از هر دری سخنی

در حاشیه کتاب دل‌نوشته‌ها و گِل نوشته‌ها اثر احمد طالبی نژاد

نیره رحمانی

احمد طالبی نژاد سالهاست درباره سینما می نویسد، او به نسل نخست منتقدانی تعلق دارد که کار خود را در سالهای پس از انقلاب شروع کردند و قلم زدن در مهمترین مجله سینماییِ سه دهه گذشته، اعتباری برای آنها و دورانی طلایی را برای آن نشریه به همراه داشته است. بسیاری از این چهره ها بعدها راه خود را از آن نشریه جدا کردند، برخی به نشریات دیگر کوچیدند، برخی برای خود صاحب نشریه شدند و… طالبی نژاد در حوزه نشر مجله تجربه های قابل اعتنایی دارد، سردبیری چند شماره از مجله تجاری «فیلم و سینما» در قالبی نخبه‌پسند و شریف و از همه مهمتر صاحب امتیازی یکی از بهترین نشریات ادبی و هنری سالهای گذشته با نام «هفت» که هم ظاهر شکیلی داشت و هم محتوایی ارزنده (در این زمینه نقش مجید اسلامی به عنوان سردبیر این مجله  نباید فراموش کرد).

به قلم احمد طالبی نژاد چند کتاب سینمایی، دو رمان و یک کتاب خاطرات منتشر شده است. در حوزه سینما هم فیلمهای کوتاه و بلندی ساخته که برخی جوایزی نصیب او کرده اند، اما هیچ یک بدان اعتبار نبوده اند که جای پای او را در سینما به عنوان فیلمساز محکم کنند. جشنواره رشد که روزگاری اسم و رسمی برای خودش داشت و زیر نظر وزارت آموزش و پرورش برگزار می شد، بسیار مدیون زحمات او بوده و… به هر روی از دوره نوجوانی تا امروز با عشق به سینما روزگار گذرانده و حالا مویی سپید کرده و به واسطه سی سال قلم زدن در این حوزه، اغلب آنها که در سینمای ایران هستند، از دور و نزدیک نامش را شنیده‌اند. در سالهای اخیر طالبی نژاد بیشتر در کسوت منتقدی آزاد در نشریات گوناگون می نویسد و کتاب «دل‌نوشته ها و گِل نوشته ها» حاصل همین دوره است.

در دهه شصت و اوایل دهه هفتاد با دوره کامل مجله فیلم می توانستی مجموعه کامل یادداشت های بسیاری از نویسندگان سینمایی مهم آن روزگار را یکجا داشته باشی. اما در سالها اخیر فراوانی نشریات، همچنین از نوع مجازی اش، پراکندگی نوشته ها بسیاری را برای انتشار یکجای نوشته های‌شان وسوسه کرده. با این حال نباید از این واقعیت صرف نظر کرد که یادداشتهایی که کوتاهند و وابسته به زمان، انتشارشان بعد از چند سال امکان دارد چندان لطف و جذابیتی نداشته باشد. البته در این رابطه نباید اعتبار نام نویسنده و خواهان داشتن نوشته هایش را فراموش کرد.

از این نکته که بگذریم کتاب حاضر در برگیرنده نوشته های پراکنده‌ای ست که اگر چه اغلب در حوزه سینما و حواشی آن هستند اما در میان آنها مقالاتی درباره ادبیات و دیگر حوزه های هنری نیز می توان مشاهده کرد و در مجموع به قول معروف نویسنده در این یادداشت‌ها به تناسب زمان و موقعیت پیش آمده، از هر دری سخنی گفته است.

آنگونه که طالبی نژاد در مقدمه کتابش عنوان کرده یادداشت های کتاب را از یک منظر می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. پاره‌ای از آنها کار دل‌اند و حاصل علاقه و عشق طالبی نژاد برای نوشتن. نوشته هایی که گاه از سر حس مسئولیت در قبال پاره‌ای مسائل فرهنگی و هنری و اجتماعی شکل گرفته اند. بخش دوم کار گل‌اند و حاصل سفارش یا خواست یک نشریه و گردانندگان آن خواسته هایی که گاه با حق التالیفی (به سنت معمول این دیار ناچیز!) اجابت شده اند.

با این تقسیم بندی طالبی نژاد تکلیف خود را در قبال نوشته هایی که احیانا کیفیت پایین‎تری دارند روشن کرده است. البته تجربه نگارنده این سطور نشان داده کم نیستند مواردی کارگل ها از کار دلها بهتر از آب در آمده اند!

با این حال طالبی نژاد مشخص نکرده کدام یک از نوشته ها کار گِل هستند و کدامیک برآمده از دل. پراکندگی مقالات که حاصل قلم زدن چند سال گذشته طالبی نژاد است، با تقسیم بندی آنها در چهار دسته نظم گرفته است. بخش نخست آدمها: این بخش به نوشته های کوتاه و بلند درباره چهره های فرهنگی و هنری اختصاص دارد. بخش دوم فیلمها: این بخش به نقدهای کوتاه و بلند درباره فیلمهای ایرانی و خارجی اختصاص دارد. بخش سوم کتابها: این بخش شامل یادداشتهایی است درباره برخی کتابها، کتابهایی که طالبی نژاد و درباره شان مطلبی نوشته. بخش چهارم چرند و پرند: این بخش شامل یادداشتهای پراکنده درباره موضوعات گوناگون در حوزه های مختلف فرهنگی، ادبی و هنری ست.

این کتاب بی شک برای علاقمندان نوشته های احمد طالبی نژاد فرصت خوبی ست که یادداشتهای او را یکجا در کنار هم داشته باشند؛ یادداشتهایی که در آنها درباره فیلمها، فیلمسازان، بازیگران، کتابها، نویسندگان و دیگر هنرمندان و حوزه های هنری سخن گفته شده است. در این کتاب تاریخ نوشته شدن و یا انتشار این یادداشتها و نیز نام نشان نشریاتی که برای نخستین بار آنها را منتشر کرده‌اند، نیامده است. البته نا گفته پیداست که این اطلاعات با توجه به وابستگی های زمانی برخی یادداشتها، برای پژوهش‌گرانی که احیانا گذرشان به این کتاب می‌افتد می توانست بیشتر کارآمد باشد؛ همچنین مشخص می کرد که کدام یک از این یادداشتها برای نخستین بار است که منتشر شده‌اند. به هر تقدیر این کتاب دربرگیرنده همه نوشته‌های احمد طالبی نژاد نیست. بلکه دستاورد روزگاری ست که او نیز همانند بسیاری از نویسندگان نسل های قبل با تکنولوژی روز هم‌آواز شده! در واقع قلم را زمین گذاشته و کار کردن با کیبورد کامپیوتر را جایگزین قلم کاغذ کرده. هرچند که او نیز همانند بسیاری هنوز دلبسته همان قلم و کاغذ است اما تکنولوژی روز لااقل این حسن را داشته که به راحتی آرشیو نوشته های سالهای اخیرش را در اختیار او قرار داده و لازم نیست مثل جلد دیگری که برای این کتاب در نظر گرفته آنها را از لابه‌لای نشریات مختلف جستجو کند.

نقل از الف کتاب