این مقاله را به اشتراک بگذارید
نگاهی به کتاب «شاه، انقلاب اسلامی و ایالات متحده آمریکا» اثر داریوش بایندر/ نشر پارسه
همراهان و عاملان پیروزی انقلابیون که بودند؟
امیر عباس کلهر
چه شد که انقلاب شد؟ آمریکا چه سهمی در تسریع روند انقلاب سال ۱۳۵۷ داشت؟ آیا شاه برای مقابله با انقلابیون تجهیزات ضدشورش در اختیار داشت یا نه؟ عوامل کم‌کاری گارد شاهنشاهی و ژنرال‌های ارتش چه بود؟ آیا انقلاب صحنه‌گردانی داشت؟ خروج شاه از کشور چقدر در روند انقلاب و ناامید شدن نیروهای وابسته به حکومت پهلوی تاثیر داشت؟ آیا بختیار در آن زمان در اجرای تصمیمات تعلل کرد؟ این‌ها و خیلی دیگر از سوال‌ها مدت‌هاست که در فضای مجازی و میان جمع‌های خانوادگی و دوستانه تا حرف از پهلوی‌ها و انقلاب به میان می‌آید، مطرح می‌شومد. حالا کتاب «شاه، انقلاب اسلامی و ایالات متحده» نوشته داریوش بایندر که به چاپ دوم رسیده، سعی می‌کند به این سوال‌ها و خیلی موضوعات دیگر پاسخ بدهد. پاسخ‌هایی که روان و به ترتیب زمانی است. کنار هم گذاشتن خاطرات، کلمه‌ها و نامه‌ها بخشی از کار این کتاب است که شما را متوجه دسیسه‌ها، اشتباهات و سوتفاهم‌هایی که منجر به انقلاب شد، می‌کند. داریوش بایندر که دیپلمات و کارگزار سیاسی ایران در دوره محمدرضا پهلوی بوده است، در بخش‌های زیادی از کتاب به پرونده‌های بایگانی وزارت امورخارجه آمریکا که در سال ۲۰۱۴ از طبقه‌بندی محرمانه خارج شده، اسناد منتشر شده در ویکی‌لیکس و بایگانی دیجیتال شورای امنیت ملی آمریکا اشاره کرده است. او که مشاور سیاست‌خارجی نخست وزیری در سال‌های پایانی سلطنت پهلوی هم بوده، در بیشتر موضوعاتی که در کتاب به آن‌ها می‌پردازد به بی‌تصمیمی‌ها و تعلل‌های مقامات آن زمان برای مقابله با انقلاب اشاره می‌کند.
در کتاب با ارتشیانی مواجهه می‌شوید که به سبب پرستش شاه وقتی او از کشور خارج می‌شود، روحیه خود را می‌بازند و پریشان حال می‌شوند. عاملی که در تعلل، بی‌تصمیمی و منفعل بودن آن‌ها در روزهای پر آشوب کشور نقش تاثیرگذاری داشته است. همچنین به این موضوع بر می‌خورید که اعضای گروه سیاست ایران در وزارت امور خارجه آمریکا می‌خواسته‌اند، خروج شاه از ایران را به نام خودشان ثبت کنند و برای همین هم روی این موضوع پافشاری می‌کرده‌اند که هرچه زودتر شاه از ایران خارج شود. دلیل این کارشان هم این بوده است که در نزد انقلابیون با زبان خودمانی خودشیرینی کنند تا بتوانند در آینده هم ارتباط خود با ایران را حفظ کنند. در همین رابطه در کتاب از خاطرات شاه نقل می‌شود که «تنها چیزی که آن‌ها بدان علاقه داشتند، روز و ساعت خروج من بود.» در بخش جزییات خروج شاه و همراهانش از کشور، جزییاتی هم ارائه می‌شود. از جمله اینکه شاه و همراهانش چه چیزهایی از ایران با خود بردند و اینکه چه کسی هدایت هواپیمای حامل شاه و ملکه را بر عهده داشت. هرچند این جزییات بارها در کتاب‌ها و روایت‌های دیگر آمده است اما اگر به روند انقلاب سال ۱۳۵۷ علاقه‌مند هستید، حتما جزییات بیشتری نصیبتان می‌شود. نکته دیگری که به آن اشاره می‌شود بنگاه اطلاع‌رسانی بی‌بی‌سی است که با خبرپراکنی‌های خصومت‌آمیزش به تنش در جامعه، روحیه باختگی ارتشی‌ها و ارائه آمار دروغ چه در زمینه کشته شده‌‌ها و چه در زمینه تحولات به تنش‌ها و جلوگیری از ایجاد فضای آرام دامن می‌زند. همچنین پرداختن به رفتار متناقض و دوگانه نیروهای آمریکایی و رییس دولت آن‌ها از دیگر ویژگی‌های این کتاب است که با کنار هم قرار دادن این تناقض‌ها و دوگانگی‌ها، قضاوت را به عهده خواننده می‌گذارد. در بخش های پایانی نویسنده به تلاش آمریکا و شخص کارتر و همراهانش برای ارتباط با آیت‌الله خمینی می‌پردازد و به صحبت‌های مطرح شده در این خصوص و پیام‌های رد و بدل شده اشاره می‌کند. از دیگر نکات قابل توجه و جالب این است که در خیلی از کتاب‌ها و نوشته‌ها به برنامه کودتای ارتش بعد از خروج شاه از کشور اشاره شده است. کودتایی که سرانجام انجام نشد. اما پاسخ به چرایی عدم انجام آن از سوی سران ارتش که شاه دوست بودند و در هنگام خروج شاه از کشور به گریه افتاده بودند، مسئله‌ای است که درباره جزییات آن خیلی صحبت نشده است که چرا منفعل عمل کردند و در اجرای تصمیمات تعلل داشتند. حالا در این کتاب نویسنده با توجه به اسناد منتشر شده از سمت سایت ویکی‌لیکس ماجرای دخالت‌های آمریکا و زد و بند دولت کارتر با انقلابیون برای جلوگیری از این کودتا را نوشته است. از طرف دیگر رفتار دوگانه و حرف‌های متناقض آمریکایی‌ها و در یک کلام رفتار بی‌نظم در قبال برخورد با دولت بختیار نیز از دیگر مسائلی است که در کتاب به آن پرداخته شده است. نویسنده تا جایی که توانسته است به مسئله‌ای که ذهن آمریکایی‌ها بعد از خروج شاه از کشور درگیر آن بوده است می‌پردازد؛ منافع. که همین منافع باعث می‌شود انقلابیون همراه آیت الله خمینی به آن پی ببرند و با صراحت اعلام کنند که هر نوع کودتا یا اتفاقی در کشور که سد راه انقلاب شود را به گردن آمریکا می‌اندازند. آن‌ها البته گوشه چشمی هم به خواسته آمریکایی‌ها که همان منافع بود داشته‌اند و این پیام را می‌‌دهند که اگر بختیار و فرماندهان ارتش از قدرت کنار بکشند، هیچ زیانی متوجه منافع آمریکا نمی‌شود.
****
«شاه، انقلاب اسلامی و ایالات متحده آمریکا»
نوشته داریوش بایندر
ترجمه: محمد آقاجری
۴۸۱ صفحه توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه
قیمت ۱۲۰ هزار تومان