این مقاله را به اشتراک بگذارید
راهنمایی برای همه آنهایی که فارسی می‌نویسند
حمیدرضا امیدی سرور
بهروز صفرزاده را باید یکی از چهره‌های موفق و برجسته این سال‌ها به حساب آورد. به چند دلیل (۱)؛ که تنها یکی از آنها، چنان کارِ کارستانی است که اگر بگوییم برای برصدر نشاندن او کفایت می‌کند، اغراق نکرده‌ایم. «فرهنگ موضوعی فارسی» را می‌گویم. باید اعتراف کنم که تا این کتاب بدستم نرسیده بود؛ فکر می‌کردم کاری است در روال بسیاری از فرهنگ‌ها که با کمی تفاوت نمونه‌های مشابه یکدیگرند. اما در اشتباه بودم،پیش‌بینی نمی کردم که تا این اندازه کتابی کاربردی و به دردخوری است و چقدر جای آن در کتابخانه من خالی بوده است!
نقطه عزیمت موفقیتی چنین درخور، آنجاست که بهروز صفرزاده نخواسته مسیری را طی کند که پیش از این توسط دیگران نیز پیموده شده است. از این جهت فرهنگ تالیف شده توسط او کاری است تازه و متفاوت با دیگر نمونه‌های که در دسترس هستند و به دلیل همین تفاوت، کاربرد متفاوتی هم دارد، اما از همه این‌ها که بگذریم، این روزها بسیاری به‌جای رجوع کردن به فرهنگ‌ها ترجیح می‌دهند با جستجو کردن آنها در فضای مجازی خیلی سریع به جواب برسند. البته نگارنده همان شیوه سنتی را ترجیح می‌دهد، چون وقتی برای پیدا کردن معنای یک واژه به فرهنگ‌ها مراجعه می‌کنیم؛ در پس و پیش آن چشممان به لغت‌های دیگری هم می‌خورد و به همین خاطر به جای یک کلمه، در واقع با معنای چند کلمه آشنا می‌شویم. اما فرهنگ عرضه شده توسط بهروز صفرزاده چیزی نیست که فعلا بتوان نمونه مشابهی در فضای مجازی از آن دید و یا چیزی یافت که اینچنین پاسخ گوی کارمان باشد.
اما این کتاب، چه ویژگی‌هایی دارد که چنین شایسته اعتنا جلوه می کند؟
«فرهنگ موضوعی فارسی؛ راهنمای واژه‌یابی» به همت نشر نو با کتاب‌پردازی مقبول، در ۲۰۴۰ صفحه و در قطع وزیری به بازار آمده است. این فرهنگ از ۳۵ هزار مدخل تشکیل شده که در ۱۲۵۰ مقوله موضوعی تقسیم بندی شده‌اند و بیش از ۵۰ هزار مثال کاربردی برای درک بهتر این مدخل‌ها ارائه شده است. کاری در این حجم و سطح ،حاصل ۱۰ سال کوشش و تلاش نویسنده بوده است.
اما این فرهنگ به چه درید می‌خورد و چگونه باید از آن استفاده کرد؟ چنان که از نام این فرهنگ نیز پیداست، مهمترین کاربرد آن در زمینه واژه‌یابی است. البته نه واژه‌یابی به نیت پیدا کردن معنای آن واژه؛ این چیزی است که به طور متعارف فرهنگ‌های فارسی جوابگوی آن هستند. واژه‌یابی در این فرهنگ در راستای پیدا کردن لغات هم معنی و همچنین برخوردار از یک موضوع واحد است. در فرهنگ موضوعی فارسی، واژه‌ها و اصطلاحات فارسی امروز براساس دسته‌بندی موضوعی و معنایی مرتب شده‌اند، نه براساس ترتیب الفبایی، هنگام مراجعه به فرهنگ معمولی، واژه یا اصطلاحی را در ذهن دارید و به‌دنبال معنی‌اش هستید. اما در مراجعه به فرهنگ موضوعی معنی را می‌دانید و در جست‌وجوی واژه یا اصطلاح مناسب برای بیانش هستید. مهمترین ویژگی فرهنگ موضوعی این است که در یافتن واژه‌ها و اصطلاحات مناسب برای بیان آنچه در ذهن داریم کمک می‌کند. همین ویژگی است که متضمن اصلی‌ترین جنبه کاربردی این فرهنگ است، به همین خاطر هرکسی که دستی بر قلم دارد، با در اختیار داشتن این فرهنگ می تواند بر کیفیت و غنای نوشته خود بیفزاید. نه فقط در مواردی که برای رساندن معنا بهتر مورد نظر کاربرد دارد، در مواردی هم که کنار هم گرفتن واژه‌های همانند و تکرار آن باعث لطمه خوردن به ریتم و آهنگ نثر می‌شود با مراجعه به این فرهنگ می‌توان چنین معضلی را مرتفع ساخت. از این سبب این «فرهنگ موضوعی فارسی» فرصتی استثنایی را در اختیار نویسندگان، روزنامه نگاران، محققین، اساتید دانشگاه و خلاصه هرکسی که نوشتن به زبان فارسی بخشی از فعالیت های روزانه اش است، قرار می‌دهد.
«فرهنگ موضوعی» با تقسیم بندی ۲۲ گانه مفاهیم در زبان فارسی در ۲۲ فصل نوشته شده است. این دسته‌بندی کلی موضوعاتی نظیر «زندگی، تولد و مرگ»؛ «جانداران، گیاهان، جانوران و انسان»؛ «بدن، اندام‌ها و کارهایشان»؛ «خوردن، خوردنی ها آشپزی» «جهان، طبیعت، نور و دما»؛ «سرگرمی، بازی و ورزش» «زمان، تاریخ، تقویم، اعداد» و….را شامل می‌شود. سپس در هر فصل هریک از این دستهها جزئی‌تر شده و مقوله‌های کوچکتری را شامل می‌شوند که هر یک از واژه‌ها و اصطلاحات خاص خود برخوردار است که به ترتیب الفبا تنظیم شده است. به این ترتیب به راحتی براساس هر مقوله می‌توان به واژه مورد نظر، معنای دقیق و کلمات هم معنی آن رسید.
یکی دیگر از راه های رسیدن سریع به واژه‌های مورد نظر استفاده صحیح از نمایه‌های حساب شده و دقیقی است که در انتهای کتاب تنظیم شده‌اند. برای نمونه با استفاده از نمایه الفبایی کتاب به راحتی می‌توان جایگاه هر واژه را در این فرهنگ موضوعی یافت. برای مثال اگر کسی بخواهد بداند چه واژه‌ها و اصطلاحاتی برای بیان خوشحالی در زبان فارسی وجود دارد در نمایه انتهایی کتاب واژه خوشحالی را پیدا می‌کند و سپس از روی شماره جلوی آن که نشان دهنده کد مقوله است به راحتی این دسته از واژه‌ها را در متن فرهنگ پیدا می‌کند.
فرهنگ حاضر علاوه بر اینکه به نویسنده یک متن کمک می‌کند مناسب‌ترین کلمه را برای بکار بردن در متن نوشته‌اش پیدا کند، امکان دستیابی به مترادفات آن کلمه و در عین حال امکان دستیابی به معنای دقیق هر واژه را با استفاده از مثال‌های کاربردی میسر می سازد و به دلیل اینکه معانی واژه ها در خلال مثال‌های کاربردی در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد، به مراتب بهتر در ذهن کاربر نشسته و به سادگی فراموش نمی شود.
بهروز صفرزاده در ابتدای کتاب مقدمه کاملی برای این فرهنگ نوشته است و با ارائه توضیحاتی درباره ویژگی‌های آن و نحوه استفاده از این ویژگی‌ها مخاطب رابه خوبی برای استفاده از این اثر ارزنده آماده می‌کند. اثری که تا کنون در میان فرهنگ‌های فارسی نمونه مشابهی نداشته و مهمترین ویژگی‌اش در کاربردی بودن آن است، به همین خاطر باید جایی دم دست همه کسانی که با نوشتن سر و کار دارند، قرار داشته باشد.
پی نوشت:
از بهروز صفرزاده امسال کتاب موفق …هم منتشر شد و سال پیش نیز کتاب «فرهنگ فارسی گفتاری» به بازار آمده بود که همگی آثاری در خور اعتنا و نشان‌دهنده فضل این مولف تقریبا جوان هستند.
به نقل از الف کتاب
****
«فرهنگ موضوعی فارسی؛ راهنمای واژه یابی»
مولف: بهروز صفرزاده
ناشر: نشر نو، چاپ اول ۱۳۹۶
۲۰۴۰ صفحه، ۲۰۰۰۰۰ تومان