوستان او هم از زندگی در این شرایط بحرانی ترس دارند یا نه، می‌گوید: «بله آن‌ها هم نگران و هراسناک هستند، اما هراس اصلی آن‌ها از دیدن پتانسیل غریبی است که برای تشدید خشونت‌ها وجود دارد. آن‌ها از حرف زدن نمی‌ترسند و در این مدت هم حرف‌هایشان را زده‌اند. آن‌ها از این‌که مردم عادی هم مسلح شوند و درگیری‌های خونین به کوچه‌ها و خیابان‌ها کشیده شده است هراسناک هستند.»
جدای از این هم تنها چند نویسنده دیگر بودند که به این شرایط واکنش نشان دادند، از جمله ایزابل آلنده که برای آوارگان سوری ابراز نگرانی کرده بود.
«اورهان پاموک» در نامه‌ای رسمی خطاب به بشار اسد، از رییس‌جمهوری سوریه خواست که از سمت خود استعفا کند. اورهان پاموک، نویسنده ترک برنده نوبل ادبیات به همراه پنج نویسنده غربی و عربی، در نامه‌ای خطاب به بشار اسد رییس‌جمهوری سوریه از او خواستند که برای پایان دادن به بحران سوریه، از قدرت کناره‌گیری کند.
«آلفرد گراسر» (نویسنده فرانسوی برنده جایزه صلح کتاب آلمان)، «کلودیو ماگریس» (نویسنده ایتالیایی برنده جایزه پرنس آستوریاس)، «بوئالم سانسال» (نویسنده الجزایری) و «مارتین والسر» (عضو آکادمی شعر و زبان آلمان) نویسندگانی بودند که هم‌صدا با خالق «نام من سرخ» از بشار اسد خواستند تا به وضعیت جاری در کشورش پایان دهد.
۹ماه بعد از این بیانیه ۵۰ شخصیت سرشناس و برنده جایزه نوبل به شرایط پیش‌آمده اعتراض کردند، شماری از دارندگان نوبل صلح و دیپلمات‌های بازنشسته خواستار مداخله شورای امنیت برای توقف خشونت‌ها در سوریه شدند.
یورگن هابرماس و ریچارد فون وایتسزکر، رییس‌جمهوری پیشین آلمان و بسیاری دیگر تاکید کرده‌اند: «ما درک می‌کنیم که هیچ راه‌حل ساده برای این بحران وجود ندارد، اما تعهد اخلاقی خروج از بن‌بست کنونی بر دوش اعضای شورای امنیت است.» حالا این روزها روزنامه لوموند طرحی را آغاز کرده است و در یک نظرسنجی از روشنفکران برجسته و نویسندگان درباره تاثیر حمله به سوریه پرسش‌هایی را مطرح می‌کند؛ پرسشی که لوکلزیو رمان‌نویس برنده نوبل در پاسخ به آن گفته است: «مگر بعد از حمله به عراق و افغانستان آرامش به این کشورها بازگشته است که حالا جامعه جهانی می‌خواهد گزینه سوم را امتحان کند؟ بوی جنگ بوی خون است نه ساقه زیتون.»
مد و مه شهر یور ۱۳۹۲/ به نقل از بهار