نقد و بررسی فیلم «اژدها وارد می شود» ساخته مانی حقیقی / اژدهای درون / نیره رحمانی

این یک اژدها نیست!

نیره رحمانی / مد و مه

نقد و بررسی فیلم اژدها وارد می شود ساخته مانی حقیقی

اجازه بدهید با طرح یک نظر بسیار کلی آغاز کنیم. چه از فیلم های مانی حقیقی و به خصوص ساخته اخیرش اژدها وارد می شود خوشمان بیاید یا نه باید اعتراف کنیم که فیلمساز مستعدی ست لااقل همین قدر که با وجود برخاستن از خانواده ای با این همه نام های بزرگ، و از همه مهمتر حضور پدر بزرگی که سایه اش آنقدر گسترده است که کل خانواده را در بر بگیرد، امروز مانی حقیقی برای خود صاحب هویتی است که ربطی به ایل و تبارش ندارد. این از این. 

بعد از فیلم پذیرایی ساده که ایده جالبش فدای اجرای نه چندان مطلوبش شده بود اژدها وارد می شود اثری در خور اعتنا و البته با چند گام بزرگ به جلو است.  فیلمی نا متعارف که از همان صحنه آغازین، فضای غریب و تغییراتی که فضا و نوع روایتش نشان می دهد، به تماشاگر این مسئله را گوشزد می کند. انتخاب اسمی که یاد آور اثر اکشن و کاراته ای معروفی با بازی بروس لی است و البته از هیچ نقط نظری ربطی به هم ندارند. یعنی این اژدها آن اژدها نیست همانند خیلی چیزهای دیگر که ما فکر می کنیم فلان چیز هستند اما در حقیقت آن نیستند. همانند این یک چپق نیست!

فیلم یک لایه فلسفی درونی دارد که پشت ظاهر شلوغ آن پنهان است. چنان که گویی نیازمند نگاهی فوکویی ست تا حرف های فیلم در لابلای ایده هایی که خوانشهای متفاوت و البته دریافت های دیگر گونه ای هم دارند خود را نشان دهند.

کار تازه مانی حقیقی اثری ست که مخاطب را دعوت می کند دوباره دیده شود، یک حسن بزرگ است به خصوص اینکه این تماشای مجدد می تواند تکلیف خیلی تردید ها را که با یکبار دیدن به ذهن خطور کرده مشخص می کند. پس پرداختن با جزئیات را بگذاریم برای تماشای مجدد فیلم و تا همین اندازه داشته باشیم که اژدهای مانی حقیقی را از دست ندهید.

انتخاب این فیلم برای حضور در جشنواره برلین و خرید فیلم برای پخش جهانی و موفقیت هایی که در آینده نصیب فیلم خواهد شد تاییدی از همین حقیقت است که کار تازه حقیقی یکی از آثار قابل تامل کارنامه اوست. اما نکته جالب یکی از پرت ترین نوشته ها درباره یک فیلم بود که در ایام جشنواره درباره این فیلم خواندیم با عنوان "اژدها وارد می شود " همان "اسرار گنج دره جنی" است؟! که واقعا نمی دانم نویسنده محترم ربط میان این دو فیلم را چطور و از کجا آورده و احتمال می دهد یا اسرار گنج دره جنی را ندیده و یا اژدها وارد می شود و هیچ بعید نیست هردو را ندیده باشد!

برای سخن گفتن درباره این فیلم باید دوباره آن را دید و قدری هم از آن فاصله گرفت و بعد به قضاوت چند و چون آن نشست. خلاصه پشت این اتمسفر پر رمز رازی که بر فیلم حاکم است جذابیتی هست که با توجه به ضرب آهنگ تند فیلم تماشای آن را لااقل آزار دهنده نمی کند.

دیگر ویژگی مهم فیلم این است که در میان انبوه فیلمهای شهری آپارتمانی این یکی لااقل دو ساعتی مارا از این فضا ها که در زندگی عادی نیز با آنها روبه رو هستیم دور می کند. چه حسنی بهتر از این؟!

 

 

****

نگاهی به فیلم تازه مانی حقیقی

"اژدها وارد می شود " همان "اسرار گنج دره جنی" است؟!

مانی حقیقی را نمی توان در سینمای ایران نادیده گرفت و او روزهای جنجالی و خاصی را برای سینمای ایران و البته خودش رقم خواهد زد!

یاسمن تودشکی / پارسینه

مانی حقیقی، فرزند نعمت حقیقی و لیلی گلستان و نوه ابراهیم گلستان، چندان نیازی به معرفی ندارد. چه از او خوشمان بیاید و او را در قامت "جرج کلونی سینمای ایران" بدانیم یا یک "فیضه خوار" که نان از نام مادر و پدربزرگ و دایی اش می خورد، نمی توان منکر شد که او امروز یکی از "شخصیت های" سینمای ایران است.

نمی توان مانی حقیقی را در سینمای ایران نادیده گرفت و قطعا این دانش آموخته فلسفه  از دانشگاه مک‌گیل که دو فوق لیسانس فلسفه و مطالعات فرهنگی دارد، روزهای جنجالی و خاصی را برای سینمای ایران و البته خودش رقم خواهد زد.

اما آخرین فیلم مانی حقیقی "اژدها وارد می شود" نام دارد؛ پنجمین و متفاوت ترین او همنام یکی از فیلم های رزمی بروس لی است، اما فیلم حقیقی، بروس لی ندارد! به نظر می رسد مانی حقیقی سعی دارد جای پای پدربزرگش بگذارد و فیلمسازی استعاره آمیز روشنفکری را آغاز کند.

مانی حقیقی که در پنج سالگی در فیلم جنجالی  پدربزرگش(ابراهیم گلستان)"اسرار گنج دره جنی"  بازی کرده است، در چهل و شش سالگی، "یک اسرار گنج دره جنی" به روایت خود ساخته است.

ذکر این نکته برای مخاطبانی که از داستان فیلم "اسرار گنج دره جنی" بی خبرند، لازم است که این فیلم استعاره ای صریح از ایران دوران پهلوی دوم ، مساله نفت و افزایش ناگهانی قیمت نفت و تبعات آن بر جامعه سنتی و مدرنیزاسیون ظاهری آن بود؛ یک روستایی(پرویز صیاد) در حین شخم زدن زمین  یک گنج زیرزمینی بزرگ کشف می کند و با فروش تدریجی آن، ثروتمند می شود و نهایتا این ثروت به بدبختی و نابودی او مجبور می شود.

این فیلم تنها چند روز فرصت اکران داشت و ساواک سریعا متوجه کنایه عمیق این فیلم به شخص شاه شد و فیلم برای همیشه توقیف شد، حتی نسخه های آن نابود شدند و ابراهیم گلستان جزو مغضوبان سیستم شد و…

فیلم اژدها وارد می شود، شباهت های قریبی به "اسرار گنج دره جنی" دارد و گویی بازسازی آن در دوران معاصر توسط نوه گلستان است.

داستان فیلم «اژدها وارد می شود» در دهه ۴۰ می گذرد. ماجرای فیلم از جایی آغاز می شود که خبر پیدا شدن یک مار بزرگ در یک روستا دهان به دهان می پیچد و زمینه ساز اتفاقاتی می شود.

در "اژدها وارد می شود" جامعه ایرانی به شکل یک کشتی به گل نشسته و قبرستان متروک به تصویر کشیده می شود، قبرستانی از تاریخ و گورستان دشمنان قدیمی ایران که اینک اژدهایی(نماد از قدرت قدیمی ایران) در آن خوابیده است،در فیلم عملا میوه تحولات فعلی ایران، به صورت فرزند نامشروع چپ مارکسیستی و سنت با نام تامل برانگیز"والیه"(که می تواند کنایه ای از ولایت و ..باشد) معرفی می شود.

 

در اژدها وارد می شود، مثل فیلم ابراهیم گلستان سخن از یک گنج زیر زمینی است، اما این گنج برخلاف فیلم گلستان،نفت نیست، بلکه یک اژدهای موهوم و ترسناک و  البته زیرزمینی است!

اژدها وارد می شود، کنایه های صریحی به روشنفکران هم دارد، آنها هم مثل مردم بومی و سنت زده،  این "باور" یا "خرافه" را می پذیرند که هرگونه حرکت و جنبش و "زلزله ای" فقط با جنازه(شهید) ممکن است، البته زلزله های شدید ولی بی اثر و کوتاه!

قسمت جالب و تامل برانگیز دیگر فیلم" اژدها وارد می شود" موضوع "هندی ها" است، هندی هایی با ریش بلند و لباس سفید که می خواستند به "لبنان" بروند ولی در ایران سرگردان و ماندگار شدند و نهایتا این هندی های بی هنر و "علاف" هستند که بطور ناگهانی در هنگام کندن زمین(دقیقا مثل فیلم اسرار گنج دره جنی) متوجه زیرزمین و گنج های آن می شوند!

-در بخشی از فیلم به کمک "هندی ها" در دوره "صفویه" برای عقب راندن پرتقالی ها نیز اشاره می شود و همچنین تاکید بر کشتن "شتر" حیوانی که یادآور فرهنگ عربی است که البته ناتمام و مبهم باقی می ماند!

-حضور صادق زیباکلام و سعید حجاریان در نقش های خودشان(روشنفکران امروزی ایران) که یک داستان ساختگی را صحه می گذارند و برای آن فکت و کد می آورند نیز از هوشمندی های مانی حقیقی برای جذاب کردن فیلم است که هم باعث فریب مخاطب می شود و هم فتیله بمب رسانه ای به نفع "اژها وارد می شود" را روشن می کند، دور از ذهن نیست که در روزهای آتی؛ صادق زیباکلام و سعیدحجاریان در معرض پرسش های فراوان در خصوص اظهارنظرهایش در این فیلم قرار گیرند و …

شراکت ترانه علیدوستی و لیلی گلستان در سرمایه گذاری فیلم هم از نکات جالب "اژدها وارد می شود" است!

 اشاره به کشته شدن فرزند و پدر والیه در موشک باران(جنگ یا تحولات دهه شصت) را هم می توان با نگاه طعنه آمیز مانی حقیقی در توصیف نسل دوم مرتبط دانست.

در پایان فیلم طعنه ای به نسل جوان زده می شود:چند دستیار جوان به کنایه از نسل جدید سراغ نوار(تاریخ) می روند و هیچ چیز از آن نمی فهمند!نواری که بخش عمده آن"سکوت"(ناگفته) است!

 مانی حقیقی سال گذشته این فیلم را جلوی دوربین برد و برخلاف رسم و عرف زمانه؛ اجازه نداد هیچ خبر و عکسی از فیلم منتشر شود، مانی حقیقی دلیلش برای ساخت «اژدها وارد می شود» در سکوت خبری را این طور توضیح داده است: علت این که راجع به «اژدها وارد می شود» حرف نزدم این است که تماشاگر از صفر و بدون پیش داوری به تماشای فیلم بنشیند.

******

نقد فیلم اژدها وارد می شود ساخته مانی حقیقی

اژدها خارج می‌شود!

شاهپور عظیمی / فیلم
به نظر می‌رسد بزرگ‌ترین بلیه‌ای که می‌تواند گریبان فیلمی را چنگ بزند و تا آخر رهایش نکند، این باشد که فیلم ما را به دنیای خودش راه ندهد. فیلم می‌تواند داستانش را روایت کند و اطلاعاتی را از تماشاگرش پنهان سازد تا سر فرصت این اطلاعات را در اختیار تماشاگر قرار دهد. این‌ها استراتژی‌های روایی است که هر فیلم‌نامه‌نویس و کارگردانی که برای پسند تماشاگر فیلم می‌سازد، آن‌ها را رعایت می‌کند اما به نظر می‌رسد مانی حقیقی در اژدها وارد می‌شود، کم‌تر به تماشاگرش فکر کرده و بیش‌تر مسحور داستانی بوده که آمیخته به فضاهایی شبیه به برخی آثار ساعدی (حتی با اندکی تسامح چیزی نزدیک به فضای عزاداران بیل) و فضاسازی‌هایی است که برخی از منتقدان ادبی معتقدند حتی پیش از رئالیسم جادویی مارکز در آثار ساعدی دیده می‌شود.

فیلم سعی دارد به سبک و سیاق داکیودراما ما را به درون داستانش بکشاند. حضور آدم‌های واقعی که درباره‌ی چیزهایی تخیلی حرف می‌زنند. کتاب ملکوت بهرام صادقی و تمامی ماجراهایی مثل دختری که گم شده و انگار پدرش او را سربه‌نیست کرده و ماجرای قبرستان و دیگر ماجرا­ها که هر یک سعی دارند فضایی وهم‌ناک به فیلم بدهند، بیش از آن‌که بتوانند به چنین فضاسازی‌هایی یاری برسانند، فیلم را از تماشاگرش دور می‌کنند. بسیار طبیعی‌ست که حقیقی بگوید اصولا ًبرای پسند تماشاگرش فیلم نمی‌سازد و برای دل خودش فیلم ساخته است. این خودش یک استراتژی محسوب می‌شود و هیچ ایرادی هم ندارد؛ اما اگر چنین اثری در مکان‌های عمومی به نمایش درنیاید و در سینه‌کلوب‌ها و مجامعی از این دست به نمایش درآید، تناسب بیش‌تری ایجاد خواهد کرد.

راستش در تمام لحظاتی که این یادداشت را می‌نویسم دائماً با خودم کلنجار می‌روم که بگویم یا نگویم که اژدها… فیلمی است که بیش از هر چیز دیگری جلوه‌نما است (گفتم دیگر!). جلوه‌نمایی نه‌تنها می‌تواند در سرشت هر فیلمی موجود باشد بلکه کاری می‌کند که نگاه‌ها به سوی یک فیلم جلب شود. اما جلوه‌نمایی تنها در همین حد متوقف می‌شود و پیش‌تر نخواهد رفت. به عبارت دیگر جذاب نخواهد بود و فیلم را بزرگ و جدی نشان نخواهد داد. به نظر می‌رسد زمانی برای یک فیلم این جلوه‌نمایی رخ می‌دهد که داستانش ظرفیت جذب مخاطب را پیدا نکرده باشد. این را کارگردان فیلم زود­تر از هر کس دیگری متوجه خواهد شد و بدیهی‌ست که تمهیدی برایش خواهد اندیشید و ساده‌ترین تمهید می‌تواند همین جلوه‌نمایی باشد. تمهیدی که حقیقی برای پوشانیدن این عیب ذاتی اژدها… (تماشاگرناپسند بودن فیلم) اندیشیده، چیز خاصی نیست و بعضی­‌ها را همواره فریفته‌ی خود ساخته است: پرداختن به فرم. هرچند که این فرم‌گرایی باعث شده اژدها به جای این‌که وارد ذهن تماشاگر شده و جا خوش کند، از ذهنش خارج شود. دقیقاً با پایان فیلم.

 

******

کارگردان: مانی حقیقی

نویسنده: مانی حقیقی

بازیگران: امیر جدیدى، همایون غنى زاده، احسان گودرزى، نادر فلاح، علی باقری، کیانا تجمل

---

خلاصه داستان فیلم :

دوم بهمن ماه ١٣۴٣ است ، یک شورلت ایمپالای نارنجى رنگ از قبرستان باستانى مى گذرد و به سمت کشتى به خاک نشسته اى مى راند. داخل کشتى یک زندانى تبعیدى حلق آویز شده ، روى دیوارهاى کشتى خاطرات روزانه اش را نوشته بوده، آیا این نوشته ها به کاراگاه حفیظى کمک خواهند کرد تا بفهمد چرا سالها است کسى مرده اش را در این قبرستان دفن نکرده است؟