این مقاله را به اشتراک بگذارید
نگاهی به «تودرتویی شگردها» اثر حسین سناپور
چگونگی درک داستان نویسی!
حمید رضا امیدی سرور
خدایش بیامرزد هوشنگ گلشیری را؛ حضورش در ادبیات داستانی ایران فقط به عنوان یک داستان نویس بزرگ و تاثیر گذار محدود نشد. بلکه مستقیم و غیرمستقیم نقش مهمی در شکل‌گیری گونه ای خاص از سنت آموزش داستان‌نویسی داشت که به گمانم بسیار تاثیر گذارتر از شکل های کلیشه شده ای است که تصور می کنند داستان را می توان مثل الفبای فارسی آموزش داد.
حسین سناپور از دل همین سنت بیرون آمده و همانند پاره ای از برجسته ترین نویسندگانی که در اواخر دهه شصت و دهه هفتاد وارد حوزه داستان نویسی شدند، بخت حضور در کلاس های گلشیری را داشته است. حالا سناپور سالهاست که کارگاه داستان نویسی خود را دارد و اگرنه همان روش گلشیری، که شیوه ای در ادامه و یا برآمده از همان سنت را (البته با تغییر و تحولهایی خورند زمانه و شرایط امروز)، در این کارگاه ها مورد استفاده قرار می دهد.
برگزاری این کلاسها، گاه نوشتن جستارهایی را به همراه دارد که هر از چند گاهی، توسط سناپور در قالب کتابی پیرامون داستان و داستان نویسی منتشر می شود. البته این بدان معنا نیست که میان این کتابها و کارگاه های سناپور ارتباطی غیر قابل تفکیک وجود داشته و یکی از دل دیگری بیرون آمده است. بلکه آنچه نقطه اشتراک میان این دو به نظر می رسد، رویکردی در آموزش داستان نویسی است که در هر دوی این ها دیده می شود که تابع نوع نگاه و سبک کار سناپور بوده است. رویکردی که به جای آموزش مستقیم داستان نویسی، زمینه تجربه بستری برای درک بهتر داستان و داستان نویسی در اختیار مخاطب قرار می دهد.
«تودرتویی شگردها» اثر حسین سناپور که به تازگی به همت نشر چشمه به بازار آمده است؛ حاصل چنین نگرشی ست. این کتاب در ادامه آثاری قرار می گیرد که پیش از این در همین قالب و با عناوین «ده جستار داستان‌نویسی» و «جادوهای داستان» به قلم سناپورمنتشر شده‌اند.
البته ساختار کتابها که براساس مقالاتی مستقل شکل گرفته، باعث شده است که هرکتاب به تنهایی برای علاقمندان این حوزه قابل استفاده باشد، حتی جستارهای یک کتاب را هم می توان بدون ترتیب مشخص و به دلخواه خواند. در واقع این کلیت جستارهاست که به واسطه پرداختن به جنبه های مختلف داستان و داستان نویسی یکدیگر را پوشش داده و کامل می کنند.
برای مثال در کتاب «تودرتویی شگردها» خواننده هشت مقاله هستیم که عناوین آنها به قرار زیر است: «داستان کابوسی»؛ «داستان جنایی: انگاره‌ی ماز»؛ «نظرگاه: کارکردهای نامتعارف»؛ « راوی هم‌چون نقاب»؛ «کارکردهای دوم‌شخص»؛ «داستان یعنی مواجهه»؛ «قصه‌یی که نباید گفت» و «سختی جذاب، آسانیِ دل‌کندنی».
دو جستار اول مشخصا درباره دو ژانر از ادبیات داستانی صحبت می کنند، داستان های وهمی یا کابوسی و داستانهای جنایی. سناپور در خلال این نوشته ها به برخی از نمونه های شاخص هر گونه اشاره می کند، اما قصد آن را ندارد که به روایت تاریخ این ژانر یا برشمردن شاخصه های کلاسه شده آنها پرداخته و بحث کند. بلکه هر جا هم از آنها صحبتی به عمل می آورد به جهت آموزش شگردهایی ست که در نوشتن چنین داستانهایی باید بدانها توجه داشت یا از آنها بهره گرفت. این نکته در دیگر جستارها نیز کم و بیش دیده می شود. برای نمونه سناپور در جستار «راوی هم‌چون نقاب» به سراغ نقش راوی در داستان می رود و از قابلیت ها و ظرفیت هایی که در اختیار دارد و چگونگی بهره بردن از آنها سخن می گوید و یا در جستار بعدی به سراغ روایت دوم شخص رفته و از کارکردهایی که در این شیوه کمتر استفاده شده دارد، صحبت می کند و…
تجربه سالها آموزش داستان نویسی سناپور را در این زمینه به چهره ای صاحب سبک بدل کرده است. البته سبکی که خورند آن دسته از علاقمندان داستان نویسی است که خود نیز از مایه و زمینه لازم برای بهره مند شدن از این شیوه برخوردار باشند.
سناپور در برخی مقالات خود نیز همین روش را بکار می گیرد، او برای شرح دادن آن سبک یا شگرد به خصوص به سراغ اثری شاخص در آن زمینه می رود که هم شناخته شده باشند و هم اغلب آنها را خوانده و برخورداری از قابلیت های مورد بحث در این آثار تردیدی وجود نداشته باشد.. در اینجا سناپور همانند یک تحلیلگر به سراغ بخش هایی از اثر رفته و نحوه مورد استفاده قرار گرفتن از آن شگرد را بررسی و تحلیل می کند. در واقع نشان می دهد نویسنده با استفاده از این شگرد ها چگونه به نتایج مورد نظر خود رسیده است.
بهره گرفتن از شیوه ای این چنین در کار باعث شده جستارهای سناپور در داستان نویسی برای آنها که علاقمند نقد و تحلیل اثر هستند نیز سودمند باشد. با عنایت به آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت کتاب حاضر نه فقط برای علاقمندان داستان نویسی، بلکه برای علاقمندان نقد و بررسی آثار ادبی نیز سودمند است. چراکه در عین حال شیوه درک ادبیات داستانی را نیز به خواننده می آموزد.
«تودرتویی شگردها»
نویسنده: حسین سناپور
ناشر: چشمه، چاپ اول ۱۳۹۵
126 صفحه، ۱۰۰۰۰ تومان
نقل از الف کتاب