این مقاله را به اشتراک بگذارید
‘
چهار کوارتت و چهار نقد
پدرام ریاحی
«چهار کوارتت»، از مهم‌ترین اشعار الیوت است که در دهه چهل با ترجمه مهرداد صمدی به فارسی منتشر شده بود. به‌تازگی اما، ترجمه دیگری از این شعر، به همراه نقدهایی درباره آن در کتابی با همین عنوان و با گردآوری و ترجمه جواد دانش‌آرا در نشر نیلوفر به‌چاپ رسیده است. مترجم کتاب، در یادداشت ابتدایی‌اش، «چهار کوارتت» را بعد از «سرزمین بی‌حاصل» مهم‌ترین شعر الیوت دانسته که به آن اندازه «دشوارگوی و دیریاب» هم نیست. «این شعرِ تأملی که قالب شعر-رساله و ساختار موسیقایی دارد، به‌گونه‌ای کارنامه شعری تی.اس.الیوت به‌شمار می‌رود. در سنجش این شعرِ به‌واقع خاص باید تا حد امکان از احکام جزمی عام- مخالف و موافق- پرهیز کرد.» این کتاب دو بخش دارد؛ بخش اول شعر «چهار کوارتت» است و بخش دوم شرح و نقد شعر است و خود شامل چهار بخش است: «شرح چهار کوارتت»، «تقرب به جانب معنا»، «چهار کوارتت: موسیقی، کلمه، معنا و ارزش» و «تی.اس.الیوت و سنت‌های هندی». نخستین نقد این مجموعه، «شرح چهار کوارتت»، ترجمه کتابی است از مرکوئین از سری یورک که از معتبرترین شرح‌های آثار وزین ادبی‌اند. مقاله «تقرب به جانب معنا» به قلم هلن گادنر از اولین مقالات معتبر الیوت‌شناسی است. مقاله سوم کتاب، «چهار کوارتت: موسیقی، کلمه، معنا و ارزش»، ترجمه فصلی است به قلم دیوید مودی، گردآورنده مجموعه مقالات «راهنمای کمبریج درباره تی.اس.الیوت» که از منابع مهم الیوت‌پژوهی است. «تی.اس.الیوت و سنت‌های هندی» نوشته کلی‌یو مک‌نلی کرنز است که وجه کمتر دیده شده‌ای از آثار الیوت را بررسی کرده است. در بخشی از «شرح چهار کوارتت»، درباره زمینه فکری این شعر می‌خوانیم: «از ١٩٢٨ به بعد الیوت روزبه‌روز بیشتر به نحوه تأثیر عوامل سیاسی و اجتماعی بر کار هنرمند توجه پیدا می‌کرد. او واقف بود که شاعر در وضع تاریخی خاص خود زیست می‌کند، اما از آنجا که الیوت در این زمان به مسیحیت گرویده بود، فلسفه حیات از دید او با باورها و گرایش‌های معاصر جامعه غربی مغایرت داشت. سه کوارتت آخر چهار کوارتت در بحبوحه جنگ جهانی دوم و وضعی تاریخی سروده شد که الیوت درگیر آن بود و همین بر شعر او تأثیری قاطع برجا نهاد، اما تشخیص الیوت از بیماری تمدن و درمان‌های پیشنهادی او با کلمات و تعبیرات مسیحیانه عرضه شده است که البته برای او به‌هیچ‌وجه مایه سرشکستگی نبود. سرزمین بی‌حاصل از حساسیت و عقلانیت مدنیتی حکایت می‌کرد که نماینده عصر خود بود، اما چهار کوارتت در مقایسه با آن، شعری است جزم‌گرایانه که آموزه‌هایش نماینده روزگار خویش نیست. در دیدگاه چهار کوارتت، انسان آن‌گونه نبود که روان‌کاو معروف زیگموند فروید (١٨۵۶-١٩٣۶) عرضه می‌کرد. در دید فروید انسان پدیده‌ای است متعلق به قلمرو زیست‌شناسی، جزئی از طبیعت و صرفا دستخوش غرایزی که به هنگام لزوم، انسان در تطبیق خود با واقعیت، آنها را بازآرایی می‌کند».
چهار کوارتت/ تی.اس.الیوت/ گردآوری و ترجمه جواد دانش‌آرا
شعر جهان مدرن
«ویرانه‌های زمان»، عنوان مجموعه مقالاتی درباره «سرزمین هرز» تی.اس.الیوت همراه با ترجمه خود شعر است که این نیز به‌تازگی با گردآوری و ترجمه مهدی امیرخانلو در نشر نیلوفر به چاپ رسیده است. «ویرانه‌های زمان»، ده مقاله از نویسندگان مختلف را دربرگرفته و گروهی از مترجمان آنها را به فارسی برگردانده‌اند. مقالات کتاب عبارتند از: «درآمدی بر تی.اس.الیوت» از لیندال گوردون با ترجمه یونس سادات‌فخر، «مرگ اروپا» از هیو کنر با ترجمه محسن ملکی و مهدی امیرخانلو، «همکاری تی.اس.الیوت و ازرا پاوند در زمینه هیستری» از وین کوئستنبام با ترجمه نیما پرژام و مهدی امیرخانلو، «دگرگونی حس‌و‌حال شخصی به حماسه» از جیمز ای.میلر با ترجمه جواد گنجی، «کشف جسم» از گریگوری اس.جی با ترجمه صالح نجفی، «الیوت، کینز، امپراتوری» از النور کوک با ترجمه مهدی امیرخانلو، «مکاشفه پنهان: کارهای متقدم تی.اس.الیوت» از کرنلیا کوک با ترجمه صالح نجفی، «فانتزی‌های تبارشناسانه: تی.اس. الیوت و محدوده‌های زندگی‌نامه فکری» از الکساندر استویچ با ترجمه محسن ملکی و «از سرزمین هرز تا بهشت مصنوعی» از فرانکو مورتی با ترجمه صالح نجفی، جواد گنجی و محسن ملکی. در پایان کتاب نیز ترجمه فارسی «سرزمین هرز» آمده است. مقالات حاضر در این کتاب هریک از منظری به الیوت و شعر او پرداخته‌اند. نورتوپ فرای در مقاله‌اش مسیر زندگی الیوت را از آغاز تا پایان به‌طور مختصر شرح می‌دهد و جایگاه هریک از آثار الیوت را در این مسیر نشان می‌دهد. لیندال گوردون در مقاله‌اش، رد شاهکار الیوت را تا اولین قطعاتی که سروده شده بودند دنبال می‌کند. بررسی او یک بازه زمانی هفت‌ساله را دربر می‌گیرد. مقاله هیو کنر، تحلیل شعر الیوت است. او در خود شعر دقیق می‌شود و «قرائتی بی‌فاصله و نفس‌گیر» از آن ارائه می‌دهد. وین کوئستنبام در مقاله‌اش همکاری پاوند و الیوت را مورد توجه قرار داده و آن را با همکاری فروید و بروئر در زمینه هیستری مقایسه می‌کند. جیمز ای.میلر در مقاله‌اش، به سال‌های زندگی الیوت در آمریکا می‌پردازد و «سرزمین هرز» را در نسبت با شعر اسلاف آمریکایی الیوت می‌خواند. گرگوری اس.جی در مقاله‌اش با قرائتی بلومی به سراغ شعر الیوت رفته و پای مفاهیم روان‌کاوی و واسازی را هم‌زمان به میان می‌کشد. النور کوک، شعر الیوت را با توجه به زمینه‌های تاریخی و اقتصادی‌اش مورد بررسی قرار می‌دهد. کرنلیا کوک در مقاله‌اش اشتغال خاطر الیوت با متون مسیحی را دنبال کرده است «تا این‌بار توجه ما را به طنین مضامین کتاب مقدس در شعرهای الیوت جلب کند». الکساندر استویچ، بر پارادکسی مهم در الیوت توجه کرده است، پارادکس مناقشه‌انگیز میان سلیقه ادبی آوانگارد الیوت و عقیده سیاسی محافظه‌کار او. فرانکو مورتی در مقاله پایانی کتاب، «سرزمین هرز را بر متن آن شکافی تاریخی میان ایدئال‌های فردی و قواعد جهان بیرون می‌خواند، جهانی که در آن انطباق ارزش‌ها و واقعیت برای همیشه از دست رفته است». مهدی امیرخانلو و نیما پرژامن در بخش پایانی مقدمه‌شان نوشته‌اند: «مقالات این مجموعه سیری مشخص را می‌پیماید. در آغاز دورنمایی از کل فعالیت ادبی مؤلف همراه با فرایند تکوین اثر ترسیم می‌شود. سپس تلاش می‌شود قرائت‌های بی‌فاصله و دقیق از اثر ارائه شوند تا وجوه ادبی مختلف آن، از جمله نسبتش با سایر آثار مؤلف و سایر سنت‌های ادبی، روشن شود…».
ویرانه‌های زمان/ مقالاتی درباره سرزمین هرز/ گردآوری و ترجمه مهدی امیرخانلو
شرق
‘