این مقاله را به اشتراک بگذارید
‘
نگاهی به «پرونده‌ی خدمتکار مفقود» اثر تارکوئین هال
با ویش پوری در پس‌کوچه‌های جیپور
آرش محسنی
ادبیات پلیسی در ذهن دوستداران این ژانر با آثار درخشان نویسندگانی چون آگاتاکریستی، سر آرتور کنان دویل، ریموند چندلر و دشیل همت شکل گرفته است. آگاتا کریستی با انتشار ۶۶ رمان جنایی و خلق کارآگاهان محبوبی چون هرکول پوآرو و خانم مارپل، نبوغی بی‌حد و حصر نشان داد و در شکل‌گیری سلیقه‌ی دوستداران داستان جنایی نقش بسیار مهمی را ایفا کرد. با گسترش سینما و ظهور ژانرها و زیرمجوعه‌های چون پلیسی، کارآگاهی، جنایی و نوآر، کارآگاهان و قاتلان حرفه‌ای پا به دنیای تصویر گذاشتند و تعقیب و گریز، کشف معما و تحلیل سرنخ‌های داستانی به عادتی دلپذیر برای مخاطبان سینما بدل شد. شمایل یک کارآگاه خصوصی جذاب با بارانی بلند، کلاه شاپو و اسلحه‌ای کمری که به ندرت از آن استفاده می‌کند، هیئت پذیرفته‌شده‌ی شخصیت کاوشگری است که می‌خواهد از رازی مخوف پرده بردارد و عدالت را در جامعه‌ای که قانون بر آن حکم می‌راند برقرار کند. قانونی که برای بروز در لایه‌های پیچیده‌ی اجتماع به خلاقیت و نبوغ جستجوگر سمجی نیاز دارد که صورتش را پشت روزنامه‌های سر و ته پنهان می‌کند، به مجرمان نارو می‌زند یا به دام فم‌فاتال‌های دلربا می‌افتد.
در این میان رمان کارآگاهی جایگاه خود را حفظ کرد و توانست همچنان منبع الهامی برای خلق فیلم جنایی کارآگاهی باشد. ادبیات پلیسی پس از گسترش داستان و داستان‌نویسی در شرق، از سنت‌ها و فرهنگ شرقی تغذیه کرد و در هر جغرافیایی کارآگاهان بومی آن منطقه سر برآوردند. «ویش پوری» کارآگاه خصوصی پنجابی، با اینکه خالقش یک نویسنده‌ی غربی است، یکی از کارآگاهان جذابی است که در این جنبش نوظهور پیدا شدند و خوانندگان بسیاری پیدا کردند.
مجموعه‌ای که با نام «ادبیات پلیسی امروز جهان» در نشر قطره منتشر می‌شود به مثابه‌ی تلاشی است برای آشنا کردن علاقه‌مندان جدی این ژانر با چشم‌انداز گسترده و متنوع آن در آغاز سده‌ی بیست و یکم و معرفی گونه‌های فرعی متعدد و متفاوتش که هرکدام جنبه‌ای از این ژانر پرمخاطب را آشکار می‌سازند. این مجموعه شامل چند زیرمجموعه است. «افق‌های دیگر» یکی از این زیرمجموعه‌هاست که می‌کوشد دریچه‌ای بگشاید بر قلمروهای جغرافیایی تازه، عرصه‌های اجتماعی نوین و بسترهای فرهنگی جدیدی که به ادبیات پلیسی امروز جهان راه یافته‌اند. آثاری که برای تحقق این مهم برگزیده شده‌اند در سه گروه می‌گنجند: نخست رمان‌های پدیدآمده در کشورهایی که سنت دیرین در ادبیات جنایی معمایی را ندارند یا آن‌که در این زمینه نسبتا یا کاملا نوپا هستند. دوم رمان‌هایی که گرچه نویسندگان آنگلوساکسون یا فرانسوی‌اند، ولی ماجرای‌شان در کشورهایی می‌گذرد که سنت پلیسی‌نویسی در آن‌ها کم‌رنگ یا ناموجود است و کاوشگران نیز از همان کشور است. مشخصا به این دلیل با رمان‌هایی که در آن‌ها کارآگاهی غربی گذرش به سرزمینی دور می‌افتد و عمدتا جنبه‌های شگفت‌انگیز و نامتعارف مکان وقوع داستان به شکلی سطحی و باسمه‌ای برجسته می‌شوند، متفاوت‌اند. سوم جریان‌های ادبی با محوریت ملیتی واقع در چهارچوب سیاسی جغرافیایی کشوری دیگر به همت گروهی پلیسی‌نویس متعلق به همان ملت یا وابسته به آن یا عمیقا آشنا با آن شکل گرفته‌اند. شاخص‌ترین نمونه‌اش جنبشی در ادبیات جنایی معمایی است که نوآر اسکاتلندی نام گرفته است.
این مهم که به عنوان یکی از ویژگی های مجموعه پلیسی و جنایی نشر قطره، آن را از دیگر مجموعه ها ممتاز کرده است، بستری فراهم آورده تا علاقمندان این ژانر محبوب، با آثاری تازه و متفاوت روبه رو باشند که تاکنون نمونه های مشابه آن به زبان فارسی دیده نشده است. مجموعه ای از کارآگاه هایی که از فرهنگ ها و ملیت های مختلف برخاسته اند و داستانهایی که برخی حتی در دوره های تاریخی گذشته رخ می‌دهند.
«پرونده‌ی خدمتکار مفقود» نوشته‌ی تارکوئین هال ماجرای جست‌وجوهای «ویش پوری» کارآگاه سنجابی است در جامعه‌ی معاصر هند. ویش پوری در دهلی موسس و مدیر شرکت خصوصی‌ترین کارآگاهان است و زبده‌ترین کارآگاه هند، دست کم از دید خودش. مهارت‌هار کارآگاهی ویش پوری از مد افتاده و شرلوک هلمزی است و زیاد با شتاب زندگی مدرن جور در نمی‌آید، ولی پوری باهوش است و روش‌هایش همیشه به نتیجه می‌رسد.
شاید کمتر کسی در میان علاقمندان ادبیات پلیسی فکر می کرد که در میان شمایل های بزرگ دنیای ادبیات کارآگاهی، روزی بتوان به با نمونه‌ای هندی اش روبه‌رو شد. البته این هندی بودن مبادا شما را به اشتباه بیندازد. چرا که با یک رمان پلیسی جدی روبه‌رو هستیم که نویسنده اش به خوبی توانسته شاخصه های ژانر را بومی کرده و داستانی اصیل را روایت کند. رمانی که هم هندی است، هم پلیسی و هم اینکه خوب نوشته شده است. البته نویسنده کتاب هندی نیست، اما از رمان پرماجرا و جذابش می توان حدس زد که همان اندازه که از ظرفیت های عناصری ژانری ادبیات پلیسی اشراف دارد، جغرافیا و فرهنگ هندی را نیز خوب می شناسد.
پرونده‌ی خدمتکار مفقود در کنار روایت ماجراهای جذابی که حول محور تعلیق‌های استادانه شکل گرفته است، سیری است در اعماق هند معاصر. در لایه‌های فرهنگی به هم پیچیده‌ی و متنوع جامعه‌ای که سرشار از معما، گونه‌گونی و تمایل مفرط به تغییر است. ویش پوری این‌بار نه در خیابان‌های نیمه‌تاریک لندن یا کالیفرنیا و در مکان‌های خلوت و در محاصره‌ی ساختمان‌های بی‌رونق و زمخت که در خیابان‌ها و کوچه‌های شلوغ و پرهیاهوی هند به دنبال کشف معماست. کارآگاهی که نه باسمه‌ای از شمایل‌های معروفی چون شرلوک هلمز و پوآرو که کاراکتری عمیقا شرقی است که می‌خواهد با استفاده از روش‌های کلاسیک راز جنایت را برملا کند. او عاشق غذاهای خیابانی هندی است. مادر کنجکاوش دور از چشم او، شم کارآگاهی‌اش گل می‌کند می‌خواهد تا با روش‌های خانم مارپلی پرده از معماهای داستان بردارد. خدمتکار وکیلی سرشناس گم شده است و وکیل را به قتل او متهم کرده‌اند. در این میان ویش پوری و دستیارانش باید سر در کوچه‌های پر رمز و راز جیپور، شهر تاریخی و باستانی هندوستان کنند تا پرده از رازی مخوف و سر به مهر بردارند.
تارکوئین هال به خوبی از مصالحی که جغرافیای استان، برای روایت در اختیارش قرارداده بهره برده است. از این رو خواننده پابه پای کارآگاه قصه همانگونه که طعم هیجان و دلهره را می چشد، عظمت و غنای تاریخ و معماری هند را نیز در فضای داستان لمس می کند، چنانکه بارقه های فرهنگ رنگارنگ هندی نیز در لابلای ماجراهای رمان از جذابیت های این رمان محسوب می شود. نویسنده این رمان ثابت می کند چگونه می توان از عناصر آشنای ژانر در فضاهای استفاده نشده و بومی، داستانهایی جذاب و اصیل ساخت که به طراوت و پویایی ادبیات پلیسی و جنایی نیز کمک می کند.
تارکوئین هال متولد ۱۹۶۹، رمان‌نویس و روزنامه‌نگار انگلیسی از پدری انگلیسی و مادری آمریکایی در لندن به دنیا آمد. روزهای نوجوانی‌اش را دور از زادگاهش در ایالات متحده، پاکستان، هند، ترکیه، کنیا و جنوب آسیا گذراند. او که روزنامه‌نگاری برجسته است و با بسیاری از معتبرترین نشریات انگلیسی‌زبان همکاری دارد، در سال ۲۰۰۹ با نگارش رمان «پرونده‌ی خدمتکار مفقود» شخصیت ویش پوری کارآگاه خصوصی پنجابی را آفرید که بلافاصله با استقبال خوانندگان و تحسین منتقدان روبه‌رو شد. ماجراهای بعدی این کاوشگر جذاب و استثنایی عبارت‌اند از «پرونده‌ی مردی که از خنده پس افتاد» (۲۰۱۰)، «پرونده‌ی مرغ کره‌ای مرگبار» (۲۰۱۲) و «پرونده‌ی کوماندوهای عشق» (۲۰۱۳). او پیش از آن‌که به نگارش رمان روی بیاورد، سه کتاب غیر داستانی منتشر کرده بود. آنوا اناند، همسر تارکوئین هال، گزارشگر هندی‌تبار بی‌بی‌سی است. تارکوئین و آنو با دختر و پسرشان در دهلی زندگی می‌کنند.
نقل از الف کتاب
«پرونده‌ی خدمتکار مفقود»
نویسنده: تارکوئین هال
مترجم: زهرا باختری
ناشر: قطره؛ چاپ اول ۱۳۹۷
۳۳۶ صفحه، ۳۸۰۰۰ تومان
‘