این مقاله را به اشتراک بگذارید
‘
بی‌گاهان، به غربت
معرفی «بی‌گاه» کتابچه‌ی تخصصی شعر
رژان داوودی
نشریات ادبی فارسی در زمانه‌ی ما عمر بسیار کوتاهی دارند. شاید فشار روزافزون اقتصادی و تنگنای معیشت مهم‌ترین عامل در ناپدیدشدن نشریات و پراکندگی انتشار آن‌ها در این سال‌ها باشد، اما بی‌علاقگی به شعر امروز و آن‌چه آن را با عنوان دلزدگی مخاطب از شعر امروز مشخص می‌کنند دلیل اصلی و نامحسوس این امر است. نشریات مستقل ادبی امروز به حاشیه رانده شده‌اند و اگر اراده‌ای برای پی‌ریزی و انتشار آن‌ها باشد، عزمی آهنین است که باید در برابر سیلاب‌های بی‌امان قهر زمانه و بی‌مهری‌های بسیار اهل آن ایستادگی کند. در این میان نشریه‌ای تازه متولد شده است که گویا قصد آن کرده است تا خردک‌چراغی بر این بام پرآشوب بیافروزد. «بی‌گاه» عنوان این چراغ کوچک است که در قطع و تیراژی خرد درخشیدن آغاز کرده است و امیدواریم که دولت مستعجل نباشد و دیری بپاید.
«بی‌گاه»، کتابچه‌ی تخصصی شعر زیر نظر سعید اسکندری و محسن توحیدیان و به شکل مستقل منتشر می‌شود. بی‌گاه در فرمت کتاب منتشر می‌شود اما ساختار نشریه دارد. در واقع دبیران این مجموعه برای هر بار انتشار آن می‌بایست از وزارت ارشاد مجوز انتشار کتاب بگیرند. تا کنون سه شماره از این مجموعه منتشر شده است. بی‌گاه سه بخش اصلی دارد؛ شعر ایران، شعر جهان و یادداشت‌ها. در بخش شعر ایران، شعرهایی از شاعران امروز ایران با رویکرد توجه ویژه به نسل جوان منتشر می‌شود. انتخاب شعرها در هر سه شماره نشان می‌دهد که گردانندگان بی‌گاه بر شعرهایی تاکید دارند که از دو جریان مسلط شعر امروز ایران، جریان موسوم به ساده‌نویسی و جریان فرمالیستی شعر پس از براهنی برکنار مانده باشند. گویا شعر مورد پسند بی‌گاه شعری است که در دهه‌ی هفتاد به حاشیه رانده شده و از هیاهوهای نظرگرایانه‌ی آن دهه بر کنار مانده است. در مقدمه‌ی بی‌گاه شمارهی ۳ آمده است:
«بی‌گاه به سادگی از ساده‌انگاران و زبان‌سازان حرفت پرهیز می‌کند. این وجیزه برآیند بینشی از شعر فارسی است که در گردبادهای طاغی و رمانتیک خطاب به پروانه‌ها و در دهه‌ی هفتاد از نیما واپس‌مانده‌هامفقود شد و از آن پس هرکسی توانست به یاری فرمول‌ها و معادلات پیش‌ساخته، خود و دیگران را به شاعری و سخن‌وری بفریبد. بی‌گاه جوینده‌ای خرد و نوپاست که شعر می‌جوید و بر خرافات و تفننات ادبی کرنش نمی‌کند.»
بی‌گاه شمارهی یک که در ۹۶ منتشر شده است خارج است یونیفرمی است که در شماره‌های ۲ و ۳ ارائه شده است. روی جلد نقاشی مردی است که با انگشت‌هایش پرده‌ی کرکره‌ای را بالا نگه داشته و بیننده را تماشا می‌کند. بی‌گاه یک با آثاری از علیرضا آبیز، سعید اسکندری، پویا افضلی، بهنود بهادری، عادل بیابانگرد جوان، محسن توحیدیان، وحید داور، رضا روزبهانی، ساره سکوت، شهریار شهریاری، غلامرضا صراف، مهدی طاهری، مجتبی عبدالله‌نژاد، حامد عرفان، حمید عرفان، پویا عزیزی، عبدالعلی عظیمی، الف. فرجام، راد قنبری، حمزه کوتی، علیرضا مکوندی، مودب میرعلایی، مجید نفیسی، سیروس نوذری، مریدالبرغوثی، آر. اس. تامس، نجوان درویش، هرمان دکونیک و هاینریش هاینه منتشر شده است.
مطلب آغازین بی‌گاه شمارهی یک یادداشتی است از مرحوم عبدالله‌نژاد با عنوان «حقیقت واژه‌وار/زبان کودک‌وار». پس از ان علیرضا آبیز مقاله‌ای دارد با عنوان «چرا نظام‌های توتالیتر عاشق پست‌مدرن‌ها هستند؟» که نقد تند و پرشوری است بر جریان پست‌مدرنیسم ایرانی. یادداشت بعدی را عبدالعلی عظیمی نوشته است که می‌توانست مصاحبه‌ای باشد درباره‌ی سرگذشت ادبی شاعر. در یادداشت بعدی با عنوان «فشاندن سه جرعه‌ی شوینده از سه جام برای پاک‌کردن خاک»، سعید اسکندری به نقد شعر حمید عرفان پرداخته است. مقاله‌ی پایانی بخش یادداشت‌ها را محسن توحیدیان نوشته است؛ «علف از صحرا پیرتر است»، دقت‌هایی است پیرامون شعر «سعید صدیق».
در بخش شعر جهان این شماره شعرهایی از آر.اس.تامس، حمزه کوتی، مریدالبرغوثی، نجوان درویش، هرمان دکونیک و هاینریش هاینه ترجمه شده‌اند.
بی‌گاه شمارهی ۲ که در زمستان نود و شش منتشر شده است، فضای گرافیکی متفاوتی نسبت به شمارهی پیشین دارد. روی جلد تصویر مردی است که تابلویی نامفهوم را در فضایی زمستانی آتش می‌زند. این شماره که با خاطره‌ی مرحوم «مجتبی عبدالله‌نژاد» منتشر شده است، با شعرهایی از مانا آقایی، سعید اسکندری، علی القاسی، محسن اکبرزاده، بهنود بهادری، عادل بیابانگرد جوان، نحسن توحیدیان، رضا چایچی، خاطره حجازی، وحید داور، بهمن ساکی، علیرضا سبزواری، کاوه سلطانی، احمدرضا قایخلو، عفت کیمیایی، حمیدرضا مجیری، حسین مزاجی، اقبال معتضدی و محمود نائل آغاز شده است.
در بخش شعر جهان علی عبداللهی، شاعر آلمانی «یان واگنر» را با ترجمه‌ی هشت شعر معرفی کرده است. عادل بیابانگرد جوان دو ترجمه دارد از «ماریانو زارو» و «فدریکو گارسیا لوکا»، احسان فغانی، شاعر اهل قبرس را با ترجمه‌ی پنج شعر معرفی کرده است و غسان حمدان، شعرهایی از هفت شاعر جوان عراقی را برای نخستین بار به فارسی برگردانده است.
در بخش یادداشت‌ها مقاله‌ای مفصل از عادل بیابانگرد جوان به نام «نگاهی به نظریه‌ی برجسته‌سازی در کتاب موسیقی شعر شفیعی کدکنی» امده است. یادداشت‌های دیگر این بخش، «ساختار داستان موش و گربه» از حسین آتش‌پرور، آبی‌ترین دوچرخه‌ی آبی از ابوالفضل حسینی، گل‌های وحشی بدون هوا از جرج تایش به ترجمه‌ی محمد مرادی شوربلاغی و «باید مرد و منتظر ماند» از ادریس بختیاری است.
بی‌گاه شمارهی ۳ در تابستان نود و هفت منتشر شده است. تصویر روی جلد این شماره، غارنگاره‌ی لاسکاس در فرانسه با قدمت ۱۷۰۰۰ هزار سال است. این شماره که حجم کم‌تری نسبت به شمارهی پیشین دارد با شعرهایی از سعید اسکندری، شادی بختیاری‌نژاد، کامران بزرگ‌نیا، امیرمهدی بیات، عادل بیابانگرد جوان، محسن توحیدیان، کبری حیدرزاده، حسین خلیلی، اسماعیل خویی، مهدی شادمانی روشن، علیرضا عباسی، علی عبداللهی، حیاتقلی فرخ‌منش، حمیدرضا مجیری، منصور ململی، سیروس نوذری و سعید یوسف منتشر شده است.
در بخش شعر جهان علیرضا مکوندی ده شعر از ژاک پره‌ور آورده است که تا پیش از آن به فارسی ترجمه نشده بودند. سعید اسکندری شعرهایی منتشرنشده از لمیعه عباس عماره ترجمه کرده است و مطلب پایانی دو شعر از تد کوسر به ترجمه‌ی محسن توحیدیان است.
آغازگر بخش یادداشت‌ها مقاله‌ای است به نام «تد کوسر؛ شاعری وصال‌دهنده» نوشته‌ی کریستین استورات نونز به ترجمه‌ی محمد مرادی شوربلاغی. یادداشت بعدی مقاله‌ای است با عنوان «ارغنونی که باد در آن می‌نالد» نوشته‌ی سعید اسکندری. «شعر پست‌مدرن، پسانیمایی، هفتاد و… یا چگونه شاعر اوانگارد شویم؟» نوشته‌ی عادل بیابانگرد جوان و «منطق گسترش کلام در شعر اسکندری» نوشته‌ی ابوالفضل حسینی یادداشت‌های دیگر این بخش است.
‘