این مقاله را به اشتراک بگذارید
ساختارگرایی فرانسوی در سنت انتقادی
کتاب «مسئله آلتوسر» با همت انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات منتشر شد. این کتاب محصول برنامه‌ای بلندمدت بود برای انتشار کتاب‌هایی با محوریت مسئله متفکران بزرگ و تمرکز بر الگوی مواجهه یک اندیشمند با جهان اجتماعی. کتاب مذکور اولین جلد از مجموعه کتاب‌های مسئله متفکران معاصر است که در پنج فصل و دو پیوست، در ١۶٠ صفحه و با مقدمه ابراهیم توفیق وارد بازار شده است. کتاب تلاش دارد با پس‌زمینه‌ای روان‌کاوانه سویه‌هایی از اندیشه آلتوسر را برجسته کند که در فضای اندیشه‌ای موجود کمتر بدان توجه شده است. شناخت ما از آلتوسر غالبا با فهم ایدئولوژی در کار او گره خورده است و این تنها یک جنبه از کار آلتوسر است. درحالی‌که بدون آلتوسر فهم اندیشه‌های موسوم به پساساختارگرایی و پسامدرن ناممکن به نظر می‌رسد. بسط و گسترش مفهوم گفتمان در اندیشه‌های متأخری چون اندیشه میشل فوکو یا واسازی در اندیشه دریدا و همچنین مفهوم ایدئولوژی در کار ژیژک یا رخداد در کار بدیو پیشاپیش تعیین‌تکلیفی نظری است با مفاهیمی چون ایدئولوژی، تعین چندوجهی و ساختار و علیت ساختاری در کار آلتوسر. اهمیت آلتوسر برای اندیشه متأخر تا به حدی است که به نظر می‌رسد چارچوب‌های انتقادی بعد از می ۶٨ خاصه در سنت موسوم به پساساختارگرایی بدون فهم دقیق متون آلتوسر همواره چیزی کم خواهد داشت. آلتوسر با طرح مفاهیمی چون پروبلماتیک، علیت ساختاری در قرائتی اسپینوزایی از علیت، مرکززدایی از سوژه و تاریخ، تناقض و تعین چندوجهی و در نهایت ایدئولوژی راه را بر اندیشه‌های انتقادی پس از خود باز کرد. فهم رایج اومانیستی از اندیشه انتقادی با آلتوسر راه دیگری برای انتقاد یافت و این راه جدید بازسازی نظریه انتقادی و بازتعریفی بود از مفاهیمی چون سوژه، تاریخ، ایدئولوژی و گفتمان. کتاب مذکور تلاش دارد بر این پس‌زمینه پراهمیت، برای فهم اندیشه‌های متأخر (که در فضای فکری موجود جذابیتی خاص هم یافته‌اند) پرتوی بیفکند و با واکاوی برخی از کلیدی‌ترین مضامین آلتوسر این جنبه‌های کمتردیده‌شده از ساختارگرایی فرانسوی در سنت انتقادی را برجسته کند.
دلیل عمده‌ای که به‌جای تألیف به ترجمه بسنده نشده این بود که مجموعه مفاهیم و منظومه نظری او تنها در یک اثر ترجمه‌ای از خود آلتوسر یا شارحانش کفایت نمی‌کرد. برخی از کلیدی‌ترین رسالات او (مانند تناقض و تعین چندوجهی یا فروید و لاکان) در برخی از شرح‌ها به‌خوبی پرداخت نشده بود. از دیگرسو دین عمده‌ای که آلتوسر به روانکاوی فرویدی-لاکانی دارد در شرح‌ها مغفول مانده بود. از این حیث در این کتاب تلاش شده است تا با ترکیبی از ترجمه و تألیف از یک‌سو منظومه نظری او پوشش داده و از دیگرسو پس‌زمینه‌های عمیقا روان‌کاوانه او (در قرائتی ساختارگرایانه) برجسته شود. بدین‌منظور در پایان اثر دو پیوست در قالب دو مقاله مجزا به کار افزوده شده که در اولی نسبت فروید و آلتوسر با تمرکز بر ایدئولوژی و مکانیسم‌های دفاعی اگو قرائت می‌شود و در پیوست دوم مفهوم تعین چندوجهی در کار فروید و آلتوسر برجسته و نسبتش با سوژه تعین‌یافته به دست علیت ساختاری شرح داده شده است.