این مقاله را به اشتراک بگذارید
در خاکریز تفکر و عمل
وضع بشر و حیات ذهن شاید مهم‌ترین آثار فلسفی هانا آرنت باشد. مخاطبان فارسی‌زبان ترجمه قابل‌اعتمادی از این مجموعه در اختیار دارند. مسعود علیا در این سال‌ها در پروژه‌ای مداوم توانست این آثار را با ترجمه‌ای روان به دست علاقه‌مندان آثار آرنت و مخاطبان نظریه سیاسی برساند و دست ما را در برخورد نظری و جدی با متن آرنت، همراه با ترجمه‌ای مطمئن، باز گذاشته است.
اهمیت کار آرنت را در این دو مجموعه می‌توان در مسیر فکری خود او دنبال کرد. او پروژه خود را در «وضع بشر» با دو چیز کلید زد: کشف توانایی‌های دائمی انسان و نشان‌دادن این توانایی‌ها در عمل و نه تفکر؛ پروژه‌ای که به قول خود او بسیار هولناک بود چون باید به تمام جزئیات سنت فلسفه غرب می‌پرداخت و چه‌‌بسا می‌تاخت. طرفه آنکه آرنت برای نفی این سنت باید مقولات جدیدی برای اندیشیدن درباره جهان صورت‌بندی می‌کرد. آرنت باوجود آنکه در وضع بشر با مفهوم‌پردازی زحمت، کار و عمل به‌عنوان عناصر تشکیل‌دهنده زندگی انسان، یکی از مهم‌ترین نوآوری‌های ذهن بشر را در قرن بیستم ارائه کرد، اما به باور بسیاری، بازگشت او به تفکر نشانگر حضیضی در حیات فکری او بود. اما لزوم توضیح توانایی تفکر که تا حدودی می‌توان آن را خارج از محدوده «وضع بشر» دانست، آرنت را بر آن داشت تا منظومه نظری خود را از نو بنا کند و برای این کار در «حیات ذهن»، نسبت قوه‌های مختلف به ابعاد مختلف تجربه را نشان دهد. بنا بود آرنت این کتاب را در سه جلد بنویسد: تفکر، اراده و داوری. سه جلوه مهم حیات ذهن که به تعبیری جمهوری ذهن را شکل می‌دهند. اما مرگ او در سال ١٩٧۵ امکان اتمام این طرح را به او نداد.
جلد اول با عنوان «تفکر» به فعالیتی از ذهن می‌پردازد که از جهان‌نمودها می‌گریزد. آرنت در جلد نخست منحصرا متمرکز بر فرایند‌های پنهان تفکر است. فرایندهایی که عاملی تعیین‌کننده در نحوه عمل است. در نظر آرنت باوجود آنکه همه فعالیت‌های انسان از جمله اراده و داوری ذهن متکی بر وجود جهانی مشترک است، اما تفکر به چیزی کاملا متفاوت نیاز دارد. جلد دوم برخلاف جلد نخست، بیشتر به روح آرنتی نزدیک است. در این مجلد انسان بسان موجودی متعلق به این جهان در نظر گرفته می‌شود. «اراده» و «داوری» دو جلد دیگر این مجموعه هر یک به یکی از تجربه‌های شاخصی ربط دارند که انسان در مقام موجودی در زمان، واجد آنهاست. «اراده» رو به سوی آینده و مسائلی است که هنوز نیستند و «داوری» قوه‌ای برای پرداختن به گذشته و مسائلی که دیگر نیستند. در نظر آرنت وضعیت همه انسان‌ها مابین گذشته و آینده به صورتی است که در آن باید همیشه امکان‌های عملی برای آینده را بسنجد و ضمن این کار باید هم‌زمان گذشته را در نظر داشته باشد. درمجموع، آرنت در تاریخ فلسفه سیاسی نشان داد که تفکر و سیاست همیشه نمی‌توانند سازگار شوند. تفکر نمی‌تواند به‌تنهایی خالق عمل سیاسی اصیل باشد و اگر فکر کنیم و دست به تفکر نزنیم، هرگز نمی‌توانیم آزادانه و مسئولانه عمل کنیم.