جمع‌آوری «سلطانه» و «عشق‌ ممنوعه» از نمایشگاه

یادداشت اول:

کسانی که این روزها از نمایشگاه کتاب دیدن می‌کنند با کتاب‌هایی جالب روبه‌رو می‌شوند. دو تا از این کتاب‌ها براساس دو مجموعه تلویزیونی و ترکیه‌ای هستند که این روزها از شبکه‌های فارسی غیرمجاز ماهواره‌ای پخش می‌شوند و در نمایشگاه کتاب هم در دسترس علاقه‌مندانند. موضوعی که «محمد اللهیاری» معاون امور نمایشگاهی بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و رییس اداره کتاب از آن ابراز بی‌اطلاعی کرده است. البته این روزها پیدا کردن اللهیاری و سایر دست‌اندرکاران نمایشگاه به دلیل مشغله‌های فراوان تقریبا ناممکن است. اما خبرنگار ایسنا، که موفق شده با اللهیاری گفت‌وگو کند، گفته است:«از این موضوع بی‌اطلاع هستم. در این مورد ما به‌طور مداوم در حال رصد فضای نمایشگاهی به منظور ایجاد فضای آرام برای مخاطبان هستیم.»  البته اظهار بی‌اطلاعی محمد اللهیاری با توجه به سمت رسمی او در اداره کتاب نکته قابل‌توجهی است. به این دلیل که اگر کتابی با این عناوین منتشر شده و در سطح بازار و حتی نمایشگاه کتاب در دسترس است به این معناست که از اداره کتاب جمهوری اسلامی که زیرنظر معاونت فرهنگی اداره می‌شود مجوز انتشار و خروج از چاپخانه گرفته است.

نکته‌ای که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در واکنش به ورود این کتاب‌ها به نمایشگاه در گفت‌وگو با ایسنا، به آن اشاره کرده است: «در نمایشگاه کتاب گروهی برای نظارت بر این‌گونه مسایل وجود دارد قطعا اگر کتاب‌ها مجوز چاپ نداشته باشند و در نمایشگاه عرضه شوند با ناشران آنها برخورد می‌کنیم. ولی اگر مجوز نشر گرفته‌اند و در حال عرضه در نمایشگاه هستند نشان می‌دهد که قبلا در بررسی کتاب‌ها از سوی مسوولان کوتاهی صورت گرفته است.»  اما چطور این دو کتاب زیر نگاه دقیق ممیزان اداره کتاب وارد بازار شده‌اند موضوع پیچیده‌ای‌ است. این دو کتاب با عنوان «عشق ممنوعه» و «سلطانه» چند سال پیش مجوز نشر گرفته‌ و منتشر شده‌اند. «عشق ممنوعه» نوشته «خالد ضیا اوشاکلی گیل» یکی از پیشگامان داستان‌نویسی ادبیات نوین ترکیه است که در سال 1390 – یعنی در زمان پخش سریال در ترکیه و ماهواره – در تهران منتشر شده است. اما کتاب دوم که حتما جنجال‌های بیشتری به همراه خواهد داشت کتابی با عنوان «سلطانه» است که توسط «کالین فالکر» نوشته شده است و درباره زندگی «سلطان سلیمان قانونی» و روابط او با همسر روسی‌اش «روکسلانه» یا «خرم سلطان» است. این کتاب یکی از منابع اصلی مجموعه تلویزیونی «دوران باشکوه» یا ترجمه عربی – که در فارسی هم رایج شده – «حریم سلطان» است. این کتاب حدود سال‌های 1383 برای نخستین‌بار در تهران منتشر شده و در حال حاضر چاپ دهم آن در کتابفروشی‌ها در دسترس است. این کتاب بعد از پخش این سریال فروش بیشتری داشت و به‌تازگی تجدیدچاپ شده است. البته در اینکه این کتاب‌ها در سال‌های قبل منتشر شده‌اند با توجه به تاکید برای نمایش کتاب‌هایی که در سه سال گذشته منتشر شده‌اند، عرضه آنها در نمایشگاه‌ جای تامل دارد اما به نظر می‌رسد جنجال «حریم سلطان» و «عشق ممنوعه» در نمایشگاه آنچنان باعث ورود خود وزیر شد و بعد از خبری که در خبرگزاری ایسنا، از بی‌اطلاعی او منتشر شد، روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیامکی به نقل قول از «حسینی»‌اعلام کرد که کتاب‌های مرتبط با سریال‌های ماهواره‌ای از نمایشگاه جمع می‌شود. شرق

***

یادداشت دوم:

نمایشگاه کتاب درگیر تبعیض، بی‌برنامگی، گرانی، چاپ کتاب‌های سریال‌هاي ترکیه‌اي

کسی پاسخگو نیست

نمایشگاه بین‌المللی کتاب در حالی برگزار می‌شود که چندسالی می‌شود عده‌ای از ناشران امکان حضور در آن را پیدا نمی‌کنند و عده‌ای از ناشران هم از کمبود امکانات شکایت دارند. ناشرانی هم که اجازه حضور در نمایشگاه را پیدا نمی‌کنند، به طور کلی ترجیح می‌دهند درباره این موضوع حرفی نزنند چراکه از تشدید تحریم‌ها علیه کتاب‌هایشان می‌هراسند. با چندنفر از ناشران درباره شرایط امسال نمایشگاه کتاب صحبت کرده و همچنین حاشیه‌های این چند روز گذشته نمایشگاه را بررسی کردیم.
جعفریه: برنامه‌ریزی مدون وجود ندارد 
محمدعلی جعفریه مدیر نشر ثالث که امسال هم در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور دارد، می‌گوید: «امسال حدود هشت عنوان کتاب جدید را به نمایشگاه کتاب می‌بریم. اما از شرایط تقسیم غرفه‌ها اصلا راضی نیستیم. ما تقاضای 100 متر غرفه کرده بودیم و تنها 20 متر غرفه به ما دادند. اصل موضوع برای من این است که اصلا ضوابط تقسیم غرفه‌ها معلوم نیست و اعلام هم نمی‌شود براساس چه قانونی متراژ غرفه‌ها تقسیم می‌شود. آن‌ها هر طور که دلشان بخواهد حساب می‌کنند. ما تا دو روز قبل از افتتاحیه نمایشگاه حتی نمی‌دانستیم جای غرفه‌هایمان کجاست.» جعفریه افزود: «ما در نمایشگاه بین‌المللی در توکیو، فرانکفورت، لندن و فرانسه شرکت کرده‌ایم و از شش ماه قبل از آن حتی متراژش مشخص بود. ما به خاطر کمی جا بسیاری از کتاب‌هایمان را با خودمان به نمایشگاه نبردیم. به طور کلی دچار بی‌برنامگی هستیم و کسی هم جوابگوی ما نیست. من چه انتظاری می‌توانم از نمایشگاهی داشته باشم که هیچ برنامه‌ریزی مدونی در آن وجود ندارد؟»
گرانی کاغذ سرطان کتاب است
شهرام اقبال‌زاده مدیر بخش کودکان نشر قطره درباره چگونگی حضور این نشر در نمایشگاه بین‌المللی می‌گوید: «ما پارسال یک غرفه داشته‌ایم و امسال علاوه بر آن یک غرفه کودک و نوجوان هم داریم و در مجموع 200 عنوان کتاب جدید را روانه نمایشگاه کتاب خواهیم کرد. اما می‌دانم که به عنوان یک ناشر بزرگ خصوصی متراژ کمی را در اختیار نشر قطره قرار داده‌اند.» اقبال‌زاده درباره توقع ناشران از نمایشگاه بین‌المللی می‌گوید: این بحث را باید کلان نگاه کرد. نمایشگاه در ایران کارکرد موزه‌ای و مقطعی دارد و کارکردش در ایران با غرب متفاوت است. داد و ستد کلان در نمایشگاه‌های خارجی کلان است. ولی کارکرد نمایگشاه در ایران شبیه یک فروشگاه بزرگ است. وقتی تیراژ کتاب در ایران 500 جلد است، نمی‌شود خیلی انتظاری داشت. یک بخش از مشکلات کتاب هم به گرانی کاغذ برمی‌گردد. گرانی کاغذ برای کتاب شبیه این است که یک بیمار سرطانی، ذات الریه هم بگیرد. شرایط این است و نمی‌شود انتظارهای خیلی زیادی داشت.»
تخفیف در کتابفروشی ویستار

محمد سلطانی مدیر نشر ویستار با اشاره به شرایط بد ناشران می‌گوید: «هفت سال است که امکان حضور در نمایشگاه را نداریم. دو سه سال ابتدایی که حتی اجازه ثبت‌نام به ما ندادند و بعد از آن نیز هر بار ثبت‌نام کرده‌ایم به ما غرفه نداده‌اند.» سلطانی با اشاره به این‌که سال‌هاست کتاب‌های این نشر در وزارت ارشاد مانده است، می‌گوید: «آن‌ها با یکی از کتاب‌های نشر ویستار، که خودشان به آن مجوز داده بودند و دو بار هم تجدید چاپ شد، مشکل داشته‌اند. نام این کتاب «ژئو پلیتیک شیعه» بود. ما آخرین کتابی که منتشر کردیم مربوط به سال گذشته است و نامش هم «شاعران معاصر آمریکا» بود.» سلطانی با اعلام این‌که هیچ توقعی از نمایشگاه کتاب و وزارت ارشاد ندارد، افزود: «ما هیچ توقعی از وزارت ارشاد نداشته‌ایم و نداریم. حتی برای فروش کتابفروشی‌مان هم وزیر ارشاد با ما نامهربان بود و اعلام کرد ما دلالی املاک می‌کنیم، ما هیچ وقت توقعی نداشته‌ایم و همیشه هم مغضوب بوده‌ایم. حالا هم مثل همه این سال‌ها در کتابفروشی خودمان نمایشگاه را برگزار می‌کنیم و تخفیف‌های نمایشگاهی را روی کتاب‌ها اعمال می‌کنیم.»
ناشران موسیقی هم آمدند، ‌اما بی‌خبر… 
سرانجام امسال بعد از 20 سال – از سال 73 تاکنون- ناشران موسیقی هم توانستند در نمایشگاه کتاب حضور داشته باشند و هم‌اکنون در سالنی با نام «‌هنر» ‌ناشران موسیقی و سینمایی حضور دارند و آثار خود را عرضه کرده‌اند. از جمله ناشران موسیقی شرکت‌کننده در نمایشگاه کتاب می‌توان به آوای خورشید، ‌هرمس، آوای باربد، ایران‌گام، هفت اقلیم و ‌ترانه شرقی اشاره کرد. به نظر می‌رسد که به علت کم بودن تعداد ناشران ایرانی و خارجی در نمایشگاه کتاب، ‌مسئولان اجازه حضور در نمایشگاه را به ناشران موسیقی هم داده‌اند. این در حالی است که آنان یک هفته مانده به برگزاری نمایشگاه این ماجرا را به اطلاع ناشران موسیقی رسانده‌اند. بابک چمن‌آرا – مدیر نشر آوای خورشید- در این‌باره می‌گوید: «این فرصتی خواهد بود که ما با مردمی که مخاطب اصلی ما نیستند، ‌ارتباط برقرار کنیم و به‌خصوص مخاطبان شهرستانی و ما از این بابت خوشحالیم. اما در حالی که ناشران کتاب باید برای غرفه‌ها متری 70‌هزار تومان پرداخت کنند‌، ما باید متری 340‌هزار تومان برای هر متر غرفه پرداخت کنیم و به همین خاطر حضور در نمایشگاه، نمی‌تواند برای ما چندان منفعت مالی داشته باشد. ضمن آن‌که به علت آن‌که تنها یک هفته قبل از نمایشگاه به ما اعلام شد که می‌توانیم در نمایشگاه حضور داشته باشیم، ‌فرصت کافی نداشتیم، ‌درحالی که می‌توانستیم آثاری را برای این نمایشگاه منتشر کنیم.» چمن‌آرا همچنین به این مسئله اشاره دارد که تاکنون هیچ اطلاع‌رسانی‌ای در این خصوص انجام نشده است و حتی راهنمایان نمایشگاه نیز از وجود ناشران موسیقی اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند: «هیچ نماد سینمایی و موسیقی‌ای در نمایشگاه وجود ندارد تا بازدیدکنندگان متوجه حضور ما شوند، با این‌که سه روز از نمایشگاه گذشته، هنوز دستگاه‌های کارتخوان سالن هنر فعال نشده است و این به معنای آن است که ما نیمی از فروش خود را در این روزها از دست داده‌ایم.»
با این حال باز هم باید خوشحال بود که ناشران موسیقی بعد از دو دهه توانسته‌اند در نمایشگاه حضور داشته باشند.
مجوزی که به کتاب‌های سریال‌های ماهواره‌ای داده شد 
توزیع دو عنوان کتاب با موضوع داستان سریال‌های ماهواره‌ای شبکه‌های فارسی‌زبان با نام «عشق ممنوعه» و «حریم سلطان» از اتفاقاتی بود که در نمایشگاه کتاب امسال رخ داد. هرچند محمد اللهیاری معاون امور نمایشگاهی بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از انتشار کتاب‌های سریال‌های ماهواره‌ای اظهار بی‌اطلاعی کرد و به «ایسنا» گفت: «در این‌باره ما به‌طور مداوم در حال رصد فضای نمایشگاه به‌منظور ایجاد فضایی آرام برای مخاطبان هستیم.» بعد از آن نوبت به وزیرارشاد رسید که بتواند از جمع‌آوری این کتاب‌ها بگوید. وی در نشست خبری چنین گفت: «ما گروهی برای نظارت داریم. اگر کتابی مجوز چاپ نداشته که برخورد می‌شود و اگر مجوز داشته ماجرا متفاوت می‌شود. این به معنی آن است که کوتاهی شده و باید مورد بررسی قرار گیرد. من هم به دوستان تذکر می‌دهم که درباره توزیع این آثار بررسی لازم را داشته باشند.»
امرایی و امیرخانی در غرفه افق
انتشارات افق ساعت 17 تا 18 هر روز میزبان تعدادی از نویسندگان و مترجمانی است که با آن‌ها همکاری دارد، آنان را به غرفه خود دعوت کرده تا مخاطبان آثار این افراد با آن‌ها دیدار و گفت‌وگو داشته باشند. امروز اسدالله امرایی که افق ترجمه تعدادی از آثار ارنست همینگوی و دیگر نویسندگان مطرح جهان را از او منتشر کرده، در غرفه این ناشر حضور خواهد داشت. روز یکشنبه 15 اردیبهشت، رضا امیرخانی، روز دوشنبه 16 اردیبهشت محمد طلوعی و روز سه‌شنبه 17 اردیبهشت هم کیوان ارزاقی در غرفه این ناشر حضور خواهند داشت. روز چهارشنبه 18 اردیبهشت هم دوباره رضا امیرخانی در غرفه افق حضور خواهد یافت.
دلار 1000 تومانی 
بحث تهویه هوا همچنان امسال هم جزو معضلات است. برخی از چادرهای بخش بین‌الملل دارای کولرهای قوی آبی هستند، ناشران چادرهای عقب‌تر چندان از فضا راضی نیستند. همان‌طور که داخل فضا نیز این روند هوای نامطبوع ادامه دارد. به گزارش مهر در برخی چادرهای ناشران خارجی هم، غرفه‌هایی هستند که آثار و کتاب‌های خود را با 40 تا 70‌درصد تخفیف عرضه می‌کنند. این غرفه‌ها که بیشتر کتاب‌های عمومی و با موضوعاتی مانند آشپزی ارائه می‌کنند، چنین اعلان‌هایی را روی کتاب‌های خود چسبانده‌اند: «فروش کتاب با دلار 1000 تومانی». وجود ناهماهنگی مشهود است، به گونه‌ای که وزیر ارشاد اعلام کرده: «برخی از آثار ترخیص شده و برخی دیگر نیز در حال ترخیص شدن است و گمرک هم قول داده که با ما همکاری لازم را داشته باشد.» بهار