گفتگوی «تهران امروز» با حمیدرضا امیدی سرور، نویسنده رمان «از پائولو کوئلیو متنفرم!»

گفتگوی «تهران امروز» با حمیدرضا امیدی سرور، نویسنده رمان «از پائولو کوئلیو متنفرم!»

سفری با عزت الله انتظامی  به تماشاخانه‌های لاله زار قدیم

سیاوش کازرونی

عزت الله انتظامی مرا برد به لاله‎زار قدیم. ماجرا از این قرار بود که در یک گفت‌وگویی که با انتظامی داشتم، قرار شد از اول لاله‎زار شروع کنیم و بیاییم تا بالا و انتظامی هم به تدریج درباره یک به یک تئاترها و سینماها حرف بزند، به میانه لاله‎زار که رسیدیم چشم‌های هردوی ما خیس از اشک بود

***

گفت‌وگو با حمیدرضا امیدی سرور، نویسنده رمان «از پائولو کوئلیو متنفرم!»

با عزت‌الله انتظامی گریستم!

سیاوش کازرونی/ تهران‌امروز

«حمیدرضا امیدی سرور» سال‌های قبل غالبا به نوشتن نقد فیلم مشغول بود و کمتر به ادبیات می‌پرداخت، اما چند سالی ا‎ست که در این حوزه نیز فعالیت دارد و سایت ادبی «مد و مه» را هم اداره می کند، اولین رمان او، «از پائولو کوئلیو متنفرم!» مدتی ا‌ست از سوی نشر «آموت» وارد بازار کتاب شده‌. از همین رو سراغ «حمیدرضا امیدی سرور» رفتیم تا درباره رمانش به گفت و گو بنشینیم.

***

چرا «از پائولو کوئلیو متنفرم!»؟

–          این یک اعلام موضع نیست، اگر هم باشد؛ موضع من نیست، موضع یکی از شخصیت‎های رمان است در قالب دیالوگی که از زبان او شنیده می‎شود. واقعا خود من نه از پائولو کوئلیو متنفرم و نه از هیچ نویسنده‎ دیگری… در مورد نام رمان خیلی‎ها از من سوال می‎کنند و من هم به ناچار همین توضیح را می‎دهم! طبیعی‎ است وقتی اثری نوشته می‎شود آدم به دنبال نامی می‎گردد که جذاب و کنجکاوی‌برانگیز باشد و خب تصور من این بود که این دیالوگ می‎تواند به عنوان نام رمان چنین کارکردی داشته باشد.

نام کتاب جذاب و کنجکاوی‌برانگیز است، اما فکر نمی‎کنید بهتر بود این ابهامی که در نام کتاب هست، به جای آنکه در همان فصل اول روشن بشود، مخاطب را تا انتهای رمان به دنبال خودش بکشد؟

–          این هم برای خود پیشنهادی‎ است! اما قصد نداشتم بیش از این روی این ایده تمرکز کنم. در این رمان کوئلیو به عنوان یک فرد مطرح نیست، بلکه نماد و شاخص یک جریانی فکری و فرهنگی است. پائولو کوئلیو اینجاست تا به شخصیت‌پردازی و ساختن فضایی کمک کند که زمینه شکل‎گیری رابطه‎های میان آدم‎هاست و روایت در دل آن پا گرفته و بستری‌ است برای پرداختن به نکاتی دیگر. درواقع این‎ها بهانه است برای طرح آن ماجرای اصلی و نقش پائولو کوئلیو در آن بیشتر از این نیست.

در یکی از مطالبی که درباره‌ کتاب نوشته شده آمده که این کتاب در بدترین شرایط ممکن نوشته شده؛ در یک نبرد تن به تن. منظور از این بدترین شرایط چه بوده؟

–          این مسئله تا حد زیادی برمی‎گردد به شرایط کار و زندگی من؛ همه در زندگی و کار با مشکلاتی روبه‌رو هستیم؛ مجردها کمتر و متاهل‎ها بیشتر. اداره زندگی واقعا این روزها سخت شده. متاسفانه روند زندگی و کار روزمره عملا فرصتی برای خواندن و نوشتن برای من باقی نمی‎گذارد، با این شرایط یا باید تسلیم بشوم و مثل همه سال‌های گذشته کاری انجام ندهم و یا اینکه از کوچک‌ترین فرصت‎ها استفاده کنم که من دومی را انتخاب کرده‎ام و این رمان واقعا در بدترین شرایط، لابه‌لای ترافیک مشغله‎های جریان کار و زندگی من نوشته شد، در یکسری زمان‌های مرده که بدون تعارف کمتر کسی می‎تواند از آن‌ها حتی برای کتاب خواندن استفاده کند، چه برسد برای نوشتن. یکی از دوستان که از قضا خودش هم نویسنده است، در آن زمان با من همکار بود و مدام می‎گفت که من در تعجبم که چطور می‎توانی در این شرایط برای نوشتن تمرکز کنی این کار واقعا دشوار بود اما خب چاره‎ای دیگر نداشتم!

فکر نمی‌کنی این مسئله روی کیفیت کار اثر گذاشته باشد؟

–          قطعا گذاشته. شاید اگر من شرایط دیگری داشتم، این کتاب هم از شکل دیگری برخوردار می‎شد؛ بخصوص در پختگی نثر و رسیدن به زبانی موجز و درعین حال غنی. البته انتظار ندارم این مسئله برون‌متنی، در ارزیابی رمان دخالت داده بشود. از آنجایی که نوشتن در کشور ما به‌ندرت حرفه اصلی کسی محسوب می‎شود، برای همه دشواری‎های خاص خودش را دارد؛ برای برخی بیشتر و برای کسانی هم کمتر. چه بسا خیلی از کتاب‌ها با مشکلاتی مشابه و حتی بیشتر نوشته می‎شوند، اما ما از آن باخبر نمی‎شویم‎.

مدت چندان زیادی از انتشار کتاب نگذشته اما بازتاب‌های خبری مناسبی داشته. تعریف شما از موفقیت کارتان چیست؟ از بازتاب کار رضایت داشته‌اید؟

–          اگر تعریف من اقبال عمومی و فروش رمان باشد، خب تا حد زیادی محقق شده اما اگر تعریف من بحث‎برانگیز بودن رمان باشد، بازهم توفیقی به‌دست آمده که نسبتا قابل قبول است. واکنش خوانندگان کتاب بسیار متفاوت بوده. کسانی هستند که خیلی آن را پسندیده‌اند و کسانی هم نه؛ البته این واکنش‎های ضد و نقیص، امیدوارکننده است چون نشان می‎دهد که این رمان، اثری خنثی نبوده است. موفقیت واقعی یعنی ماندگاری یک اثر در گذر زمان که در مورد آن هم فعلا نمی‎توان نظری داد. با این حال کتاب تازه منتشر شده و حجم آن نیز زیاد است، هنوز خیلی‎ها آن را نخوانده‎اند، فکر می‎کنم فعلا باید صبر کرد تا بازتاب آن را بهتر دید.

خود شما اگر بخواهید در تقسیم بندی‎های معمول جایی برای رمان‌تان در نظر بگیرید، آن را در چه گونه‎ای قرار می‎دهید؟

–          هیچ دسته‎ای (می‌خندد) شوخی نمی‎کنم! ری برادبری می‎گوید همیشه اثری را بنویسید که خودتان دوست دارید بخوانید. راستش این رمانی بود که همیشه من دوست داشتم بخوانم اما مدت‌ها بود که گیرم نیامده بود! البته این ربطی به خوب بودن یا نبودن رمان ندارد؛ بحث سلیقه است. من همیشه دوست داشتم رمانی بخوانم که تهران، گذشته آن و خاطرات نسل من و نسل‌های قبل از من در آن منعکس شده باشد و از غم غربت کسی بگوید که دلبسته گذشته است و به از دست رفتن چیزهایی بپردازد که یادآوری آنها با باری نوستالژیک همراه است؛ مثل لاله‎زار، سینما‎ها و تئاترهایش، دکه‎هایی که در آن‌ها کتابهای جیبی پلیسی و غیره می‎فروختند یا کرایه می‎دادند و از این دست.

ری برادبری می‎گوید همیشه اثری را بنویسید که خودتان دوست دارید بخوانید. راستش این رمانی بود که همیشه من دوست داشتم بخوانم اما مدت‌ها بود که گیرم نیامده بود!

پس ایده بردن شخصیت‎ها به لاله‎زار از اینجا ناشی شده؟

–          تا اندازه‎ای اصل ایده برمی‎گردد به زمانی که عزت الله انتظامی مرا برد به لاله‎زار قدیم. ماجرا از این قرار بود که در یک گفت‌وگویی که با انتظامی داشتم، قرار شد از اول لاله‎زار شروع کنیم و بیاییم تا بالا و انتظامی هم به تدریج درباره یک به یک تئاترها و سینماها حرف بزند، به میانه لاله‎زار که رسیدیم چشم‌های هردوی ما خیس از اشک بود. آن روز از خیلی مکان‎ها و آدم‌هایی که انتظامی دیده بود و من درباره‎شان خوانده و شنیده بودم حرف زدیم، برایش خیلی جالب بود که کسی از نسل من این آدم‌ها را تا این اندازه می‎شناسد. انتظامی آن روز مرا در لذت قدم زدن در لاله‎زار قدیم شریک کرد. هنگامی که رمان را می‎نوشتم به این فکر افتادم خب چرا رضا (راوی رمان)، غزل را به لاله‎زار نبرد تا در لذت یادآوری خاطراتش شریک کند.

یکی از ایراداتی که به رمان شما می‎گیرند، این است که مضمون آن به شکلی‎ است که مخاطب جدی نمی‎پسندد و ظرافت‎ها و شگردهای فرم روایی آن هم که برای مخاطب عام جذاب نیست….

–          یکی از ایراداتی که اغلب ما هنگام نقد یا نظر دادن درباره یک اثرداریم، این است که نظر خودمان را به دیگران هم تعمیم می‎دهیم، مثلا وقتی من چیزی را در یک رمان نمی‎پسندم، نمی‎گویم من نپسندیدم، بلکه می‎گویم مخاطبان نمی‎پسندند؛ درواقع پای دیگران را هم وسط می کشیم که به نظر خودمان اعتبار بدهیم. این حکم هم همینطور است. در مورد سوال شما هم من فکر نمی‎کنم اینطور باشد، لااقل من در برخورد با مخاطبان کتاب، تجربه‎ای متفاوت داشتم. خوشبختانه ساده بودن زبان رمان باعث شده تا مخاطب عام هم بتواند با آن ارتباط برقرار کند، به‌گونه‌ای که شیوه روایت متفاوت رمان برایش دافعه که نداشته باشد هیچ، بلکه به‌عنوان یک شیوه تازه مورد توجه‎اش قرار بگیرد. از سوی دیگر چه کسی گفته که مضامین عاشقانه مورد علاقه مخاطب جدی نیست؟

منظور عاشقانه بودن رمان نیست، بلکه تکراری بودن طرح کلی قصه و شباهت‌های آن به آثار عامه‎پسند است …

–          خب این مسئله کاملا تعمدی انجام شده است، اول به ضرورت مضمون رمان؛ چون درواقع از یک منظر کل قصه ماجرایی ‎است که در ذهن شخصیت می‎گذرد، درواقع تلاش نویسنده‎ای ‎است که می‎خواهد یک اثر بفروش بنویسد برای جبران شکست‎های قبلی‎اش در جذب مخاطب اما از سوی دیگر خودش دغدغه‎هایی دارد که با این نوع ادبیات سنخیت ندارد، درواقع این پارادوکسی که شما اشاره می‎کنید آگاهانه و به ضرورت داستان شکل گرفته و مثل هر تجربه دیگری می‎تواند موفق یا نا‌موفق از کار در بیاید. در مورد عامه‎پسند بودن یا نبودن مضمون یک اثر، بستگی دارد شما مضمون یک رمان را چه چیزی بدانید، اگر طرح کلی یک رمان را مضمون به حساب بیاورید شاید اینطور باشد، اما اگر مضمون را طرح کلی کتاب به اضافه همه آن جزئیاتی بدانید که به آن تنیده شده، مثل جزئیات موقعیت‎ها یا ایده‎های دیگری که در آن مطرح می‎شود، باید بگویم اصلا اینطور نیست. خوشبختانه این مسئله در یکی از نقدهایی که برای کتاب نوشته شده آمده و من هم در جواب سوال شما از همان نقد استفاده کردم!

منبع: تهران امروز یکشنبه ۱۴ اسفند ماه ۱۳۹۰