من بهترین رضا شاه هستم / آیا تریاکی بودن وجه برجسته ای در رضا شاه بود؟

‘

بهترین رضا شاه من هستم!

حواشی یک رضا شاه قلابی

حاشیه ها در باره سریال «معمای شاه» به کارگردانی محمد رضا ورزی بسیار است نمایش چند قسمت آغازین آن نشان داد که به لحاظ تاریخی و هنری کاری در خور توجه نیست. بحث این نوشته صرفا کم مایگی این کار نیست. حکایت علاقه ی بازیگر به ایفای نقشی ست که در عمل به تلاش بی حاصل بدل شده.

شباهت با یک شخصیت تاریخی و استفاده از هنر گریم هر چقدر هم زیاد باشد تا آن نقش به ذات واقعی آن شخصیت تاریخی نزدیک نباشد فایده ای ندارد. ای کاش سازندگان این مجموعه لااقل هنر تحریف کردن را داشتند، اصلا لااقل هنری داشتند تا تحریفاتشان را به خورد جماعت دهند در واقع تحریفاتشان را به شکل پذیرفتنی به خورد جماعت می دادند. مشکل اینجاست متاسفانه!

شخصیت رضا شاه هم همانند هر انسانی نقاط قوت و ضعفی داشته. چنان که حکومتش نیز دستاوردها و ضعف هایی داشته که می توان درباره آن بحث کرد. این درست که ظاهرا رضا شاه هر روز به اندازه چند پک بافور تریاک مصرف می کرده اما نه شخصیت تاریخی و نه هیبت او آنگونه نبوده که چهره ای عَملی از او در تاریخ بجا مانده باشد یعنی چنان که در اولین پلان این سریال که رضا شاه را نشان می دهند بافور بدست و در حال کشیدن تریاک است! معمولا چون یک سریال فرصت پرداختن به ابعاد جامع و گوناگون یک شخصیت را ندارد وقتی روی یک یا چند ویژگی متمرکز می شود یعنی اینکه آنها را به عنوان ویژگی های اصلی او به مخاطب معرفی می کند.  در واقع اگر بجای تریاکی نشان دادن  به میل سیری ناپذیر زمین‌خواری، به دیار عدم فرستادن روشنفکران و بسیاری موارد دیگر پرداخته و با کیفیتی دراماتیک هم بدان اشاره می کردند می توانستند روی این بخش‌های از تاریک شخصیت رضا شاه کار کنند.  به شکلی پذیرفتنی جناب خسرو معتضد که در کتابهای به اصطلاح تاریخی خود حتی تا لیست خوراک سر میز غذای درباریان را باعلاقه و دقت کند و کاو و فهرست کرده اند در این باره بی شک اطلاعات کامل داشته اند حتی درباره میزان مصرف تریاک در دربار و زمان آن می توانستند به سازندگان فیلم مشاوره بدهند.

نوشتن درباره معمای شاه آب در هاون کوبیدن است برای برباد دادن سرمایه این ملت که ای کاش لااقل ناکامی این یکی باعث شود آخرین بار آن باشد. اما بی شک شباحت جعفر دهقان با رضا شاه زیاد به نظر می رسد . البته  قد و قامت  خود رضا شاه در قیاس با جعفر دهقان بسیار زیاد است با وجود تلاش فراوان دهقان برای اجرای قابل قبول نقش به دلیل ضعف های فراوان متن و پرداخت سهل انگارانه سریالمتوانسته آرزوی خود را برای برجای گذاشتن یک نقش ماندگار به تحقق برساند.

پی نوشت:

متاسفانه این نوشته سوء تفاهم هایی به همراه داشته که شاید صاحب این قلم علاقه ای به دفاع از پهلوی اول دارد که اینگونه نیست، اشاره به ضعف های سریال در حال پخش معمای شاه و یک بعدی بود کاراکترهای تاریخی و قلابی این تصاویر از آنها نشانه خوب بودن آن شخصیت ها نیست. چند خطی به متن افزودم شاید این سوءتفاهم ها برطرف شود. کارنامه پهلوی اول باوجود برخی دستاوردهای حکومتش در مجموع قابل دفاع نیست، چنانکه کارنامه فرزندش و بسیاری شاهان دیگر در این دیار نیز همین گونه بود که اگر حکومتشان قابل دفاع بود چنین مردم برای رفتن آنها شادمانی نمی کردند. بحث من یک بحث کاملا سینمایی ست به حاشیه نرویم.

صحبتم این است که با هنر سینما می توان تحریف شده ترین چهره ها را نیز از یک شخصیت تاریخی قابل قبول کرد اما سازند یا نویسنده متن فاقد چنین بضاعتی بود قلابی بودن کار توی ذوق می زند. چه بسا واقعی بودن نقش هم قابل قبول نباشد.

نیره رحمانی / مد و مه

اما بخوانیم ماجرای رضا خان تریاکی و هنر بکار رفته در این مجموعه را از زبان جعفر دهقان:

مدتی است پخش سریال «معمای شاه» به کارگردانی محمد رضا ورزی از شبکه اول سیما آغاز شده است. سریال درجه الف و تاریخی که قرار است در ۸۰ قسمت به سه دوره زندگی محمد رضا پهلوی آخرین شاه ایران بپرداز در نمایش اولین دوره از زندگی محمد رضا پهلوی رضا شاه پدر او و اولین شاه سلسله پهلوی حضور پررنگی دارد. چهره ای که بازی در نقش او را جعفر دهقان به عهده گرفته است.

دهقان پیش از این هم یک بار خیلی کوتاه این نقش را در سریال «سرزمین کهن» سریال توقیف شده کمال تبریزی بازی کرده بود و پیش از دهقان هم سه بازیگر دیگر یعنی احمد نجفی در سریال «عمارت فرنگی»، سعید راد در سریال «در چشم باد» و داوود رشیدی در فیلم سینمایی «کمال الملک» لباس رضا خان را بر تن کرده بودند.
 

دهقان در تازه ترین گفتگویش با جام جم از علاقه همیشگی اش به ایفای نقش رضا شاه سخن به میان آورده و گفته بازی در نقش رضا شاه از آن دست نقش هایی بوده که در صورت پیش آمدن موقعیت علاقه زیادی داشته آن را بازی کند.

 با این حال او معتقد است با اینکه در بین همه بازیگران بیشترین شباهت را به رضا شاه دارد اما میزان حضور «رضا شاه» سریال ورزی هم نتوانسته عطش بازی کردن این نقش در او را خیلی از بین ببرد: « حضور رضاشاه در سریال معمای شاه کمرنگ است.

این شخصیت فقط در پنج، شش قسمت از یک سریال ۸۰ قسمتی حضور دارد. اگر در آینده کاری ساخته شود که محور قصه‌اش رضاشاه باشد آن‌گاه شاید بتوانم هر چه را از دستم برمی‌آید برای این نقش خرج و صرف کنم.»

دهقان با تاکید بر این نکته که در «معمای شاه» رضا شاه را تنها با توجه به آنچه در فیلمنامه بوده بازی کرده در خصوص چگونگی رسیدنش به نقش فعلی می‌گوید: «به هر حال نسل ما به چشم خود رضاشاه را ندیده اما چیزهای زیادی درباره او شنیده است.

در عین حال کتاب‌هایی هم درباره شخصیت و دوران سلطنت او نوشته شده و اسنادی هم در این زمینه وجود دارد. اتفاقا منابع در این زمینه زیاد است. در هر صورت، من هم مانند هر بازیگر دیگری که می‌خواهد در نقش شخصیتی ظاهر شود، درباره رضاشاه مطالعاتی داشتم.

این وظیفه ذاتی هر بازیگری است. در حد توانم کارهایی را برای ارتباط برقرار کردن با این شخصیت انجام دادم.»
 

او در پاسخ به این انتقاد که خیلی ها رضا شاه این سریال را یک انسان تک بعدی می دانند که چندان شباهتی با آنچه در تاریخ در مورد گفته می شود ندارد توپ را به زمین کارگردان و فیلم نامه نویس این سریال می اندازد و می گوید: «اینها به فیلمنامه سریال بازمی‌گشت.

من فقط بازیگر بودم و نمی‌توانستم چیزی از خودم به نقش اضافه کنم. به هر حال خود را نسبت به فیلمنامه‌ای که نوشته شده بود متعهد می‌دانستم. باید شخصیتی را که بر اساس فیلمنامه سریال از رضاشاه برای خودم تعریف کرده بودم، ارائه می‌دادم.

تنها می‌توانستم در حوزه بازی خودم مانور بدهم. رضاشاه آدم قدرتمندی بوده و در زمان خودش زیاد از او حساب می‌بردند. کارهایی هم کرده است. در مجموع از نتیجه کار راضی هستم، فقط ای کاش حضور این شخصیت در سریال کمی پررنگ‌تر بود.»

با این حال به نظر می رسد او از بازخوردهای چند وقت اخیر به شدت راضی است: «همه تعریف می‌کنند. هر کسی که سریال را دیده، بدون اغراق می‌گوید شاید بهترین رضاشاهی که تا به امروز در آثار و مجموعه‌های نمایشی دیده، رضاشاه «معمای شاه» باشد. برای مردم خیلی باورپذیر بوده است.»

اما او در بخش پایانی صحبت هایش به اتفاقی جالب در مورد حساسیت های کارگردان این سریال اشاره می کند. حساسیتی که گویا حسابی او را به دردسر انداخته است: «نباید از چهره‌پردازی هنرمندانه شهرام خلج بگذریم که سنگ تمام گذاشت و چهره مرا به رضاشاه نزدیک‌تر کرد.
 

ورزی هم وسواس‌ها و ریزبینی‌های خاص خودش را داشت. او حتی برای قد من هم فکر کرده بود که نزدیک به قامت رضاشاه باشد.

برای من چکمه‌ای طراحی شده بود که پاشنه ۱۵ سانتی‌متری داشت. طبیعتا این چکمه خیلی سنگین بود، وزنش شاید به ۸-۷ کیلو می‌رسید. پوشیدن این چکمه‌ها در سر صحنه واقعا انرژی زیادی از من می‌گرفت و خسته‌ام می‌کرد. با این حال همه تلاشم را کردم تا نقش را درست بازی کنم.»

روزنامه جام جم

‘