این مقاله را به اشتراک بگذارید
اووه تیم؛ فرزند دوران پس از جنگ
سانی حسنی*
تیمِ ضد نازی
اووه‌هانس‌هاینس تیم، یکی از موفق‌ترین نویسندگان و فیلمنامه‌نویسان آلمانی است؛ بسیاری از کتاب‌های او تبدیل به فیلم شده‌اند. «کشف سوسیس با سس کاری»، «رودی روسل؛ خوک دونده» و «مثلا برادرم» از پرفروش‌ترین و مهم‌ترین آثار تیم به شمار می‌آید.
اووه تیم ۳۰ مارس سال ۱۹۴۰ در‌هامبورگ جایی که بخش عمده‌ای از دوران کودکی و نوجوانی‌اش را گذراند، متولد شد. پس از مرگ پدرش او به مدت سه سال تجارت خزدوزی و هنر تزئین خز پدرش را عهده‌دار شد. او همراه با بنو اونه‌زورگ (دانشجوی آلمانی که در جریان تظاهراتی علیه سفر شاه ایران به آلمان در دوم ژوئن ۱۹۶۷ در برلین کشته شد و بعدها اووه درباره او نیز نوشت) دیپلم گرفت و نخستین اشعارش را به چاپ رساند. سپس به مونیخ رفت تا در دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان در رشته ادبیات آلمانی و فلسفه تحصیل کند. او در سال ۱۹۷۱ دکترا گرفت. اووه تیم به ویژه طی سال‌های اخیر بارها جایزه‌های ادبی مختلفی گرفت که از جمله آنها می‌توان به جایزه بزرگ ادبی آکادمی هنرهای زیبای بایرن و جایزه ادبی شوبرت و نیز جایزه‌هاینریش بل، اشاره کرد. او به عنوان فرزند دوران پس از جنگ در آثارش به ویژه نوشته‌های اخیرش، نگاه تاریخی به نازیسم و همچنین ایده‌های جنبش ۶۸ میلادی داشت. بسیاری از آثار او از سوی نشر «کیپنهیر اند ویچ» به چاپ رسیده است. تیم به عنوان مهم‌ترین نماینده جنبش ۶۸ میلادی به شمار می‌رود. آثار او از جمله رمان «قرمز» در سال ۲۰۰۱ و «سایه‌روشن» (نیم‌سایه) در سال ۲۰۰۸ راوی داستان‌های جنگ و پس از جنگ است. او به عنوان نویسنده کودک و نوجوان نیز فعالیت دارد. کتاب «رودی روسل؛ خوک دونده» هم به عنوان کتاب و هم به عنوان فیلم، موفقیت عظیمی کسب کرد و در سال ۱۹۹۰ نیز جایزه ادبیات نسل جوان آلمان را دریافت کرد. تیم فعالیت‌های سیاسی نیز داشته و در شورش‌های دانشجویی ۱۹۶۸ در اشغال دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ شرکت داشت.
سیاست در آثار اووه تیم
اووه تیم تا حالا هم به عنوان یک نویسنده درگیر سیاست باقی مانده است. او از سال ۱۹۷۳ عضو حزب کمونیست آلمان (DKP ) بود تا آنکه در سال ۱۹۸۱ از آن استعفا داد. مباحث اجتماعی و سیاسی یکی از ویژگی‌های قابل توجه بسیاری از آثار او مانند رمان «فرار کربل» در سال ۱۹۸۰ و «شکارچی انسان» [ترجمه فارسی: دام‌گستر] در سال ۱۹۹۱ است. اووه تیم خودش را به توصیف از آلمان فدرال محدود نمی‌کند. او حتی از طریق زندگینامه همسرش – که اجدادش در آمریکای جنوبی زندگی می‌کردند- در کتاب «درخت مار» در سال ۱۹۸۶ درباره جوامع پسااستعماری و برخورد آنها با فرهنگ‌های مختلف نوشت.
«کشف سوسیس با سس کاری»؛ بازگشت به خاطرات
رمان «کشف سوسیس با سس کاری» در سال ۱۹۹۳ منتشر شد و از بهترین و پرفروش‌ترین آثار اووه تیم به شمار می‌آید. در رمان «کشف سوسیس با سس کاری» داستان مرد نه چندان جوانی را می‌خوانیم که به‌هامبورگ شهر دوران کودکی‌اش سفر می‌کند و در آنجا به دنبال خاطره‌هایش، در پی «لنا بروکر» صاحب قدیمی یک ساندویج‌فروشی در فروشگاه بزرگ جدید‌هامبورگ می‌رود. مرد جوان لنا بروکر را در خانه سالمندان می‌یابد و داستان «بهترین سال‌ها»ی او و اینکه چطور سوسیس کاری را کشف کرد می‌شنود. داستان لنا به آخرین روزهای آوریل سال ۱۹۴۵ بازمی‌گردد؛ روزها و ماه‌های پس از جنگ جهانی دوم؛ زمانی که هرمان برمر فراری در اتاق زیرشیروانی لنای جوان پنهان می‌شود و هر دو عاشق هم می‌شوند درحالی‌که اتاق زیرشیروانی به زندانی برای برمر تبدیل شده، او ناپدید می‌شود. غم عشق برای لنا کشفی با عواقب پیش‌بینی‌نشده به همراه می‌آورد: کشف سوسیس با سس کاری.
بزرگ‌ترین موفقیت کتاب «کشف سوسیس با سس کاری» در سال ۲۰۰۸ بود که با هنرمندی باربارا سکووا -بازیگر صاحب‌نام آلمانی- در قالب یک فیلم در سینماها به نمایش درآمد. در نشریه نویه زورشر در مورد اووه تیم چنین آمده: «رمان‌های این نویسنده نثری از سعادت و رنج انسانی است.»
«مثلا برادرم»؛ نازیسم در خانه و خانواده
رمان «مثلا برادرم» در سال ۲۰۰۳ منتشر شد. اووه تیم در این رمان پدر و برادرش را پای میز محاکمه کشانده و زندگی آنها را در ترازویش بررسی می‌کند. تیم رابطه پیچیده‌ای با پدر اقتدارگرا و برادری که ۱۶ سال از او بزرگ‌تر بود، داشت. تیم در «مثلا برادرم» داستان برادر بزرگ‌ترش کارل‌هاینتس را روایت می‌کند که در سال ۱۹۲۴ در‌هامبورگ متولد شد و در سال ۱۹۴۳ در یک بیمارستان نظامی در اوکراین درگذشت. تنها بعد از مرگ مادر و خواهر، اووه تیم به اندازه کافی احساس آزادی کرد که در مورد برادر بزرگ‌ترش که در سال ۱۹۴۲ داوطلبانه به لشکر سوم زرهی اس.اس توتنکوپف (جمجمه مردگان) پیوست و دیگر هرگز بازنگشت، بنویسد. مطبوعات آلمانی رمان «مثلا برادرم» را کتابی دانسته‌اند که خواندن آن برای نوجوانان لازم است تا با نسل‌های گذشته آلمانی آشنا شوند. این کتاب به بیش بیست زبان ترجمه شده است.
«تابستان داغ»؛ همه‌چیز درباره جنبش دانشجویی ۶۸
رمان «تابستان داغ» یکی از معدود شاهدان و ناظران ادبی جنبش دانشجویی آلمان (جنبشی برای مبارزه با بورژوازی آن دوران) به شمار می‌آید.
«تابستان داغ» اولین رمان اووه تیم است؛ رمان «تابستان داغ» همراه با رمان‌های «قرمز» -منتشرشده در سال ۲۰۰۱ – و «فرار کربل» -منتشرشده در سال ۱۹۸۰- سه‌گانه‌ای را می‌سازند که تغییرات نسل‌ها را در آن مقطع تاریخی آلمان یعنی آلمان حین جنگ و پس از جنگ جهانی دوم نشان می‌دهد.
این رمان همچنین برخی عناصر مربوط به‌شرح حال خود اووه تیم را نیز در بردارد: چراکه اووه تیم همانند محتوای این داستان مدتی در مونیخ تحصیل کرد و در آنجا مدتی در جنبش دانشجویان برای برقراری یک جامعه دمکراتیک موسوم به SDS فعال بود و در‌هامبورگ و برانشویگ نیز مدتی زندگی کرد و مانند اولریش (شخصیت اصلی رمان تابستان داغ)، نمایشنامه ناموفقی نوشت.
زبان آلمانی در آثار اووه تیم
اووه همواره زبان آلمانی را در مقاله‌هایش ستایش کرده و معتقد است که حیرت را در تمام ساختارهای زبانی می‌توان یافت اما زبان آلمانی به خوبی وجه شرطی را می‌شناسد و زبان امپراتوری بوده که می‌گوید: «آن چیز می‌تواند این‌گونه باشد یا می‌توانست آن‌گونه باشد؛ زبانی که در آن شک و آرزو نهفته است.» زبان آلمانی، آن‌طور که‌هایدگر می‌گوید وطن او است. تیم پیش از هر چیز صدای این زبان را دوست دارد و در نوشته‌هایش همواره به این مساله فکر می‌کند. تیم صدای ضرباهنگ جملات تازه نوشته‌شده خود را می‌شنود. او در یکی از مصاحبه‌هایش با دویچه‌وله گفته بود که «من صدایی در ذهنم دارم که بدون آن نمی‌توانم بنویسم.» او ساختار جمله را مدت‌ها اصلاح می‌کند، کلمات اضافی را حذف می‌کند، طرح‌های دیگر را بین آنها قرار می‌دهد تا بالاخره جملات به دلش بنشینند: «آن‌قدر می‌نویسم تا جملات ضرباهنگ خوبی بگیرند.» تیم در برابر خود و همچنین در برابر معاصران ادبی نسل جوان خود یک چهره ادبی بی‌نهایت روشنفکر است. روح سیاسی در او با وجود سالمندی، بیدار مانده است. و او خوشحال است که نویسندگان آلمانی مانند اینگو شولتسه، یولی تسه و یولیا فرانک و دیگر نویسندگان جوان متعهد در سطح بین‌المللی مطرح شده و از سوی جامعه جهانی درک شده‌اند.
* مترجم زبان آلمانی
آرمان