این مقاله را به اشتراک بگذارید
نگاهی به یک مجموعه پلیسی و جنایی تازه
گشودن چشم اندازی نو
علیرضا آقایی‌راد
مجموعه‌ای که با نام «ادبیات پلیسی امروز جهان» عرضه می‌شود به مثابه‌ی تلاشی است برای آشنا کردن علاقمندان جدی این ژانر با چشم‌انداز گسترده و متنوع آن در آغاز سده بیست و یکم و معرفی گونه‌های فرعی متعدد و متفاوتش که هرکدام جنبه‌ای از این ژانر پُرمخاطب را آشکار می‌سازند. مجموعه «ادبیات پلیسی امروز جهان» شامل چند زیرمجموعه است. «کارآگاه برای همه قرون» یکی از این زیرمجموعه‌هاست که رمان‌های پلیسی/ تاریخی را در برمی‌گیرد و بیش‌ترین تعداد آثار در آن گنجانده شده‌اند. پدیداری فراگیر روایت پلیسی/ تاریخی را باید از اواخر دهه ۱۹۷۰ دانست. موفقیت خیره‌کننده رمان « نام گلسرخ» (1981)، نوشته اومبرتو اکو، در ترغیب بسیاری از نویسندگان برای طبع‌آزمایی در این ژانر فرعی قطعاً نقش به‌سزا داشت. تا پایان سده بیستم، عرصه روایتِ پلیسی/ تاریخی چنان گسترده و متنوع شده بود که در ۱۹۹۹ جایزه «اِلیس پترز» ویژه رمان‌های پلیسی/ تاریخی ایجاد شد که این خود نشانه استقلال نسبی‌اش از بدنه ادبیات جنایی/ معمایی بود. اوج شکوفایی روایت پلیسی/ تاریخی اما در سده بیست و یکم تحقق یافت و به شکلی مستمر و فزاینده ادامه دارد. سخنی به گزاف نیست اگر بگوییم درحال حاضر قلمروی این ژانرِ فرعی به وسعت تمامی تاریخ است و عرصه‌ی جغرافیایی‌اش مدام پهناورتر می‌شود: مصر باستان، یونان باستان، رم باستان، قرون وسطا، امپراتوری بیزانس، عصر رنسانس، عصر روشنگری، انقلاب کبیر فرانسه، دوران برده‌داری و جنگ داخلی در آمریکا، عصر ویکتوریایی، جنگ جهانی اول و… از یکسو؛ و در کنار اروپا و آمریکا، ژاپن و چین و ویتنام در قرون سیزدهم تا شانزدهم میلادی و امپراتوری عثمانی و امپراتوری آزتک و…، از سوی دیگر، همگی در این تماشاخانه رنگارنگ و پرتنوع حضور دارند. کاوشگران رمان‌های پلیسی/ تاریخی عمدتاً در سه گروه می‌گنجند: الف) اکثریتشان پرسوناژهایی خیالی‌اند و در میانشان کاهنان، قاضـــی‌ها، کشیش‌ها، راهب‌ها و راهبه‌ها، دیوان‌سالارها، شهسواران، سامورایی‌ها، نظامی‌ها و ماموران پلیس از بقیه پُرشمارترند. ب) گروه دوم شخصیت‌های واقعی تاریخی را شامل می‌شود؛ از ارسطو و دانته آلیگری و جوردانو برونو گرفته تا جین آستین و اسکار وایلد و فروید و… ج) گروه سوم را ـ که کم تعدادترین است ـ پرسوناژهای عاریت گرفته شده از آثارِ بزرگِ ادبیات جهان تشکیل می‌دهند؛ در این میان، آقا و خانم دارسی (زوج محبوب و جذاب رمان «غرور و تعصب»)، از نظر تعدد حضور، رتبه اول را دارند.
«کتابخانه شرلوک هولمز» یـــکی دیگر از این زیرمجموعه‌هاست که پارودی‌ها (نقیضه‌ها) و پاستیش‌های (آثار تقلیدی وفادار به اصل) الهام گرفته شده از پرسوناژهای محبوب و پرآوازه‌ی آرتور کانن دایل و شخصیت‌های مثبت و منفی مرتبط با او را شامل می‌شود. به برکت ماجراهای جدید شرلوک هولمز، او را کنار بسیاری مشاهیرِ واقعی می‌یابیم، نظیر فروید، اینشتین، اسکار وایلد، چارلی چاپلین، و سایرین؛ و همین‌طور درگیر بسیاری رویدادها و حوادث حقیقی که فاجعه کشتی تایتانیک یا پرونده قتل جان اف. کندی از آن جمله‌اند. آثار دیگری که در زیرمجموعه «کتابخانه شرلـوک هولمز» می‌گنجند رمـان‌هـا‌ـ و عمدتـاً سری رمان‌هایی را دربرمی‌گیرند که قهرمان آن‌ها نه خود هولمز بلکه پرسوناژهای مرتبط با او هستند که بعضی‌هایشان را آرتور کانن دایل آفریده و گروهی دیگر زاییده‌ی تخیل‌هایی تازه‌ترند. ماجراهای مای کرافت، برادرِ بزرگ شرلوک هولمز؛ ماجراهای پرفسور موریاتی، مهیب‌ترین و شریرترین دشمنش؛ ماجراهای آیرن آدلر، یگانه زنی که هولمز او را سزاوار ستایش می‌دانست و بسیاری از شرلوک هولمز پژوهان درباره‌ی دلباختگی ابرکارآگاه اسطوره‌ای به او فرضیه بافی‌های بسیار کرده‌اند؛ ماجراهای انولا هولمز، خواهر کوچک شرلوک؛ و بالاخره ماجراهای اِولینا کوپر، خواهرزاده‌ی هولمز، در این زمره‌اند (دو پرسوناژ اخیـر در آثار کانن دایل جایی ندارند). در روایت‌های نوین به همه‌ی دوره‌های زندگی هولمز پرداخته شده، از نوجوانی و جوانی گرفته تا میان‌سالی و سال‌خوردگی و حتی کهن‌سالی.
دو زیرمجموعه دیگر، که در آینده مفصل‌تر درباره‌شان خواهیم نوشت، عبارتند از «افق های دیگر» که به ادبیات پلیسی کشورهایی می‌پردازد که سنت دیرپا را در این ژانر فاقدند، حضورشان در این عرصه نسبتاً جدید است و هوایی تازه را به همراه می‌آورند؛ و«سایه‌های دلهره»،شامل تریلرهای روان‌شناسانه.