این مقاله را به اشتراک بگذارید
دانشگاه سنت اندروز از استاد ایرانی تقدیر کرد
دکترای افتخاری در دستان بهرام بیضایی
ندا آل‌طیب
بهرام بیضایی هنرمند با‌سابقه کشورمان از دانشگاه سنت اندروز اسکاتلند دکترای افتخاری گرفت. حالا دیگر شماره سال‌های دوری بیضایی از ایران به ٧ سال می‌رسد و بهرام بیضایی که چند ماهی تا تولد ٧٩ سالگی‌اش باقی مانده، روز پنجشنبه اول تیرماه از دانشگاه سنت اندروز اسکاتلند دکترای افتخاری ادبیات دریافت کرد تا نخستین روز تابستان امسال با خبری خوش همراه شده باشد. نمایشنامه‌نویس، پژوهشگر، کارگردان تئاتر و فیلمساز کشورمان روز پنجشنبه روی صحنه دانشگاه سنت اندروز اسکاتلند که بیش از ششصد سال سابقه تاریخی و عنوان قدیمی‌ترین دانشگاه اسکاتلند را دارد، رفت و دکترای افتخاری ادبیات را دریافت کرد. به گزارش ایلنا، این برنامه با پیشنهاد و برنامه‌ریزی مدیر گروه ادبیات فارسی، سعید طلاجوی و با حمایت پروفسور علی انصاری (مدیر گروه ایرانشناسی دانشگاه سنت اندروز) انجام و با نام «بزرگداشت شصت سال فعالیت فرهنگی بهرام بیضایی در عرصه نمایش، سینما، و اسطوره‌شناسی ایران برگزار شد. بیضایی نویسنده‌ای که تحصیل در رشته ادبیات فارسی دانشگاه تهران را خیلی زود رها کرد، هرگز تمایلی به تحصیلات آکادمیک از خود نشان نداد، اما با پژوهش‌های قابل تامل و نمایشنامه‌های ماندگارش، در دهه ۵٠ برای تدریس به دانشگاه تهران دعوت و در دهه ۶٠ از تدریس در این دانشگاه محروم شد. هرچند هنوز بخشی از مدارکش در این دانشگاه وجود دارد و سال‌ها پیش در یکی از سخنرانی‌هایش با لحنی طنزآمیز گفت: «بد نیست اگر مدارک مرا که در دانشگاه تهران مانده، برگردانند!» بهرام بیضایی سال‌ها پیش از ورودش به دانشگاه دست به قلم شده بود و نمایشنامه ماندگار «آرش» را با الهام از اشعار اخوان ثالث نوشته بود؛ نمایشنامه‌ای که همچنان هر از گاهی در تئاتر ایران روی صحنه می‌رود. بیضایی در ایران تنها ده فیلم بلند ساخت و چند فیلم کوتاه. شمار نمایشنامه‌های اجرانشده‌اش بسیار بیش از آثاری است که به صحنه برده. پژوهش‌هایش هم هرگز کم‌شمار نبوده است. این هنرمند که از جهان حاضر فقط درخت‌هایش را دوست می‌داشت، تصمیم داشت سال ١٣٨٨ نمایشنامه «سهراب‌کشی» خود را اجرا کند که به دلیل التهابات فضای جامعه در آن سال بخصوص، از خیر اجرای این نمایش هم گذشت تا متنی دیگر بر خیل پرشمار آثار ساخته نشده‌اش اضافه شود. بیضایی سال ٨٩ به دعوت دانشگاه استنفورد امریکا و برای استادی بخش ایرانشناسی این دانشگاه به این کشور سفر کرد و از همان زمان پرسش ادامه‌دار آیا او بر می‌گردد یا نه، در محافل فرهنگی و هنری مطرح شد. تدریس در این دانشگاه طولانی شد و بیضایی در کنار آن نمایشنامه‌هایی را هم با حضور تعدادی از بازیگران ایرانی، به صحنه برد؛ نمایشنامه‌هایی نظیر «گزارش ارداویراف‌نامه» و «جانا و بلا دور» و «طرب‌نامه». بیضایی در ایران اما نه تنها با نمایشنامه‌ها و فیلمنامه‌های مکتوب و فیلم‌های ساخته‌شده‌اش حضور دارد که در این مدت چند اثر تازه دیگر نیز به قلم او در اینجا منتشر شده است. از جمله آنها می‌توان به پژوهش مفصلش درباره تاریخچه کتاب «هزار و یک شب» اشاره کرد که سال ١٣٩١ در اثری مبسوط با نام «هزار افسان کجاست؟» منتشر شد و اردیبهشت امسال نیز فیلمنامه دیگری از او با نام «سفر به شب» از سوی ناشر همیشگی آثارش «انتشارات روشنگران و مطالعات زنان» منتشر شد که به گفته شهلا لاهیجی، آثار بیضایی همچنان پرفروش‌ترین عناوین این انتشارات در نمایشگاه کتاب امسال بودند.
بیضایی روز پنجشنبه اول تیرماه نیز در کنار پروفسور آنتونی کوهن (پژوهشگر برجسته مردم‌شناسی) و مایکل پالین (نویسنده، طنزپرداز و برنامه‌ساز برجسته تلویزیون بریتانیا) مفتخر به دریافت دکترای افتخاری از دانشگاه سنت اندروز شد. این برنامه با سخنرانی چهره‌های گوناگونی همراه بود؛ سعید طلاجوی، مدیر گروه ادبیات فارسی، پرویز جاهد نویسنده و منتقد سینما، مریم قربان کریمی، سعید زیدآبادی نژاد و…
طلاجوی درباره دیالوگ بیضایی با سینمای ایران در فیلم «رگبار» سخن گفت، پرویز جاهد درباره عناصر تریلر جنایی در فیلم‌های بیضایی با تمرکز روی فیلم‌های «کلاغ»، «شاید وقتی دیگر» و «سگ‌کشی» صحبت کرد و مریم قربان کریمی نیز درباره هویت زنانه در فیلم «رگبار» سخن گفت. سعید زیدآبادی‌نژاد از چندزبانی در فیلم «باشو غریبه کوچک» صحبت کرد و فرشاد زاهدی هم درباره فضا، زمان، بدن‌ها و حافظه در آثار بیضایی سخن گفت. نینا خامسی نیز مطالبی را درباره بازنمایی جوانان آواره در سینمای ایران مطرح کرد. همچنین فرشید کاظمی از جنبه‌های شاعرانه و اسطوره‌ای صدای زنانه در سینمای بیضایی سخن گفت، فاطمه خوانسالار در مورد خوانش بوم‌گرایانه در فیلم‌های «غریبه و مه»، «چریکه تارا» و «باشو غریبه کوچک»، صحبت کرد. حمید احیا در مورد زبان و شیوه‌های اجرایی در «طرب‌نامه» بیضایی و نیلوفر بیضایی در مورد نبوغ بیضایی و تلاش خستگی‌ناپذیر او در تئاتر و سینمای ایران سخنرانی کردند.
پروفسور علی انصاری که در کنار پروفسور منزیس کمپبل (رییس دانشگاه) و پروفسور سالی ماپستن (مدیر اجرایی دانشگاه) مسوولیت معرفی بهرام بیضایی و تقدیم لوح تقدیر و دکترای افتخاری به او را برعهده داشت، در سخنرانی خود به حجم و تنوع کم‌نظیر آثار بیضایی اشاره کرد و از تاثیر آثار پژوهشی، نمایشی و سینمایی او بر چندین نسل از فعالان فرهنگی ایران سخن گفت.
برنامه‌های مربوط به این مراسم تنها به یک روز محدود نمی‌شد و با یک گردهمایی دو روزه در روزهای جمعه و شنبه ادامه یافت که در این گردهمایی‌ها تعدادی از چهره‌ها و پژوهشگران دانشگاهی درباره جنبه‌های مختلف آثار بیضایی سخنرانی خواهند کرد.
سعید طلاجوی در گفت‌وگویی با ایلنا از اهمیت این گردهمایی هم سخن گفته است: «وجود برنامه‌هایی نظیر آنچه در این سه روز در سنت اندروز به انجام می‌رسد، باعث می‌شود که هنرمندان و پژوهشگران غیرایرانی که ایران را تنها با برداشتی محدود از آثار فردوسی، حافظ، خیام و مولوی می‌شناسند با هنرمند و پژوهشگر کم‌نظیری آشنا شوند که آثارش گزاره‌های نوینی برای بیان نمایشی و سینمایی جهان به ارمغان آورده است و این در نهایت باعث آشنایی دنیای خارج از ایران با جنبه‌های ناشناخته‌ای از غنای فرهنگی ایران در قرن بیستم و بیست و یکم خواهد شد. »
او از تنوع کم‌نظیر آثار بیضایی و جایگاه این هنرمند نیز صحبت کرد: «اهمیت آثار آقای بیضایی در بازخوانی و به کارگیری شیوه‌های نمایشی و آیینی ایرانی در آثار برجسته‌ای که فرهنگ ایران و هویت تاریخی، فردی و جمعی انسان، به ویژه انسان ایرانی را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد، بر هیچ یک از ایرانیان اهل نمایش و سینما پوشیده نیست.»
اعتماد