این مقاله را به اشتراک بگذارید
آواز‌های شبانه
شعرهایی از نزار قبانی
«پنهان‌نوشته‌های یک عاشق قرمطی» اثر نزار قبانی
«پنهان‌نوشته‌های یک عاشق قرمطی» مجموعه‌شعری است از نزار قبانی که با ترجمه رضا انصاری‌راد در نشر چشمه منتشر شده است. از نزار قبانی، این شاعر بزرگ جهان عرب، تاکنون شعرهای زیادی به فارسی ترجمه شده است. او شاعری بود اهل کشور سوریه. کودکی‌اش چنان‌که در نوشته‌ای به قلم خود او که به‌عنوان مقدمه در آغاز همین مجموعه‌شعر «پنهان‌نوشته‌های یک عاشق قرمطی» آمده، همزمان بود با مبارزات مردم سوریه علیه اشغالگران فرانسوی. پدر نزار قبانی نیز از جمله همین مبارزان بود و خانه‌اش محلی برای گردآمدن آن‌ها که این مبارزه را طراحی می‌کردند. نزار به یاد می‌آورد نطق‌های پرشوری را که در ایوان خانه پدری‌اش علیه اشغالگران فرانسوی ایراد می‌شده است. پدر نزار چنان‌که او خود نقل کرده یک شیرینی‌پزِ انقلابی بوده است.
او می‌نویسد: «در خانه‌ی ما در محله‌ی مئذنه الشحم تجمعات سیاسی پشت درهای بسته برگزار و نقشه‌ی اعتصابات و راهپیمایی و ابزار مقاومت مطرح می‌شد و ما از پشت درها زمزمه و نجواها را گوش می‌دادیم و گاهی هیچ‌چیزی هم از آن‌ها نمی‌فهمیدیم. قوه‌ی درک و خیال کودکانه‌ام در آن سال‌های دهه‌ی ۳۰ میلادی توان فهمیدن درست و روشن مسائل را نداشت. ولی وقتی سربازان سنگال ساعت اولیه‌ی صبح با اسلحه و آرایش جنگی ریختند توی خانه‌مان و پدرم را با خود بردند و سوار زره‌پوش به زندان صحرایی تدمر منتقل کردند، آن روز فهمیدم پدرم برای کار دیگری غیر از شیرینی‌پزی تلاش می‌کرده است. پدرم در آن زمان شیرینی درست می‌کرده و انقلاب برپا می‌کرده است. و من شگفت‌زده بودم از اختلاط این دو با هم در درون او، و متحیر بودم که چگونه می‌تواند شیرینی را با درگیری و مشقت جمع کند».
عشق یکی از درون‌مایه‌های اصلی شعر نزار قبانی است. این عشق اما صرفا عشقی شخصی و فردی نیست. در شعر او عشق با تمام فردیت‌اش به روح جمعی و تاریخ و سیاست و هرآن‌چه عمومی است پیوند می‌خورد و جلوه‌های گوناگون می‌یابد. او عشق را در زمینه تاریخی‌ای می‌بیند که خود آن را زیسته و تجربه کرده است. او عاشق زیبایی، آزادی، عدالت، میهن و همه آن چیزهایی است که زندگی را انسانی می‌کنند و رنگی از رهایی دارند. او منتقد تاریخ مذکر است و همچنین منتقد سودجویی‌های آدمیانی بی‌تفاوت نسبت به فجایعی که پیرامون‌شان رخ می‌دهد. نمونه چنین نقدی را در شعری با عنوان «کودکان سنگ» در مجموعه «پنهان‌نوشته‌های یک عاشق قرمطی» می‌بینیم. اینک سطرهایی از این شعر: «دنیا/ از وجودشان چنان غرق در نور شده/ که دیدن‌شان سخت است/ در دست‌های‌شان سنگ دارند/ اما چون چراغ، نور بخشیده و/ چون بشارتی نمایان می‌شوند/ می‌رزمند و می‌شکفند و شهید می‌شوند/ ما چون خرس‌های قطبی/ و پیکر آنان در برابر گرما مقاوم/ آن‌ها از جانب ما می‌جنگند و کشته می‌شوند/ ما در قهوه‌خانه‌ها نشسته، فقط حرف می‌زنیم/ چون پرورش‌دهندگان خرده‌پای خرچنگ/ یکی سخن از تجارت می‌گوید/ یکی هم از سود یک‌میلیونیِ تازه‌اش/ یکی از چهارمین ازدواجش/ یکی از رنگین‌پوستانی که متمدن شده‌اند/ یکی از قصر باشکوهی که در لندن است/ یکی هم از کارش؛ خرید و فروش سلاح دست‌دوم…»
در تنگ‌جا
«از این تپه‌ها هیچ‌یک» اثر دبلیو.اس.مروین
«از این تپه‌ها هیچ‌یک» عنوان مجموعه‌شعری از دبلیو.اس.مروین است که به‌تازگی با ترجمه مجتبی ویسی توسط نشر چشمه منتشر شده است. ویلیام استنلی مروین شاعر، نویسنده و مترجم معاصر آمریکایی است و چهره‌ای پرکار در ادبیات دهه‌های اخیر آمریکا به‌شمار می‌رود. او در سال ۱۹۲۷ در نیویورک متولد شد و خودش در جایی نوشته که اولین آثاری که شوروشوق نوشتن را در او پدید آوردند آثار کنراد و سپس تولستوی بود. اگرچه مروین با آثار داستانی به نوشتن علاقه‌مند شد اما بعدتر خود را به‌عنوان شاعری مهم مطرح کرد. مروین با همان اولین کتابش با اقبال زیادی روبرو شد و توانست خود را به‌عنوان شاعری جدی مطرح کند؛ «نقابی برای یانوش» عنوان این کتاب است که در سال ۱۹۵۲ منتشر شد و در پیوند با زمانه‌اش دارای روحی فرمالیستی بود. اما بعد از این مروین راه دیگری را در شعر طی کرد و به سبکی متفاوت دست یافت. مترجم کتاب در بخشی از مقدمه‌اش درباره ویژگی‌های جهان شعری مروین نوشته است: «سبکی باز و آزاد، فاقد وجه شخصی، با سروده‌هایی بدون نقطه‌گذاری در بیشتر موارد… نوشتار مروین در طول دوره‌های کاری‌اش تغییرات سبکی فراوان به خود دیده است اما یکی از موضوعاتی که او همواره به آن برگشته است جدایی انسان از طبیعت و تبعات سیاسی و اقتصادی تصمیمات انسانی بر زیست‌بوم کره زمین است. او پیامدهای این بیگانگی را فاجعه‌بار می‌داند، هم برای نژاد بشر، هم باقی گونه‌های جانوری و گیاهی».
پرداختن به ترجمه تاثیر زیادی بر مروین به‌خصوص در کارهای اولیه‌اش داشت و مشخصا در «نقابی برای یانوش» می‌توان تاثیر گریوز و شعر سده‌های میانه را که مروین در آن زمان ترجمه‌شان می‌کرد دید و به قول مترجم کتاب، بنیان شعر او بر اساس فرم‌های شعری دوره‌ها و جوامع گوناگون بوده است. مترجم کتاب در بخشی دیگر از مقدمه‌اش نوشته است: «شعر مروین همان‌طور که خود اذعان می‌دارد فرم‌ها و موتیف‌های متنوعی دارد: شیوه‌های بیانی گوناگون، مضامین واقعی و انتزاعی، این‌جهانی و آن‌جهانی. برخی شعرهایش کاملا سوررئال هستند، برخی رئال. هم شعر ساده دارد هم پیچیده. در شعری از شاعران دیگر یاد می‌کند، از جمله حافظ، و سپس با اشاره به این‌که بسیاری از مسائل کلان را آن‌ها گفته‌اند چاره‌نداشتنش برای نوشتن از جزئیات را برمی‌شمرد. درعین‌حال نمی‌توان منکر آن شد که جهان و پدیده‌هایش را از زاویه دید خود می‌بیند و به مسائل آن حساس است و احساس مسئولیت می‌کند. از دیگر نکات گفتنی در طرز کار او نگرشش به مقوله شعر است که آن را به‌هیچ‌رو تزیینی نمی‌بیند و حتا پیش می‌آید که محتوای شعر صرفا با توجه به عنوان آن روشن شود».