نگاهی به کتاب صوتی «مزرعه حیوانات»/ هوشیار مجتبوی

بشنوید: داستانِ خوکِ حاکم و انقلابیون محکوم

نگاهی به کتاب صوتی «مزرعه حیوانات» اثر جورج اورول/ ترجمه‌ی عباس زارعی/ با صدای آرمان سلطان‌زاده

هوشیار مجتبوی

هرچند جورج اورول طی نزدیک به ۳۰ سال فعالیت، آثار و مقالات گران قدر بسیاری از جمله رمان معروف «1984» نگاشت، اما معمولا او را با شاهکار «مزرعه حیوانات» که عمدتا در ایران با نام «قلعه حیوانات» مشهور است، می‌شناسیم.

خواندن و شنیدن قصه‌ی «مزرعه حیوانات» حتی برای چندمین بار بی هیچ چرب زبانی  همیشه مخاطب را به وجد می‌آورد. داستان سلیس، روان و خوش خوان اورول در عین حال چنان منسجم نوشته شده است که مخاطب را مادامی که در حال خواندن داستان است به کل وارد دنیایی جدید می‌کند. این دنیا البته دنیایی است متقارن با دنیایی که مخاطبان کتاب در جای جای جهان می توانند تجربه‌هایی مشابه آن داشته باشند. همچنان که می‌دانید، «مزرعه حیوانات» دنیایی متقارن با دنیای کمونیسم آفریده است که به طرزی تمثیل وار از استبداد و بردگی حکایت می‌کند، از این رو هرکجا که سخن از استبداد و بردگی باشد می‌تواند مصداق پیدا کند. در مزرعه‌ای که حیوانات آن زیر ظلم و ستم صاحب مزرعه هستند، شورشی به پا می‌شود و حکمرانی مالک زمین را واژگون می‌کنند. باهوش‌ترین حیوانات یعنی خوک‌ها، رهبری حیوانات را بر عهده می‌گیرند و این بار حکومت ظالمانه و مستبدانه توسط خود جماعت انقلابی اجرا می‌شود. شخصیت‌های این داستان هر کدام نماینده‌ی طیفی از جامعه سوسیالیستی هستند. بنابراین اغلب بر این باورند جورج اورول با این کتاب انتقادات سرسختانه و جدی به نظام دیکتاتوری و سوسیالیستی شوروی داشته است. چهره‌ی ژوزف استالین پیش از انقلاب و تصویر او پیش از انقلاب و دوران پاکسازی بزرگ و انحصارطلبی‌اش در میان انقلابیون به طرز شفافی در کاراکتر ناپلئونِ قصه‌ی اورول تصویر شده است. جنبش کمونیستی و نظریه پردازان معروف آن، طبقه کارگر، انقلاب کارگری، رهبران این شورش و انبوه ملت به شکلی تمثیل وار در «مزرعه حیوانات» متجلی شده‌اند. شاید شما که اکنون مخاطب این وجیزه هستید، جزو مخاطبان پرشمار این کتاب باشید و آن را پیش از این نیز خوانده باشید، اما پیشنهاد این یادداشت کوتاه شنیدن نسخه‌ی صوتی این کتاب است.  احتمالا شما هم قبول دارید که بعضی از داستان‌ها را باید بیشتر از یک بار خواند. اگر شما هم متفقید که قصه‌ی مستطاب، تلخ و تامل برانگیز  «مزرعه حیوانات» را باید بارها بخوانیم، این بار شنونده‌ی آن باشید تا خواننده‌ی آن؛ تا داستان به شکلی نمایشی در برابر چشمان‌تان اجرا شود.

آرمان سلطان‌زاده، گوینده‌ و راوی «مزرعه حیوانات» تنها گوینده این مجموعه است و به تنهایی با تغییراتی که در زیر و بم صدایش به وجود می‌آورد، فضایی پلی فونیک و چند صدایی ایجاد کرده است که در بهتر درک کردن فضای اثر به شدت موثر است. سلطان زاده توانسته شکل نمایشی این داستان را در بخش‌های مختلفی از داستان به بهترین شکل ممکن بازسازی کند  و این همه شاید با ترجمان قابل فهم و سلیس عباس زارعی شکل شفاف‌تری به خود گرفته است.

یکی از دلایل اینکه برآیند و خروجی این اثر، تا این حد قابل توجه است، انتخاب این کتاب جورج اورول است. «مزرعه حیوانات» چند خصیصه دارد که ما را به شنیدن آن ترغیب می‌کند. اولین ویژگی، خصیصه اصلی داستان در همه‌قالب‌های اجرایی است و آن فایل بودن آن است. از آنجایی که کاراکترهای داستان، حیوانات هستند و شخصیت‌ها در تصور ما شکلی انیمشینی دارند، ذهن ما خود به خود و پیش فرض‌وار مهیای اثری نمایشی-صوتی است. هنگامی که داستان «گویا»ی «مزرعه‌ حیوانات» را می‌شنویم همزمان چهره‌های شخصیت‌های اصلی داستان را به ذهن می‌آوریم. این خاصیت به همراه صداهایی که گوینده‌ی داستان از آن بهره برده است باعث می‌شود چهره‌ها را به طرز ویژه و یگانه‌ای به ذهن بیاوریم. «اسنوبال» رابا قیافه‌ای متین به تصویر می‌آوریم و «ناپلئون»، دیگر شخصیتِ خوک را، با چهره‌ای جدی، مستبد، و با هیبت. «باکسر» تصویری از کارگری سخت کوش و البته ابله در تصور ما می‌آفریند و «بنجامین» تصویر خری عنق، پیر، محافظه کار و بدبین. البته که به وقت خواندن کتاب «مزرعه حیوانات» نیز هر کدام از ما تفسیرها و تاویل‌های خاصی از شخصیت‌ها خواهیم داشت و هر کدام از حیوانات را نماینده‌ی طیف خاصی برمی‌‌شمریم اما در نسخه‌ی صوتی این اثر ویژگی‌های شخصیتی آشکارا در چهره‌های این کاراکترها نمود پیدا می‌کند و به عبارت دیگر همدلانه‌تر با داستان همراه خواهیم بود. خصیصه‌ی دیگری که موجب می‌شود نسخه‌ی صوتی این اثر به دل بنشیند، خاصیت قصه‌گویی اثر است. قصه‌پردازی اورول در این کتاب به حدی است که قالب‌های صوتی و نمایشی آن را پیش‌بینی پذیر می‌کند. اتفاقا زمانی که این کتاب را می‌خوانیم ناخودآگاه دوست داریم فیلم یا انیمیشنی اقتباسی از آن ببینیم. نسخه‌ی صوتی «مزرعه حیوانات» شکل دیگری از اجرای این اثر است که به صورت خودکار این ویژگی نمایشی اثر را برای مخاطبان عینی می‌کند.

در طول ۳ ساعت و ۲۶ دقیقه کتابِ گویای «مزرعه حیوانات» خود را به جورج اورول، شخصیت‌های مانای داستانش و صدای راوی بسپارید تا بتوانید از کمی بالاتر، بالاتر از جایی که هستید به رویدادهای پیرامون‌تان، و جهان امروز نظر کنید.

به نقل از الف کتاب

****

«مزرعه حیوانات»

نویسنده: جورج اورول

مترجم: عباس زارعی

با صدای آرمان سلطان زاده

ناشر: آوانامه

 3 ساعت و ۲۶ دقیقه؛ ۱۵ هزار تومان