این مقاله را به اشتراک بگذارید
نشر کتاب پارسه مجموعه‌ای تحت‌عنوان «بزرگان اندیشه و هنر» منتشر کرده است. این مجموعه، ترجمه‌ای است از کتاب‌های انتشارات رولت آلمان که با عنوان تک‌نگارهای rororo منتشر شده و مورد توجه دانشگاهیان، پژوهشگران و مخاطبان عام قرار گرفته. مجموعه‌ای که به دبیری سعید فیروزآبادی ترجمه شده و نویسندگان آنها شارحان زندگی و آثار اندیشمندان و هنرمندان بزرگ جهان هستند. هدف از انتشار این مجموعه آشنایی هرچه بیشتر با زندگی و آثار کسانی است که بر اندیشه جهان امروز تاثیر گذاشته‌اند. این مجموعه را به‌عنوان زندگی‌نامه‌های مصور می‌شناسند که نه‌تنها دانش و شناختی از بزرگان اندیشه و هنر جهان به‌دست می‌دهد، بلکه می‌تواند مدخل و انگیزه‌ای برای خواننده و مواجهه با آثار بزرگان فراهم آورد و فهم آثار ایشان را آسان کند.
اریش فروم و طرح جامعه نو
کتاب «اریش فروم» نهمین کتاب از مجموعه «بزرگان اندیشه و هنر» است. دو پدیده تاثیرگذار در زندگی فروم وجود دارد که باعث شده توجه افرادی را که با آثار او آشنا هستند به خود جلب کند؛ نخست پیوستگی و ثبات اندیشه و گفتار او که در همه آثارش بازتاب یافته و در طول ۶٠سال، تناقض‌های جدی یا حتی تغییر موضع در آنها دیده نمی‌شود.
دوم، همگرایی اندیشه و آثار او با شیوه زندگی‌اش و همگرایی بین باورها و منش اوست که کنجکاوی را برمی‌انگیزد و انسان را به جست‌وجوی علت آن وامی‌دارد. اریش فروم، با افزایش سن، بیشتر از نیاکان یهودی‌اش و آموزه‌های‌شان، شیوه زندگی‌شان، گفته‌ها و نیز از تجربه‌های مشترک ایشان تاثیر گرفته است. در این کتاب براساس گفته‌ها و یادداشت‌های به‌جامانده از فروم و نزدیکانش، زندگی او به‌عنوان یک فیلسوف، متفکر و روانکاو معرفی شده است. نویسنده کتاب در مقام یک پژوهشگر، روز‌به‌روز و سال‌به‌سال زندگی فروم را دنبال کرده و حضور او را در عرصه‌های مختلف فردی، اجتماعی و حرفه‌ای به ثبت رسانده است.
در این کتاب تجربیات نیاکان فروم و خاندان و دوران کودکی در کنار دوران نوجوانی و آموزگاران یهودی او بررسی شده. همچنین با مرور سال‌های پیش از مهاجرت او به فلسطین و آمریکا که تجربیات روانکاوانه او را شکل داد، دوره مهمی از زندگی‌اش بررسی شده است که پژوهش‌های او را درباره ناخودآگاه جامعه، روان‌شناسی اجتماعی-تحلیلی و منش‌شناسی شامل می‌شود و نویسنده در این کتاب می‌کوشد دورانی را که فروم به بازنگری در نظریه‌های روانکاوی و رویای جامعه نو پرداخته، معرفی کند.
ویتگنشتاین و کج‌فهمی پوزیتیویستی
کتاب «ویتگنشتاین» دهمین کتاب از مجموعه «بزرگان اندیشه و هنر» است. کمتر نامی در تاریخ فلسفه به اندازه نام او شگفتی‌آفرین و تناقض‌برانگیز بوده است. اغلب مردم عادی او را نمی‌شناسند و بسیاری از فلسفه‌دانان او را فیلسوفی تمام و کمال و مجسمه فلسفه می‌خوانند.
ویتگنشتاین از جمله فیلسوفان قرن بیستم است که بیش از دیگران به او استناد شده و محل رجوع بوده است. در حالی‌که او در سراسر زندگی‌اش جز چند ده صفحه چیزی منتشر نکرده است. در این کتاب از یادداشت‌های روزانه او در زمان جنگ جهانی اول، گفته‌ها و یادداشت‌های زندگینامه‌نویس ویتگنشتاین، مواضع مذهبی و انزواجویانه‌اش، شرایط او در خانواده و دوران خدمت سربازی و غیره نکته‌های بسیاری آمده که به خوانندگان در درک سیر تحول اندیشه و شخصیت او کمک می‌کند. در جایی از کتاب به علاقه ویتگنشتاین به کتاب «شرح مختصر اناجیل» اثر تولستوی اشاره شده و به‌نقل از راسل آمده است که او همیشه آن کتاب را می‌خواند و همراهش داشت. و خود نیز در این‌باره گفته بود که این کتاب زندگی مرا نجات داد.
بسیار می‌شنویم که می‌گویند، ویتگنشتاین تنها فیلسوفی است که توانسته نه‌تنها یک، بلکه دو نحله فلسفی را پایه‌گذاری کند، یکی را با انتشار «تراکتاتوس» بعد از جنگ‌جهانی‌اول و دیگری را با «پژوهش‌های فلسفی» که بعد از مرگش و در دهه۵٠ منتشر شد. از این‌رو، شکی در این نیست که ویتگنشتاین پایه‌گذار دو نحله مهم قرن ماست: پوزیتیویسم منطقی و آنچه مکتب تحلیلی زبان می‌نامند. هر دو گرایش بر منازعات علمی گذشته سایه انداخته و نقشی تعیین‌کننده به‌خصوص در قلمرو زبانی آنگلاساکسون و بعدها در عرصه فلسفی قاره اروپا داشته‌اند و هر دو از آن ویتگنشتاین بوده‌اند.
وقتی ویتگنشتاین را بنیانگذار هر دو این نحله‌های فلسفی قلمداد می‌کنیم و با این رویکرد با اندیشه‌های او مواجه می‌شویم، درمی‌یابیم که فرض ما با تصور ویتگنشتاین از خودش و نیات واقعی او همخوان نیست. و هرچه زوایای بیشتری از زندگی و شخصیت ویتگنشتاین بررسی و آشکار می‌شود، به‌خصوص منظر پوزیتیویستی فلسفه ویتگنشتاین، بیشتر زیر سوال می‌رود.
خواندن روایت زندگی پرماجرای ویتگنشتاین بی‌درنگ نشان خواهد داد که داوری شتابزده افکارش و محدودکردن‌شان به دیدگاه‌های پوزیتیویستی-منطقی یا صرفا مقولات تخصصی تحلیل زبانی یکسره اشتباه است. تاثیر او بر زمینه‌هایی متفاوت همچون جامعه‌شناسی، روانکاوی، تعلیم و تربیت، اخلاق و فلسفه دین در این میان آشکار است، اما مهم دیدگاهی است که می‌گوید، در پس این تاثیرات کوششی برای نیل به ناگفتنی پنهان شده است، تلاشی که بیانگر خواست انسان‌هایی از تمام فرهنگ‌هاست و نگرشی ژرف از سرشت انسان‌ها به دست می‌دهد.
شرق / مد و مه/ بهمن ۱۳۹۳