این مقاله را به اشتراک بگذارید
ادبیات و بیان واقعیت های سیاسی
حمیدرضا امیدی سرور
روایت‌های مکتوب شکل های مختلف دارند، شاید در این میان رمان و داستان کوتاه پرطرفدارتر از دیگر گونه های روایی باشند؛ اما نباید از روایت های مستند گزارشی غافل شد که یکی از جذاب ترین گونه ها در روایت هستند که متاسفانه کمتر مورد توجه علاقمندان ادبیات داستانی قرار می گیرند. شاید این عدم توجه ناشی از این فرض باشد که مخاطب این گونه کتابها طبیعتا باید علاقمندان حوزه های سیاسی و یا تاریخی باشند. شاید از جنبه هایی این فرض معقول به نظر برسد، اما این همه واقعیت نیست. گاه روایت های گزارشی مستند صرف نظر از زمان نوشته شدن آنها و جغرافیایی که موضوع خود قرار داده اند؛ به دلیل استفاده قدرتمندانه از صنایع ادبی و روایی بسیار خواندنی و تاثیر گذار هستند. کتاب «بعد از انقلاب» که با ترجمه فروغ پوریاوری و به همت نشر مهرویستا منتشر شده یکی از بهترین نمونه ها در این زمینه به شمار می رود.
این کتاب، شامل ۱۴ گزارش مستند به قلم چهره های (اغلب) شناخته شده است که از تجارب خود درباره وقوع انقلاب درچهارگوشه جهان سخن به میان آورده اند.
نویسندگان کتاب را می توان به دو دسته تقسیم کرد، نخست داستان نویسانی نامدار که تجربه نوشتن گزارش های مستند نیز دارند و در واقع کنار داستان نویسی یا در سالهای پیش از آن به نوشتن چنین گزارش هایی پرداخته اند. چهره هایی همانند گابریل گارسیا مارکز، ایوان کلیما، میلان کوندرا و نادین گوردیمر از این جمله اند. اما دیگر نویسندگانی که گزارش های شان در این کتاب منتشر شده اغلب به عنوان خبرنگار شهره اند تا داستان نویس، اما برخی از آنها همانند ریشارد کاپوشینسکی چهره هایی بسیار نامدار در حوزه خبرنگاری محسوب می شوند که الزاما هم داستان‌نویس نیستند، اما شیوه بهره گرفتن از شگرد‌های آن را به خوبی بلد هستند.
«میانمان آتش بود و به هم پیوندمان می داد. پسری چوب آتش را زیاد کرد و شعله ها بالا گرفتند؛ چهره هایمان روشن شد.
- اسم کشورتان چیست؟
لهستان.
لهستان دور است. آن طرف صحرا، آنطرف دریا، سمت شمال و شرق؛ نانا دوباره این نام را تکرار کرد….»
این شروع گزارشی مستند از ریشارکاپوشینسکی درباره غناست . شروعی کاملا داستانی با تصویر سازی هایی معمولا داستان نویسان بکار می برد. اشاره به این نکته شاید خالی از لطف نباشد، خبرنگارانی زبده مانند کاپوشینسکی که از زبان و نثر خوبی برخوردارند و در نوشتن چنین گزارش هایی تبحر بسیار دارند، بیشتر از صنایع داستانی در گزارش مستند و روایی خود بهره گرفته اند تا داستان نویسانی همانند میلان کوندرا که گویی با این ایده که در حال انجام کاری متفاوت با همیشه هستند.
«پاریس یا پراگ» نوشته میلان کوندرا، «معجزه ها» نوشته یوزف اشکفورتسکی و «کودکی در ترژین» نوشته ایوان کلیما هر سه به روایت گوشه هایی از روایت انقلاب در جمهوری چک می پردازند. نادین گوردیمر با «سفر غایی»، آمیتاو گوش با «در کامبوج»، سومت می با «مزرعه پشت دهکده»، ریشارد کاپوشینسکی با «برف در غنا» و پاتریک مارنهام با «در جستجوی امین» نوشته هایی هستند که به تغییر و تحولات سیاسی در آفریقا می پردازند، از کامبوج و اوگاندا گرفته تا غنا. گابریل گارسیا مارکز در «معمای بی پایان» از زندگی یک چریک زادگاه خود کلمبیا سخن می گوید. رینالدو آرناس در «پایین آمدن از کوه ها» از انقلاب در کوبا نوشته است و ترزا پامیس در «نامه هایی به پدرم، که حالا مرده است» چشم اندازی رو به انقلاب در اسپانیا گشوده است. گوشه هایی از وقایع دوران مائو در «انقلاب دیگر چین» نوشته ارویل شل روایت شده و «بزرگراه برادری و وحدت» به قلم میخاییل ایگناتیف از انقلاب در بالکان و تیموتی گارتن با «یادداشت هایی از آلمان شرقی» گزارشی از اوضاع و احوال پاره شرقی آلمان ارائه کرده است.
قرن بیستم براستی پر فراز و فرودترین قرن تاریخ بشری بوده، انقلابهای گوناگون در چهارگوشه جهان رخ داده اند، دو جنگ جهانی با تغییر و تحولات شگرفی بر مناطق مختلف جهان در آن رخ داده، بزرگترین ایدئولوژی سیاسی و انقلابی در آن به پیروزی رسیده و نهایتا با ناکارآمدی به فرو پاشی انجامیده و انبوهی دیگر از وقایع که برخی فراگیر بوده اند و برخی منظقه ای؛ جنگ های داخلی، شورش ها و… همه و همه از این قرن، قرنی پرحادثه ساخته است. گزارش های منتشر شده در این کتاب نمونه ای است از خیل نوشته هایی که در مدیوم های مختلف به این حوادث پرداخته اند. شکل روایی این گزارش های مستند باعث شده است تفاوتی اساسی میان این گزارش ها با نوشته های سیاسی و تاریخی وجود داشته باشد. نزدیک شدن آنها به روایت هایی که رنگ و بوی داستانی دارند، به عنوان عامل مهمی در جذابیت کتاب برای مخاطبانی از طیف های مختلف از این کتاب اثری خواندنی در عین حال حاوی اطلاعات مختلف از جهان در قرن بیستم ساخته است.
هرچند جا داشت کتاب از مقدمه ای درباره کم و کیف گزارش ها و نحوه انتخابشان برخوردار باشد، اما به جای آن در پایان کتاب، بخشی به معرفی موجز زندگی و آثار ده تن از نویسندگان مقالات اختصاص داده شده است.
به هر حال با توجه به مجموعه آنچه گفته شد، کتاب «بعد از انقلاب» اثری است که گذشته از مخاطبان علاقمند به گزارش های سیاسی که از ارزش های تاریخی هم برخوردارند، می تواند پیشنهادی باشد برای علاقمندان روایت های داستانی (خوانندگان و حتی نویسندگان)، چرا که تعدادی از بهترین گزارش های مستند روایی دهه های گذشته را در اختیار آنها قرار می دهد تا با سبک های دیگر از روایت آشنا شوند، به خصوص که ترجمه بسیار خوب فروغ پوریاوری بر جذابیت این کتاب خواندنی افزوده است.
به نقل از الف
****
«بعد از انقلاب»
(مجموعه گزارش های مستند)
نویسندگان: ایوان کلیما، میلان کوندرا، گارسیا مارکز و …
ترجمه: فروغ پوریاوری
ناشر: مهرویستا، چاپ اول ۱۳۹۵
۳۲۰صفحه، ۱۵۰۰۰ تومان