این مقاله را به اشتراک بگذارید
راهنمای کتاب/ «تا سر زلف عروسان سخن»؛ محمود دولت آبادی؛ چشمه
حمید رضا امیدی سرور
محمود دولت آبادی از انگشت شمار نویسندگان ایرانی است که علاوه بر ذهنی داستانگو از نثری قدرتمند نیز بر خوردار است؛ چنانکه اهل فن آثار او را معمولا نه فقط به دلیل ارزندگی محتوا که به دلیل غنای نثر نیز به علاقمندان ادبیات توصیه می کنند. باید اذعان داشت که خواندن نوشته های او فارغ از جنبه های مختلف، حکم تمرین آموختن زبان و نثر دارد. نثری که در عین برخورداری از ویژگی های زبان امروز، از اصالت و ظرفیت های نثر فاخر آثار کلاسیک زبان فارسی نیز بهره برده و به ترکیبی معتدل دست یافته است که به عنوان سبک خاص دولت آبادی در نثرنویسی شناخته شده و از جمله شاخصه های آثار محمود دولت آبادی محسوب می شود.
بی شک برخورداری از این توانایی حاصل سالها ممارست و تدقیق در متون ارزنده ادبیات منثور زبان فارسی بوده است. شهرت یافتن محمود دولت آبادی به این ویژگی بی دلیل نیست چرا که در سالهای اخیر یکی از مهمترین ضعف های نویسندگان نسل جدید احاطه نداشتن بر زبان و برخوردار نبودن از نثر مقبول و عاری از خطاهای فنی‌ست، بدان گونه که حضور ویراستاران بیش از هر زمان دیگری برای پیراستن و أراستگی آثار ادبی ضروری و دارای اهمیت تعیین کننده شده است.
با توجه به چنین شرایطی تازه‌ترین کتاب محمود دولت‌آبادی که با عنوان «تا سر زلف عروسان سخن» توسط نشر چشمه به بازار آمده، اثری‌ست مناسب و خورند زمانه که این مهم با توجه به اقبال این کتاب درمیان مخاطبان حوزه ادبیات داستانی به روشنی قابل مشاهده بوده است چنان که چاپ نخست آن به سرعت به پایان رسید و تجدید چاپ شد.
دولت‌آبادی در این کتاب گزیده‌ای از شاخص‌ترین متون منثور فارسی از قرن سوم تا قرن دوازدهم هجری را پیش رویِ مخاطبان قرار داده است. بلکه از دیگر سو دولت آبادی با این اثر نه تنها گزیده متونی ارزشمند از ادبیات کلاسیک ایران را برای بهره بردن از زبان و نثر آن در اختیار علاقمندان قرار داده است و همچنین به این پرسش و کنجکاوی که همواره نسبت به منابع مطالعاتی دولت آبادی در ادبیات کهن وجود داشته پاسخ گفته است!
دولت‌آبادی در مقدمه بسیار کوتاهی که برای این کتاب نوشته است؛ از دلایل گردآوری و تألیف کتاب چنین یاد کرده است: «این به‌گزین سخن پارسی به چند انگیزه فراهم آمد در گذر سالیان؛ نخست توجه بیشتر به نثر ــ نوشتار، دیگر توجه به شیوه روایی گزیده‌ها. دو دیگر نگاهکی هرچند گذرا به پراکنده‌هایی از تاریخ ــ اسطوره، همچنان که به ما رسیده است از برکت پژوهش اهل دانش و تحقیق. استادانی که مدیون ایشانیم به اعتبار هموار کردن دشواری‌های کار پژوهش در یکصد سال هنوز جاری. پس از دیگر انگیزه من در این فراهم، ادای دین است به یکایک آموزگارانی که کتب منبع این گزینه‌ها را ویراسته پیشِ روی ما نهاده‌اند؛ و دیگر این‌که مگر این دفتر را نشانی باشد وانهاده پیش نگاه جوانانی که چون به من می‌رسند، اشاره می‌کنند به ادبیات قدیم پارسی؛ و با ایشان بگویم نشانه‌هایی از آن در این دفتر فراهم شده است.»
بنابراین علاقمندان پیگیرتر می توانند به این کتاب بسنده نکرده و به سراغ خودِ منابع نیز رفته و از متن کامل آنها بهره‌مند شوند؛ و یا مطابق سلیقه و نیاز خود با شناسایی متون و قیاس سبک نگارش و نثر آنها، راهنمایی برای انتخاب آثار مورد نظر خود را در اختیار داشته باشند.
کتاب حاضر با داستان «کیومرث و پادشاهی او» از کتاب «تاریخ طبری» محمد بن جریر طبری و «قصه یوسف» از «تفسیر طبری» آغاز می شود که هر دوی این متن ها متعلق به قرن سوم هجری هستند.
«مقدمه» از «شاهنامه ابومنصوری» نوشته ابومنصور معمری، «فصل در ذکر ترتیب دادن انوشیروان اقطاع بر سپاه خویش» از کتاب «تاریخ بلعمی» نوشته ابوعلی محمد بن محمد بلعمی و «ذکر ابتدای فتح بخارا» از کتاب «تاریخ بخارا» نوشته ابوبکر محمد بن جعفر نرخشی متون برگزیده این کتاب از قرن چهارم هستند.
«قصه آدم» از «تفسیر عتیق نیشابوری»، «مولود محمد مصطفی» از «تاریخ سیستان»، «ابوالعلا معری در معرهالنعمان» از «سفرنامه ناصرخسرو»، «ذکر احوال بوسهل محمد بن حسین زوزنی عارض و فروگرفتنِ او» از «تاریخ بیهقی»، «در آیین دوست گرفتن» از «قابوس‌نامه» عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر، «بخشی از نوروزنامه» خیام و «حقیقت تفکر» از «کیمیای سعادت» امام محمد غزالی، نیز گزیده‌های از میان متون قرن پنج هجری هستند.
گزیده‌های انتخاب شده از متون قرن ششم هجری نیز به این شرح است: «خروج بابک» و «زن زیرک» هر دو از «سیاست‌نامه» خواجه نظام الملک طوسی، «داستان برزوی پزشک که کتاب کلیله و دمنه از هندوستان چگونه آورد» از «افسانه‌های بیدپای» محمد بن عبدالله بخاری، «مقامات ابوسعید ابوالخیر» از «اسرار التوحید» محمد بن منور و «ذکر ابراهیم ادهم» از «تذکرهالاولیا» فریدالدین عطار نیشابوری.
«تحمل و طاقت یعقوب لیث»، «پیرزن نیرنگ‌باز»، «قباد و دزدان جواهر»، «عمر و اسیر ایرانی»، «حیله رای هند»، «دو شمشیر در یک نیام» و چند حکایت دیگر، همه از کتاب «جوامع الحکایات و لوامع الروایات» سدیدالدین محمد عوفی، حکایت‌هایی از «گلستان سعدی» و قسمت‌هایی از «مقامات شمس تبریزی» نیز گزیده متون انتخاب شده از قرن هفتم هجری است.
پایان بخش کتاب نیز به روایت شب ۵۸۶ تا ۵۹۶ «هزار و یک‌شب» با ترجمه عبداللطیف طسوجی اختصاص یافته است. هزار و یک شب که ترجمه آن به قرن دوازدهم برمی‌گردد تنها اثری‌ست که از میان متون قرن هفتم به بعد انتخاب شده است.
هرچند که کتاب حاضر در شکل فعلی نیز برای علاقمندان به ادبیات منثور بسیار کاربردی و ارزشمند محسوب می شود اما خالی از لطف نبود اگر نویسنده در ابتدای هر بخش مختصری نیز درباره نویسنده متن و ویژگی های آن توضیخ می داد تا حاصل کار نه فقط شکل گردآوری که جلوه تألیفی بیشتر می‌یافت. با این حال آنها که به نثرنویسی نگاهی جدی تر دارند نباید از این کتاب غافل شوند چراکه در این زمینه کتاب حاضر می تواند می تواند فتح الباب بسیار خوبی باشد.
نقل از الف کتاب
تا سر زلف عروسان سخن
گردآوری و تألیف: محمود دولت آبادی
ناشر: چشمه، چاپ اول ۱۳۹۴
۲۸۸صفحه، ۲۱۰۰۰ تومان