این مقاله را به اشتراک بگذارید
مردی که می‌خواست سلطان شود!
نگاهی به کتاب «سازمانهای امنیتی روس» اثر پاتریک پنو/ ترجمه‌ی محمدسعید عطارها
مانی ارجمند
او را تزار قرن بیست و یکم روسیه می‌خوانند. روش او در حکومت آمیزه‌ای است از روش تزاری و منش استالینی، اینها دو بال ولادیمیر پوتین برای حفظ قدرت در روسیه و احیای اعتبار از دست رفته این سرزمین در عرصه جهانی بودند. مردی که در جوانی، رویای ورود به کا گ ب هر شب به سراغش می‌آمد و پس از سه سال اصرار و انتظار سرانجام در ۲۰ سالگی آرزویش برآورده شد و به عضویت کا گ ب درآمد، ازدواجش نیز به ضرورت‌های امنیتی، پیش از سفر ماموریت در آلمان شرقی انجام شد. با وجود همه علاقه‌ای که در خدمت به حکومت کمونیستی داشت، آنقدر زیرکی بود که وقتی شوروی را در حال فروپاشی می‌دید به اردوگاه مخالفان کمونیسم بپیوندد. به هر حال در کا گ ب از سطح سرهنگی گمنام فراتر نرفت. اما چگونه این سرهنگ گمنام، پس از جنگ روسیه و چچن به عنوان قدرتمندترین فرد این کشور قدرت را در دستان خود متمرکز کرد؟ مردی که بعد از رسیدن به قدرت به شکل جالبی اغلب اسناد برجای مانده از دوران جوانی او پاکسازی شده بود. این همان کاری بود که استالین بعد از رسیدن به قدرت انجام داده بود!
قاتـل واقـعی تـروتسکی چه کسی بـود؟ همه ما شنیده‌ایم که تروتسکی با تبر به قتل رسید، اما روایت دیگری هست که این تصور را باطل می‌کند. گفته می‌شود گورباچف بود که با ادعای اصلاحات نقطه پایانی به حکومت کمونیستی شوروی گذاشت؛ اما خود او چگونه توسط بوریس یلتسین سرنگون شد؟ چرا خروشچف پس از مرگ استالین، با انتشار جنایات او چهره استالین را مخدوش کرد؟ و این گزارش محرمانۀ جنایات استالین چگونه منتشر شد؟ نقش سازمانهای امنیتی در سـرکـوب جـنـبـش‌هـای آزادیـخـواهـانۀ مجارستان و چکسلواکی چه بود؟ و…
اینها چند روایت از مجموعه ماجراهای خواندنی و جذابی است که در کتاب «سازمانهای امنیتی روس» اثر پاتریک پنو از زبان شاهد ایکس روایت شده است. آقای ایـکس و پاتریک پنو در این کتاب می‌کوشند ضمن پاسخ دادن به این پرسش‌ها خواننده را با سازوکار پیچیده و مخوف سازمانهای امنیتی روسیه آشنا کنند.
اما آقای ایکس کیست؟ پاتریک پنو نه در این کتاب و نه ده سال پیش که در برنامه‌ای رادیویی در «فرانس‌انتر» به شکلی دنباله‌دار به افـشای بـیرحمانه‌ترین عملیات‌های مخفی سازمانهای امنیتی روسیه پرداخت، اشاره‌ای به هویت آقای ایکس نمی‌کند.
پاتریک پنو از روزنامه‌نگاران و نویسندگان با سابقه فرانسوی است که به عنوان تحلیلگر سیاسی در یکی از قدیمی‌ترین ایستگاه‌های رادیویی فرانسوی «فرانس‌انتر» حضور دارد. پاتریک پنو چندین کتاب درباره مسائل و تحولات کشورهای منطقه خاورمیانه نوشته است. او از سال ۱۹۹۷ برنامه‌ای تحت عنوان گفت‌وگو با «آقای ایکس» را کلید زد. پاتریک پنو به عنوان مجری این برنامه با فردی به نام آقای ایکس که از اسرار بسیاری راجع به روسیه معاصر (از دوران حکومت کمونیستی که شوروی نامیده می‌شد تا امروزه که پوتین در آن صاحب قدرت است) آگاهی دارد، به گفتگو می‌پردازد. متن این کتاب از دل همین سلسله گفت‌وگوهای پنو با آقای ایکس بیرون آمده است.
ماجراهای پشت پرده سازمانهای امنیتی روسیه به دلیل فضای امنیتی حاکم بر این کشور، چه دوران حکومت کمونیستی و چه در دوران بعد از فروپاشی آن، جذاب و کنجکاوی برانگیز است. ماجراهایی که آگاهی از آنها، دریافت‌های تازه‌ای درباره تاریخ روسیه معاصر پیش می‌کشد. کتاب «سازمانهای امنیتی روس» اثر پاتریک پنو یکی از جنجالی‌ترین کتاب‌ها در این زمینه است، کتابی که به محض انتشار سر و صدای بسیاری به پا کرد، چرا که نه تنها پرده از راز پاره‌ای از جنایت‌های مخوف کنار زد، بلکه روایت‌هایی متفاوت از ماجراهای سیاسی پیش از خود نیز ارائه می‌کرد.
این کتاب با رویکردی پژوهشی برای روشن شدن گوشه‌های پنهانی از وقایع و فجایع خونباری که در طول یک قرن ( بعد از انقلاب اکتبر، بخصوص دوره استالین تا بخشی از دوران حکومت پوتین) در اتحاد جماهیر شوروی و روسیه کنونی و همچنین کشورهای بلوک شرق اروپا روی داده، نوشته شده است. آقای ایکس، شاهد نویسنده این کتاب در هجده فصل از اسراری پرده برمی‌دارد که کمتر مورخی از آن مطلع بوده است. عناوین برخی از فصول این کتاب بدین قرار است:
تصفیه ارتش سرخ، استالین و یهودیان، قتل در کرملین، کنگره فریب خوردگان، خیانت بوداپست، قاتل واقعی تروتسکی، بهار بسیر زودرس، ویکتور لویی روزنامه نگار کا گ ب، آندروپف مرموز، دنیای وحشت، نیرنگ‌های انقلاب رومانی، یک انقلاب مخملی، گنجینه حزب کمونیست، سقوط گورباچف، اشباح پلیس مخفی آلمان شرقی، ظهور یک تزار جدید، چچن اهرم قدرت و لیست سیاه کرملین.
آگاهی آقای ایکس از این نکات پشت پرده باعث شده است تحلیل‌هایی از زاویه‌‌ای تازه و متفاوت با برداشت‌هایی که پیش از این از وقایع تاریخی وجود داشته، ارائه کند. برای نمونه در رابطه با شکست‌های غیر منتظره و باور نکردنی ارتش سرخ از آلمان نازی در طول جنگ جهانی دوم، با اشاره به تصفیه‌های گسترده استالین در میان افسران عالی‌رتبه ارتش سرخ، بر این نکته تاکید دارد که این قتل عام‌ها یکپارچگی و انسجام ارتش سرخ را از بین برده بود و نیروهایی را به جنگ با ارتش مجهز و منسجم آلمان فرستاده بود که اگرچه پرشمار بودند اما فرماندهانی باتجربه و قدرتمند نداشتند. بنابراین در مدتی کوتاه نزدیک یک میلیون نفر از ارتش سرخ کشته یا دستگیر شدند. در این کتاب درمورد قتل‌های مرموز در کرملین روایت‌های تکان دهنده‌ای بازگو شده، استالین که خود روزگاری به شکلی مشکوک جان بسیاری را گرفته بود، سرانجام در همین سیستم با مرگی مشکوک، زندگی‌اش پایان یافت. نویسنده با استفاده از بیانی روایی بر جذابیت و تاثیرگذاری نکاتی که در پژوهش خود بازگو می‌کند افزوده است. روایت‌های کتاب همانقدر که حیرت آورند، آموزنده نیز هستند و همین نکته بر ارزش کتاب به عنوان اثری خواندنی برای علاقمندان سیاست و تاریخ معاصر جهان می‌افزاید. حسن کتاب در این است که پاتریک بنو یک شنونده منفعل نیست که صرفا گفته‌های طرف مقابل را مکتوب کند، بلکه با رویکری پژوهشی به سراغ اسناد دیگر نیزر فته و از آنها نیز برای غنای اثر خود استفاده کرده است.
به نقل از الف کتاب
****
«سازمانهای امنیتی روس»
(از شوروی استالین تا روسیه پوتین)
نویسنده: پاتریک پنو
ترجمه: محمدسعید عطارها
ناشر: نشر نو ، چاپ اول ۱۳۹۲
۳۴۲ صفحه؛ ۱۵۵۰۰ تومان