این مقاله را به اشتراک بگذارید
در طلب معنای زندگی
نگاهی به کتاب «هندرسون شاه باران» اثر سال بلو/ ترجمه‌ی مجتبی عبدالله‌نژاد
حمیدرضا امیدی‌سرور
سال بلو در روزگار پیری و پختگی در گفتگویی با گاردین گفت: همیشه بر این باور بوده‌ام که برای نوشتنِ چیز خاصی به دنیا آمده‌ام، به همین خاطر از سیزده سالگی شروع کردم به نوشتن (نقل به مضمون).
با چنین ایده‌ای، همواره نوشتن مهمترین بخش زندگی سال بلو بود، اگرچه هیچگاه جزو نویسندگانی محسوب نشده که به تعهد ادبیات برای تغییر جهان اعتقاد داشته باشد، اما همیشه آثاری نوشته که در عین برخورداری از ارزش‌های ادبی و هنری، به لحاظ مضمونی نیز حرف‌هایی برای گفتن داشته‌اند. نویسنده پرکاری نبود، ، تقریبا از سال ۱۹۴۴که نخستین رمانش (مرد معلق) منتشر شد تا پایان عمر نسبتا طولانی‌اش (۱۹۱۵- ۲۰۰۵) هر چند سال یکبار اثری منتشر می‌کرد. کارنامه‌اش پر بار و مملو از آثار خواندنی و در خور اعتناست که خوشبختانه جملگی نیز به فارسی ترجمه شده‌اند. اگرچه داستان کوتاه نیز نوشته اما بیشتر با رمان‌هایش شناخته می‌شود، در ایران نیز به رمان‌هایش توجه بیشتری شده است. «هندرسون شاه باران» اگرچه پیشتر با عنوان سلطان باران به فارسی در آمده بود، اما ترجمه‌ای نبود که خورند چنین اثر سترگی باشد. خوشبختانه مجتبی عبدالله‌نژاد این مهم را متحقق ساخت و به همت نشر نو آن را به علاقمندان ادبیات جهان عرضه کرد. اما افسوس که این کتاب به واپسین ترجمه منتشر شده از مجتبی عبدالله‌نژاد در زمان حیاتش بدل شد. (هرچند آثار تالیفی و ترجمه‌ای منتشر نشده‌ای از او باقی است) او تازه به دوران شکوفایی خود و نشستن بر جایگاه مترجمی با تجربه رسیده بود که وقت رفتن شد.
عبدالله‌نژاد را پیش از این با ترجمه مجموعه پرشماری از آثار آگاتا کریستی به یاد داشتیم، اما ترجمه بسیار خوب او از رمانی خارج از این روال و در حد و اندازه «هندرسون شاه باران» نشان می‌دهد که این مترجم به خوبی از پس آثار نویسندگان شاخص صاحب سبک نیز برمی‌آمده است. به خصوص که برگردان این رمان به فارسی به گونه‌ای انجام شده که گویی رمان از ابتدا به فارسی نوشته شده است. مجتبی عبدالله‌نژاد در ترجمه این رمان که از کارهای شاخص سال بلو است، چنان مایه گذارده که حضور خود او اصلا احساس نمی شود!
سال بلو نویسنده‌ای است صاحب سبک که به خاطر دستاوردهای ادبی آثارش نه فقط برنده جایزه نوبل ادبیات شده، بلکه جایزه پولیتزر و نشان ملی هنر آمریکا را نیز به خود اختصاص داده است. او تنها نویسنده‌ای است که سه بار برنده‌ی جایزه‌ی کتاب ملی برای آثارش شده است.
سه دهه‌ی پنجاه، شصت و هفتاد میلادی سال‌های اوج کار این نویسنده کانادایی آمریکایی بود. او در سال ۱۹۷۶ بعد از انتشار رمان «هدیه هامبولت» جایزه نوبل ادبیات را به خود اختصاص داد. هنگام اهدای جایزه نوبل ویژگی‌های مهم آثارش را چنین عنوان کردند: «آثار او ترکیبی غنی از رمان پیکارسک* و تحلیل دقیق فرهنگ زمانه ما هستند، ترکیبی از فصول ماجراجویانه، تراژیک و گزنده که گفت‌وگوهای فلسفی آنها را از هم جدا کرده است. داستان‌های او از زبان مفسری است شوخ‌طبع با نگاهی نافذ که بیرون و درون امور زندگی را می‌کاود.»
ویژگی‌های مورد اشاره، ازجمله شاخص‌هایی است که در رمان «هندرسون شاه باران» نیز کم و بیش می‌توان مشاهده کرد. سال بلو همواره خود را نویسنده‌ای رئالیست می‌دانست و باور داشت که پایبندی او به رئالیسم مانع از آن می‌شود که شخصیت‌هایی منحصر به فرد و برخوردار از صفاتی برجسته و به یاد ماندنی خلق کند. با این حال او از نویسسندگانی بود که بیش از شخصیت‌های آثارش، کلیت این رمان‌ها در خاطر خواننده باقی می‌ماند. در این میان اما هندرسون شاه باران یکی از استثناء‌ها محسوب می‌شود، قهرمان این رمان، شخصیتی به یاد ماندنی و در نوع خود منحصر به فرد است. هندرسون همچون اغلب شخصیت‌های آثار سال بلو، در طلب رسیدن به حقیقت است. این جستجو در قالب سفری نمود می‌یابد که در واقع بستری برای سیر و سلوک این شخصیت است.
قهرمان این رمان هندرسون، مردی است که یک زندگی شکست خورده را در پشت سر دارد و با همسر دومش زندگی می‌کند. مرگ ناگهانی برادرش ثروت باد آورده‌ای را نصیب او می‌کند. او حالا همه چیز دارد، ثروت، همسر، جایگاه اجتماعی و… اما با این حال احساس خلاء می‌کند. نارضایتی هندرسون از وضع موجود تا اندازهای ناشی از احساس گناهی است که او بر دوش می‌کشد. او بی‌آنکه دلیل روشنی داشته باشد خود را در مرگ برادر و همچنین خدمتکار پیرشان که به طور اتفاقی در لحظه‌ای بحرانی رخ داده، مقصر احساس می‌کند. نارضایتی و احساس گناه باعث می‌شود که دست به سفری به اعماق آفریقا بزند و در میان قبایل بدوی در جستجوی معنای زندگی برای کسب رضایت باشد.در این رمان جستجوی معنا با سفر به دل طبیعت و نوعی بدویت جلوه‌گر می‌شود. قهرمان اثر برای معنا دادن به زندگی خود رجعتی به دوره پیشامدرن دارد. اما خود رمان، اثری است مدرن و اگر چه در آن از کهن الگوی سفر قهرمان بهره گرفته شده است و ساختار روایی آن نیز به شکل محسوس وامدار گونه پیکارسک در رمان کلاسیک است.
مدرن بودن این رمان هم از منظر مضمونی و هم از منظر فرمی قابل ردیابی است. برای سال بلو نفس سفر و جستجو اهمیت دارد و این است که به زندگی شخص معنا و جهت می‌دهد، نه حصول نتیجه. او در این سفر به کشف حقیقت نائل نمی‌شود، بلکه به پوچی می‌رسد. اما این سفر برای هندرسون حکم کفاره دادن برای احساس گناهی است که دست از سر او برنمی‌دارد. از سوی دیگر به لحاظ فرمی نیز با وجود نزدیکی این رمان به آثار پیکارسک، آمیزه‌ای از ژانر های مختلف را در فصول مختلف این رمان می توان مشاهده کرد، به خصوص پرداخت روان‌شناسانه نویسنده از این رمان که در کنار دیگر ویژگی‌های آن بستری را تدارک می‌بیند که برداشت‌ها و تفسیر‌های متنوعی را برای مخاطب پیش بکشد.
«هندرسون شاه باران» رمان حجیمی است که به واسطه روایت پرکشش، حوادث پر افت و خیز و زبان طناز و جذابش مخاطب را به خوبی با خود همراه می‌کند. رمان پر از حوادث ریز و درشتی است که پشت سرهم اتفاق افتاده و آن را پیش می‌برد، رخدادهایی که گاه خنده‌دار و به واسطه شکل پرداختشان مضحک هستند، چرا که خواننده به نوعی تصویری از سرگشتگی‌های خود را در آن می‌بیند، همان عدم رضایت از زندگی، همان کشش به سوی حقیقت بی‌آنکه یقین داشته باشیم این حقیقت کجاست و همان بلاتکلیفی در پایان که شاید نوعی رسیدن به حقیقت باشد، حقیقتی که خود از پوچی زندگی حکایت دارد!
پی‌نوشت:
* رمان پیکارسک، رمانی است که اغلب زندگی طبقه متوسط و بوژوار را با لحنی آمیخته به طنز و هجو و مطایبه تصویر می‌کند. شرح ماجراجویی‌های قهرمانی است که کار و بار درستی ندارد و با دوز و کلک و یا مسخرگی و کلاه‌برداری امرار معاش می‌کند. این نوع رمان پیرنگ محکمی ندارد و از ماجراهای مستقل که در پی هم روایت می‌شوند ساخته می شود. دن کیشوت، هاکلبری فین و شوایک سرباز پاک دل ازجمله نمونه‌های رمان پیکارسک هستند.
به نقل از الف کتاب
****
«هندرسون شاه باران»
نویسنده: سال بلو
مترجم: مجتبی عبدالله‌نژاد
ناشر: نشر نو، چاپ اول ۱۳۹۶
۴۵۰ صفحه، ۴۲۰۰۰ تومان