این مقاله را به اشتراک بگذارید
معامله با عزرائیل!
نگاهی به کتاب «پرت و پلا» اثر ابراهیم رها
احسان راسخی
یکی از محاسن تدارک دیدن آثاری زیر مجموعه عنوان «جهان تازه دم» از سوی نشر چشمه که به داستان‌های طنزآمیز نویسندگان ایرانی و خارجی اختصاص دارد، مقایسه‌ای است که می‌توانند علاقمندان این قسم آثار میان داستان‌های طنزآمیز وطنی با نمونه‌های فرنگی داشته و از اینکه ادبیات طناز ایرانی در چه مراحلی از تکامل قرار دارد مطلع شوند! از شوخی که بگذریم در این سال‌ها بازار داستان‌های طنزآمیز در قیاس با گذشته رونق محسوسی داشته است، مثلا با اینکه مدت زیادی نیست که انتشار مجموعه «جهان تازه دم» در دستور کار قرار گرفته پانزدهمین کتاب این مجموعه نیز منتشر شده است که از میان این تعداد حداقل ده عنوان آن توسط نویسندگان ایرانی نوشته شده است. تازه‌ترین کتاب این مجموعه با عنوان «پرت و پلا»، کاری‌ست نوشته ابراهیم رها (علی میرمیرانی) یکی از طنز نویسان موفق این روزها که کارش را با نوشتن مطالب سینمایی در اوایل دهه هفتاد آغاز کرد، اما سپس جذب طنز‌نویسی شد و در این زمینه موفقیت بیشتری کسب کرد.
آثار ابراهیم رها در سال‌های گذشته اغلب با استقبال خوبی مواجه شده‌اند، به ویژه کتاب «طنز پس کوچه» که فرهنگ واژگانی به زبان طنز بود که توسط نشر فرهنگ معاصر منتشر شد. «دری وری» نیز عنوان کتاب دیگری از ابراهیم رهاست که چندی پیش توسط نشر چشمه به بازار آمد؛ درباره پیرمردی نود و چند ساله که بعد از مرگش ماجراهای عجیبی توسط فرزندانش رقم می‌خورد. ابراهیم رها به هنگام نوشتن طرح اولیه «دری وری» در نظر داشت آن را در سه جلد با عناوین دیگر «پرت و پلا» و «چرت و پرت» بنویسد اما پس از مدتی منصرف شد و ماجراهای دو جلد باقی‌مانده را در «پرت و پلا» گنجاند و نهایتا تصمیم خود را اینطور توجیه کرد: «واقعیت این است که خوبیت ندارد آدم هم دری‌وری بگوید هم پرت‌وپلا و هم چرت‌و‌پرت!»
داستان «پرت و پلا» از این قرار است که معامله پیرمردی معیری نام در آن دنیا با حضرت عزرائیل به هم خورده و زنده برگشته. همین برگشتن آغاز فصلی جدیدی در زندگی او شده! در اولین جمع خانوادگی به اطلاع فرزندان و نوه‌ها و سایر اقوام دور و نزدیک که همگی اسم‌هایشان از شخصیت‌های شاهنامه برگرفته شده می‌رساند : «من بعیده عمر چندانی داشته باشم. البته عمر دست خداست، اما این واقعه که برای من حادث شد، باعث شد در این فرصت دوباره تصمیم‌هایی بگیرم که خوبه شماها هم در جریان قرار بگیرید… اولویت با اینه که یک کار خیر اساسی و پایدار انجام بدم!»
شاید معیری تنها کسی باشد که هم مردنش ولوله‌ای در فامیل به راه می‌اندازد و هم زنده بودنش. او بعد از کلی بررسی، در اولین گام بعد از ورود به زندگی جدید برای اینکه خیرش به دیگران برسد، به سراغ بهبود وضع زنان خیابانی می‌رود. با اینکه ابراهیم رها با زبانی طنازانه به روایت این موضوعات پرداخته، اما در بطن ماجرا، نویسنده مخاطب را با وضع اسف‌بار این قشر از جامعه آشنا می‌کند. استفاده از طنز برای پرداختن به یکی از ناهنجاری های تلخ اجتماعی، نه تنها به تاثیر‌گذاری بیشتر «پرت و پلا» می انجامد، بلکه طنز او را در اغلب بخش‌ها به طنزی تکان دهنده که فکر خواننده را درگیر می‌کند، بدل ساخته است.
در قدم بعدی، اسفندیار معیری از در دوستی با خانواده خود درآمده و تصمیم می‌گیرد مال و اموالش را بین آنها تقسیم کند. اما با شرط‌های سختی که برایشان می‌گذارد به آنها می‌فهماند که نباید بسادگی دلشان را برای بدست آوردن ثروت صابون بزنند. معیری دستور می‌دهد که همه تلاش کنند طهمورث (یکی از نوه‌های معیری که در خارج از کشور مشغول رپ خوانی است و تخلص رپتو را برای خود برگزیده!) ازدواج کند. و حال نوبت زنان خانواده است که طبق معمول این جور مواقع گزینه‌های خود را معرفی کنند. پیگیری ماجرای زنان خیابانی و ازدواج رپر جوان و بی‌عرضه فامیل و عمر دراز معیری بماند بر عهده خودتان. اما چیزی که در این داستان اهمیت زیادی دارد روایت رئالیستی و پر ضرب آهنگ رمان است که در آن ابراهیم رها مدام از عنصر غافلگیری استفاده کرده است. او هم در این داستان و هم در کتاب قبلی خود (دری وری) با زبانی طنزآمیز به مقوله مرگ پرداخته است و کوشیده در رهگذر بیان ماجراهایی جذاب و مفرح به واکنشی که آد‌ها در مواقع این چنینی از خود نشان می‌دهند بپردازد. البته شوخی با مرگ تنها ویژگی این داستان و ماجراهای طنز آمیز آن نیست؛ این‌ها در واقع بستری هستند که نویسنده به نقد فرهنگ و رفتارهای فردی و اجتماعی ما بپردازد.
علاوه بر «داستان مفرح «پرت و پلا» که در ۱۴ فصل نوشته شد، ابراهیم رها در مقدمه‌‌ای خواندنی در ابتدای کتاب به انگیزه‌های خود از نوشتن داستان و تاملات درونی‌اش اشاره کرده. در مقدمه از زبان او می‌شنویم که جز نوشتن، کار دیگری بلد نیست و اگر از ابتدا به سراغ تجارت و یا سرمایه‌گذاری‌های کلان می‌رفت قطعا به شدت متضرر می‌شد. به گفته خودش برای نوشتن، به هیچ کلاسی نرفته است و بیشترین تاثیر در نوشتن را سال‌های زندگی در خانه پدری در او گذاشته است. هدف از قرار دادن مقدمه، آشنایی مخاطب با اتمسفر ذهنی و شرایط زیستی نویسنده در خلال نوشتن داستانهایش است.
«بر سر نوشتن و یا ننوشتن آن با خودم درگیری بسیار داشتم. چند باری هم به ناشر محترم گفتم ادامه دری‌وری را نخواهم نوشت، اما سرانجام هیچ اتفاق عجیب و غریبی نیفتاد و من دیدم کار دیگری جز نوشتن نمی‌دانم، پس نوشتم!»
به نقل از الف کتاب
****
«پرت و پلا»
نویسنده: ابراهیم رها
ناشر: چشمه، چاپ اول ۱۳۹۶
۱۲۴ صفحه، ۱۱۰۰۰ تومان