این مقاله را به اشتراک بگذارید
غزل آریانپور
وقتی سخن از احمد شاملو به میان می‌آید بیش از هر چیز به یاد اشعار او می‌افتیم، اما او در کنار شعر که اصلی‌ترین حوزه فعالیتش محسوب می‌شد، فعالیت‌های گوناگونی داشته که اهمیت برخی از آنها از اشعاری که سروده خیلی کمتر نبوده؛ به‌ویژه کارنامه او در زمینهٔ ادبیات عامه که در قالب مجموعه کتاب کوچه وارد بازار کتاب شده است. در زمینه ادبیات عامه راهی را که صادق هدایت آغاز کرده بود و به جماعت بی خبر از همه جایی که فکر می کردند ادبیات فقط همانهاست که که به قول خود او ادبای ریش سیبیل دار در آن غور می کنند و چپ و راست کتاب بیرون می دهند. صادق هدایت همانند بسیاری چیزها به ما آموخت که ادبیات عامه یا فولکلوری هست که لااقل اهمیتش در مردم شناسی و شناخت باورهای توده مردم بیشتر از ادبیات کلاسیک است.
ادبیات کودک در ایران سابقه چندان طولانی نداشت، در گذشته های شب های زمستان دور کرسی برای همه و نیز بچه ها، شاهنامه می خواندند یا امیر ارسلان؛ برخی هم هزار و یک شب که هیچکدام مناسب سن و سالشان نبود . کلیله دمنه و گلستان سعدی هم گهگاه خواهان داشتنداما خود بچه ها چندان سر از پند و اندرزهایشان در نمی آوردند و بزرگترها برایشان شرح می دادند که قصد و غرض چه بوده. در واقع کتابی وجود نداشت که برای کودک نوشته شده باشد و کودک خودش بردارد و بخواند.
اما حکایت های مادر بزرگ ها شور و حال دیگری داشت. این قصه ها جایی مکتوب نشده بودند، کتابی هم نداشتند، سینه به سینه نقل شده و پیش آمده بودند. قصه هایی که جزو ادبیات فولکلور حساب می شدند و کم کم دانستند که ارزشمندند و باید آنها را حفظ کرد. در دوره پهلوی دوم بود که نخستین کتابهای کودک به فارسی ترجمه شدند و کمی بعد نویسندگان ایرانی هم شروع کردند به نوشتن این کارها و ادبیات معاصر صاحب ادبیات کودک هم شد.
شاملو در حوزه ادبیات کودک نیز تجربیاتی گسترده داشته، نه‌تنها اشعاری برای کودکان سروده و یا بازسرایی کرده و همچنین داستان‌هایی برای کودکان نوشته یا بازنویسی کرده. کتاب‌هایی که برخی از آنها علاوه بر شکل مکتوب آن‌که همراه با تصویرسازی‌های زیبا بوده، در قالب دکلمه به‌صورت نوار نیز با صدای گرم او عرضه‌شده است. نوارهایی مثل خروس پری پیرهن زری یا همین دو کتاب ملکه سایه‌ها و قصه هفت کلاغون که به‌تازگی توسط، نشر چشمه تحت عنوان کودکانه‌های بامداد، به شکلی مقبول منتشر و به بازار عرضه‌شده است، در این حوزه از فعالیت‌های او جای می‌گیرند. این دو کتاب که مزین هستند به تصویرسازی‌هایی زیبا از ضیاءالدین جاوید نخستین بار قریب به چهل‌وپنج سال پیش در اواخر دهه چهل منتشرشده بودند و مدت‌ها بود که از جمله آثار نایاب شاملو محسوب می‌شدند.
شاملو این دو داستان را در قالب صوتی و به‌صورت نوار نیز با صدای خودش برای بچه منتشر کرده بود. ویژگی قابل اشاره این دو داستان زمینه فولکلوریک آن‌هاست و ریشه‌ی که در قصه‌های عامیانه و باورهای مردمی دارند.
قصه هفت کلاغون حکایت هفت برادر است که در پی آوردن آب برای خواهرشان که تازه به دنیا آمده سوی چشمه می‌روند. هریک از این برادران در تلاش است که زودتر به سرچشمه رسیده و آب بردارد. رقابت بین آنها نهایتاً به درگیری ختم شده و باعث شکسته شدن کوزه‌هایشان می‌شود. پدرشان آنها را نفرین می‌کند و پسران به شکل هفت کلاغ درمی‌آیند که روزها پرنده‌اند و شب‌ها انسان . وقتی هشت سال بعد وقتی خواهرشان قصه‌ی برادرانش را می‌شنود پی به غصه پدر مادرش برده و می‌کوشد برادرانش را از این شرایط برهاند و….
ملکه سایه‌ها حکایتی ست برخوردار از تبار ارمنی که شاملو به سلیقه و نثر خود آن را بازنویسی کرده است. خواهر و برادری خوب و خوش ایام می‌گذرانند. روزی خواهر آرزو می‌کند که کبوتر سفیدی شود با برآورده شدن این آرزو برادرش که او را گم‌کرده در جستجوی او همه‌جا را زیر پا می‌گذارد تا به کاخ خورشید شاه می‌رسد. از خورشید شاه می‌شنود که خواهرش و دخترانی دیگر اسیر ملکه‌ی سایه‌ها هستند و برای نجات آنها باید انگشت دست خود را ببرد و از خون خود به آنها بمالد. جوان راه کاخ ملکه‌ی سایه‌ها در پیش‌گرفته و می‌کوشد زندانیان این کاخ را نجات دهد. سی‌ونه دختر آزاد می‌شوند اما خواهر او در میانشان نیست. برادر در پی خواهر با ماجراهایی دیگر روبه‌رو می‌شود و…
شاملو نه‌فقط به شکل کتاب، بلکه در جُنگ‌ها و نشریات ادبی گوناگون داستان‌های کودکانه دیگری نیز دارد که پراکنده و دور از دسترس علاقه‌مندان مانده‌اند. در دل یازده مجلدی که تاکنون از کتاب کوچه منتشرشده نیز داستان‌های دیگری نیز در همین حال و هوا وجود دارند که انتشار آنها در قالب کتاب‌هایی مستقل به همراه تصویرسازی‌هایی همانند آنچه در دو کتاب حاضر شاهد هستیم می‌تواند زمینه انتشار کتابهای متنوع و متعددی برای این گروه سنی باشد. با توجه به رویکرد مجموعه گرایانه نشر چشمه در انتشار این کتاب، می‌توان امیدوار بود که در آینده شاهد کتابهای دیگری نیز به قلم شاملو در مجموعه کودکانه‌های بامداد باشیم.
در شرایطی که ادبیات کودک و نوجوان در بازار کتاب تا حد زیادی تحت‌الشعاع آثار ترجمه‌شده خارجی به‌خصوص با مضامین نامتجانس با فرهنگ این دیار است. تداوم انتشار کتاب‌هایی ازاین‌دست، می‌تواند زمینه مناسبی برای رقابت با کتابهای کودک وارداتی باشد!
کودکانه‌های بامداد می‌تواند پیشنهاد بسیار خوبی باشد برای آنها که دوست می‌دارند فرزندانشان با کتاب مأنوس شوند. پس چه‌بهتر که این انس با کتاب‌هایی باشد که ریشه در داستان‌های سنتی و فولکلوریک کشور خودمان داشته باشند.
ملکه سایه‌ها
قصه هفت کلاغون
نویسنده: احمد شاملو
تصویرسازی: ضیاءالدین جاوید
نشر چشمه، چاپ اول ، ۱۳۹۳
هرعنوان: ۳۲ صفحه، ۱۰۰۰۰ تومان
برگرفته از الف کتاب