این مقاله را به اشتراک بگذارید
در ستایش تنهایی
نگاهی به «آنته کریستا» اثر اَمِلی نوتومب
حمید رضا امیدی سرور
این نویسنده‌ی فرانسوی زبانِ بلژیکی تبارِ پرکار که در توکیو به دنیا آمده و به واسطه‌ی شغل پدر در شهرها و کشورهای مختلفی زندگی کرده است، این روزها چهره شناخته شده ای در میان علاقمندان ادبیات داستانی در ایران محسوب می شود. در دو دهه گذشته دوبار آثاری از او به فارسی ترجمه شد، اما در هر دو مقطع آنگونه که باید مورد توجه قرار نگرفت و مهجور ماند تا اَمِلی نوتومب به کشف ویژه سال ۹۵ بدل شود.
نویسنده ای که اگرچه آثارش خوشخوان، سرگرم کننده و پرکشش هستند، اما در عین حال از ارزشهای ادبی و هنری نیز بهره کافی برده اند. آثاری که می تواند جایگزینی شایسته برای «بست سلر»های کم مایه ای باشد که این روزها خواننده های فراوانی دارند. به دلیل همین ویژگی هاست که آثار اَمِلی نوتومب در عین اینکه با توفیق بسیار در جذب مخاطب برخوردار بوده اند؛ جوایز زیادی را نصیب نویسنده خود کرده اند تا آنجا که این نویسنده به عضویت آکادمی سلطنتی زبان و ادبیات فرانسه در بلژیک نیز در آمده است.
در سالی که گذشت، نشر چشمه تقریبا به طور همزمان دو کتاب از این نویسنده را به بازار فرستاد، «سفر زمستانی» با ترجمه بنفشه فریس‌آبادی، «آنته کریستا» با ترجمه محبوبه فهیم کلام. هر دو کتاب در جای خود آثاری در خور اعتنا هستند؛ اما آنچه «آنته کریستا» را بیشتر شایان توجه می کند، بهره ای است که اَمِلی نوتومب از زندگی شخصی خود برای نوشتن این رمان گرفته است، تا آنجا که آن را رمانی اتوبیوگرافیک هم منظور کرده اند.
اما چنین ادعایی کمی اغراق به نظر می رسد؛ شاید معقول تر آن باشد که به وجود شباهت هایی میان بلانش شخصیت اصلی رمان و راوی داستان، با خود اَمِلی نوتومب در روزگار نوجوانی و جوانی اش اشاره کرد، ویژگی هایی که در شکل گرفتن نطفه این رمان بسیار حائز اهمیت بوده اند. بلانش دختری خجالتی و کم رو در برقراری ارتباط با دیگران است، دختری در اشتیاق پیدا کردن یک دوست که بتوانند یکدیگر را درک کنند. بلانش به شدت تنهاست و تنهایی خود را با خواندن کتاب پر می کند. درواقع برخورداری از چنین ویژگی هایی از سوی نویسنده، باعث شده درکی عمیق از شخصیت رمانش داشته باشد، شخصیتی که یادآور روزگار نوجوانی خود اوست.
بلانش بدون دوست غرق در دنیای کتابهایی که می خواند، تنهایی اش را پر می کند. خانواده او مشتاقتد دخترشان شخصیتی اجتماعی داشته باشد و با پیدا کردن یک دوست به تنهایی اش غلبه کند. سرانجام بلانش در کالج با کریستا دختری پر شر و شور آشنا می شود که محبوب همه است. دختری که ادعا می کند از خانواده فقیر در شهرستانی دور می آید. بلانش او را به خانه خودشان می برد و اندکی بعد به او پیشنهاد می دهد در هفته یک شبی را که به خاطر کلاسها باید در شهر بماند در خانه آنها بگذراند. به این ترتیب کریستا وارد زندگی آرام بلانش و مادر پدرش می شود، به تدریج کریستا توجه پدر و مادر بلانش را جلب می کند…بلانش بداند کسی را وارد زندگی خود کرده که مشغول ربودن داشته های اوست…
مهمترین ویژگی این رمان این است خط داستانی بسیار کمرنگی دارد، با شخصیت هایی کم تعداد و اتفاقاتی که افت و خیز دراماتیک ندارند؛ با این حال بسیار پرکشش و جذاب است. روایت در این رمان به جای آنکه از کیفیت بیرونی برخوردار باشد، در درون در حال اتفاق افتادن است و همین بدان جذابیت وِیژه ای بخشیده است.
کم بودن آدمهای قصه به نویسنده فرصت کافی برای تمرکز روی شخصیت ها و پرورش روابط میان آنها داده است. اَمِلی نوتومب به جای آنکه از رخداد بیرونی استفاده کند، افت و خیزهای دراماتیک رمانش را بر مبنای چرخش ها و دگرگونی شخصیت ها شکل می دهد. احساسات بلانش نسبت به کریستا، در طول رمان مدام درحال تغییر است. مرموز بودن زندگی او در روابط شخصیت های در حال شکل گرفتن هستند. درواقع این دگرگونی رابطه بلانش و کریستا ست که مخاطب را به دنبال کردن قصه ترغیب می کند و نهایتا کنجکاوی بسیاری که پیرامون این شخصیت شکل گرفته در انتظار رازگشایی از رازهای زندگی این دختر مرموز نگه می دارد.
این رمان اثری است در باره تنهایی و نیاز آدمی برای ارتباط با دیگران در راستای پرکردن آن؛ کریستا نمونه‌ی آدمهایی است که عاشق دوست داشته شدن و ستایشند، بی آنکه خود دیگران را دوست بدارند و به عبارت بهتر لایق دوست داشتن بدانند. از این روست که مهر خالصانه بلانش به او رفته رفته به نفرتی عمیق بدل می شود. نفرت از کسی که از دوستی او سوء استفاده می کند و نه تنها اتاق، تخت و وسایل او را تحت اشغال در می آورد بلکه گرفتن جایگاه هویت او در مناسبات خانواده، نهایتا فردیت بلانش را مورد تجاوز قرار می دهد. این چنین است که رفته رفته بلانش به درکی تازه از خود و تنهایی اش می رسد و می کوشد با اعتماد به نفسی که در وجود یافته آنچه از دست داده بازپس بگیرد. در خط سیر این تغییر و تحول است که نویسنده در نهایت این رمان را به اثری در ستایش تنهایی بدل می کند!
نقل از الف کتاب
«آنته کریستا»
نویسنده: اَمِلی نوتومب
ترجمه: محبوبه فهیم کلام
ناشر: چشمه، چاپ اول ۱۳۹۵
۱۰۲ صفحه، ۹۰۰۰ تومان