این مقاله را به اشتراک بگذارید
ملتی از بیگانه‌ها
ملت هایی بدون ملی گرایی /ژولیا کریستوا
موضوع مهاجران و بحث از پناهندگی این روزها دیگر از یک بحث صرفا نظری فراتر رفته و به بحثی جدی و انکارناپذیر نه فقط برای اروپا که برای تمام جهانیان بدل شده است، در چنین حال و هوایی است که رجوع دوباره به بحث‌های نظری در این باره اهمیت پیدا می‌کند و بازنگری در مفاهیم به ظاهر صلب و جاافتاده‌ای چون ملی‌گرایی و حقوق شهروندی و جهان وطنی ضرورت می‌یابد. کتاب ملت‌هایی بدون ملی‌گرایی که حاصل گردآوری سه جستار و یک گفت‌وگو با ژولیا کریستوا، فیلسوف و نویسنده بلغاری-فرانسوی است، از این جهت حایز اهمیت است. این کتاب را به تازگی مهرداد پارسا ترجمه کرده و نشر شوند، منتشر کرده است. در این کتاب کریستوا از منظر فیلسوفی جهان وطن و در عین حال «غریبه‌ای ممتاز» به بررسی مفهوم کلی بیگانگی و دگربودگی می‌پردازد. او که خود در فرانسه شهروندی خارجی محسوب می‌شود، با اشاره به وضعیت مهاجران در اروپا و از طریق واکاوی وضعیت بیگانگی در تاریخ فکری-تئولوژیک غرب، در پی دست یافتن به ایده‌ای پویا از ملی‌گرایی است که مبتنی بر مفهوم روح کلی مونتسکیو باشد. موضع او از سویی بر فرض وجود ازلی غرابتی درونی در سوژه ایلیاتی بنا شده است، ضمن آنکه می‌کوشد میان دو حد افراطی ملت‌پرستی سرسختانه و ملی گریزی سرخوشانه حد میانه‌ای بیابد. سه مقاله کتاب قبلا با عنوان نامه‌ای سرگشاده به آرلم دزیر در فرانسه منتشر شده بودند. مقاله اصلی یعنی نامه‌ای سرگشاده و گفت‌وگوی مربوط به رمان سامورایی‌ها در اصل در نشریه نامتناهی به چاپ رسیدند و ملت و لکه در ویژه نامه نوول ابزرواتور در یکصدمین سالروز تولد دوگل منتشر شد. مقاله آغازین کتاب، ملت فردا چگونه ملتی است؟ مشخصا برای این کتاب نوشته شده است، از آنجا که کریستوا طیف متفاوتی از خوانندگان را در نظر داشته که متون پیچیده‌تر او را نخوانده‌اند، در این کتاب تا حدی برخی از موضوعات مطرح شده در کتاب بیگانه با خودمان (١٩٩١) را مرور و بازبینی می‌کند. مفهوم بیگانگی امری است که این مقالات را به یکدیگر پیوند می‌زند. مفهومی که می‌توان گفت کریستوا با آن زندگی کرده است و آن را در دوره‌های متفاوت کار و آثارش از فلسفه تا روانکاوی و نویسندگی منعکس کرده است. تلاش کریستوا آن است که بگوید باید هر نوع دیگربودگی را فهم کرد و پذیرا شد. همین امر در مورد تفاوت‌های دینی، اجتماعی، قومی و سیاسی نیز صادق است. از نظر کریستوا باید وجه مشترک و شباهتی یافت و کریستوا این کلید را در مفهوم روح کلی مونتسکیو می‌یابد که در مقاله نخستین به تفصیل از آن بحث شده است. این شاید نخستین گام در مسیر ملتی از بیگانه‌ها و جهانی متشکل از ملت‌هایی بدون ملی گرایی باشد. به تعبیر دیگر، جهانی بهتر برای فردا.
دنیای شگفت ترجمه
از گوشه و کنار ترجمه نوشته علی صلح جو
ترجمه در ایران قدمتی طولانی دارد، تقریبا از قرن دوم هجری. دوران موسوم به قرون طلایی هم به واسطه همین ترجمه و تلفیق متون اسلامی با حکمت یونانی به وجود آمد. از همان ابتدا ترجمه در ایران موافقان و مخالفان خود را داشته است و تا به حال هم این جریان ادامه داشته است. اما آنچه امروزه همه بر آن اجماع دارند این است که ترجمه برای تفکر در ایران امری ضروری است. شاید همین ضرورت بی‌شمار مترجم را پدید آورده است یا شاید چیزهای دیگر. آنچه در این میان فقدانش احساس می‌شود بحث و تحقیق در رابطه با خود ترجمه است. کمتر پیش می‌آید که نقدهای منصفانه و دقیقی از ترجمه‌های منتشر شده مشاهده کنیم یا در رابطه با وضعیت ترجمه در ایران بحث و گفت‌وگویی جدی در بگیرد. یکی از نوشتارهایی که به این وضعیت می‌پردازد کتاب اخیرا منتشر شده علی صلح‌جو است. علی صلح‌جو، مترجم و ویراستار قدیمی و کاربلدی است. یادداشت‌هایی که صلح جو در این کتاب آورده است حاصل چندین سال ویراستاری و مطالعه در زمینه ترجمه است. بخش کمی از آنها پیش‌تر به صورت مقاله در مجله مترجم منتشر شده است و با تغییراتی در این کتاب باز نشر شده است. صلح جو در این کتاب سعی کرده است که به جای توصیف فنی مفاهیم ترجمه بیشتر به مصداق‌ها بپردازد. از این رو تنوع در این کتاب بسیار مشهود است و مدخل گونه بودن کتاب این امکان را به خواننده می‌دهد که مطلب مورد نظر خود را فارغ از دیگر مباحث کتاب مستقل مطالعه کند. تنوع این کتاب به گونه‌ای است که خواننده هم می‌تواند در رابطه با ترجمه‌های ذبیح‌الله منصوری مطالعه کند و هم «دام چاله‌های ترجمه». نویسنده کوشیده ترتیب انتشار مقالات به‌گونه‌ای باشد که مدخل‌ها تا جای ممکن به لحاظ موضوعی کنار هم باشند بااین‌حال این کار در همه موارد امکان‌پذیر نبوده چراکه برخی مقالات بیش از یک موضوع را دربر گرفته‌اند. مقالات حاضر در این کتاب مهم‌ترین مباحث مربوط به ترجمه را دربر گرفته‌اند. کتاب با «ادامه نیافتن نهضت ترجمه و موانع رشد علم» آغاز می‌شود و در ادامه به برخی مباحث نظری ترجمه نظیر اینها می‌پردازد: «فلسفه، زبان: تالیف یا ترجمه»، «ترجمه و تفسیر»، «ترجمه در جهان عرب»، «کم‌اهمیتی ترجمه در امریکا»، «نسبت ادبیات بومی به آثار ترجمه شده»و… کتاب همچنین به برخی مباحث دیگر ترجمه مثل امانت در ترجمه، انسجام متن، فمینیسم و ترجمه، بوی ترجمه، پیداکردن زبان ترجمه و غیره پرداخته است.
فلسفه ظهور آل سعود
«نگاهی از درون و برون به تاریخ و هویت در عربستان سعودی»
عربستان سعودی یکی از مهم‌ترین کشورهای اسلامی است که از یک سو مهم‌ترین شهرهای مذهبی جهان را در خود جای داده و از سوی دیگر از نظر منابع انرژی و نفت یکی از مهم‌ترین کشورهای جهان به شمار می‌رود. با وجود اهمیت برجسته این کشور در مقیاس منطقه‌ای و جهانی، کمتر به شناخت دقیق و واقعی از آن اهمیت داده می‌شود و بیشتر به شناختی خطی، تک بعدی و مسبوق به پیش‌فرض‌های کلی بسنده شده که مانع از ارایه تحلیل دقیقی از کنش‌های این کشور می‌شود. یاسر قزوینی حائری، عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه در «نگاهی از درون و برون به تاریخ و هویت در عربستان سعودی» می‌کوشد به مدد برخی نظریات علوم انسانی مانند نظریه هژمونی، تحلیل گفتمان و رفاه فزاینده دوتوکویل، ابعاد مختلفی از تاریخ سیاسی و اجتماعی و عربستان سعودی را در عصر حاضر مورد واکاوی قرار دهد و به همین دلیل در بخشی از کتاب چالش رویکردهای وهابی موجود در عربستان به ویژه پس از تلاش ملک عبدالعزیز برای شکل دادن به شبه دولت ملتی مستقل با رویکردهای مدرن و مشکلات هویتی آن را بررسی کرده است. وی سپس در فصل مقدماتی به جغرافیای انسانی عربستان سعودی پرداخته و دول اول و دوم آل‌سعود را مرور کرده و در ادامه در بخشی با عنوان «گفتمان بن غنام» به بررسی مناسبات سعودی – وهابی در ابتدای شکل‌گیری اتحاد بین آل‌سعود و محمود عبدالوهاب پرداخته و الگوی تاریخ نویسی سعودی در این زمینه را تحقیق کرده است. بررسی مشکلات و موانع پیش روی شکل‌گیری هویت ملی در عربستان سعودی مساله دیگری است که این کتاب به آنها توجه نشان داده و به همین منظور نیز نویسنده به صورتی تفصیلی درباره جناح‌بندی‌های خانواده حاکم بر عربستان و نیز جریان‌شناسی اسلام‌گرایی در این خاندان به اظهارنظر پرداخته است. مساله نفت و تاثیرگذاری آن بر جامعه و سیاست و روابط خارجی در عربستان نیزموضوع یکی دیگر از فصل‌های این کتاب به شمار می‌رود که در ادامه نویسنده از بستر آن به ماجرای تاسیس کمپانی آرامکو به عنوان شرکت نفت عربستان سعودی و تاثیر تاسیس این شرکت در تحولات سیاسی و اجتماعی این کشور پرداخته است. بررسی تحرکات سیاسی عربستان در نیمه نخست قرن بیستم و نقش عربستان در شکل‌گیری جریان‌های بعثی، شیوعی و ناصری در جهان عرب موضوع فصل بعدی این کتاب است که به بررسی نقش عربستان در حوادثی چون یازده سپتامبر و اشغال افغانستان و عراق و همچنین جنبش‌های عربی در سال ٢٠١١ و در پی آن برآمدن آنچه خود را دولت خلافت می‌خواند منتهی می‌شود.
اعتماد