نگاهی به سه گانه دوقلوها اثر آگوتا کریستوف

رمان سه‏گانه «دوقلوها» را آگوتا کریستوف میان سال‌های 1986 تا 1991 نوشته و اصغر نوری آن‌ها را به فارسی برگردانده است. سه رمان به نام‌های «دفتر بزرگ» که اواخر سال 90 چاپ شد، «مدرک» به‌تازگی چاپ شده و «دروغ سوم» هم بعدا منتشر خواهد شد. آگوتا کریستوف اصلیت مجار دارد و در جوانی به همراه شوهرش به کشور سوییس مهاجرت کرده و آثارش را به زبان فرانسه نوشته است. «دفتر بزرگ» در واقع نخستین رمان اوست که با استقبال مواجه شد و جایزه بهترین کتاب اروپایی را نیز دریافت کرد. نثر ساده و موجز و گفت‌وگوهای مختصر در داستان‌های آگوتا کریستوف بسیار مورد توجه است، حتی وقتی شخصیت‌ها وقایع روزانه را در دفترچه یادداشتشان ثبت می‌کنند، قواعد نوشتار مینی‌مالیستی را رعایت می‌کنند. این رمان مایه‌های طنز دارد و درعین‌حال روایت‌گر وقایع تلخ و سیاهی از زندگی و سرنوشت انسان‌ها در روزهای نکبت‌بار جنگ است، در کشوری اشغال‏شده و در حال جنگ که اثرات ویرانگر آن بر زندگی و ذهن مردم سایه انداخته است.

داستان در شهری کوچک در منطقه مرزی محاصره‏شده و فراموش‏شده می‏گذرد و سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم را در برمی‏گیرد؛ زمانی که محاصره بوداپست توسط آلمان‏ها به دست نیروهای اتحاد شوروی در هم شکست و دور دیگری از خفقان و سرکوب آغاز شد. مکان‌ها در این رمان اسم ندارند و به نظر می‌رسد که داستان تمامی اروپای مرکزی تحت جنگ جهانی دوم را در برمی‌گیرد؛ جایی که جنگ همه احساسات و عواطف انسانی را نابود می‌کند و چهره پلید خود را به اجتماع نشان می‌دهد. داستان را دو پسربچه دوقلو روایت می‌کنند که پدرشان در جبهه است و مادرشان آن‌ها را برای محافظت از خطرهای جنگ در روستایی در نقطه‌ مرزی کشور به مادربزرگشان می‌سپارد که رفتار خصمانه‌ای با آن‌ها دارد. دوقلوها که سرشار از انسانیت هستند و از دنیای پاک کودکی پا به این جهنم گذاشته‌اند، رفته‌رفته برای بقای خود در اجتماع میان انسان‌ها، درنده‌خویی و خشونت را می‌آموزند و اجتماع جنگ‌زده تاثیر خود را بر آن‌ها می‌گذارد. این‌ها که برای درک انسان‌های دیگر و مردمی که زیر فشار جنگ از پای درآمده‌اند، تمرین درد و گرسنگی می‌کردند، کم‌کم احساسات خود را به دست فراموشی می‌سپارند و خوی حیوانی و قساوت قلب جای آن را می‌گیرد، طوری‌که دست آخر به پدر بازگشته از جنگ خود نیز رحم نمی‌کنند. رمان دوم یعنی «مدرک» بیش از یک دهه بعد از جنگ را در برمی‏گیرد؛ موقعی که جنبش‌های روشنفکری و دانشجویی زمینه‏ساز انقلاب سال 1956 مجارستان علیه دولت استالینیستی حاکم شدند و مسبب تغییرات سیاسی موقت که البته طی یک سال بعد سرکوب شد و دولت جدید شوروی روی کار آمد و آشوب‏ها پایان گرفت.

در کتاب دوم، لوکاس از برادر خود در مرز جدا می‌شود و در حالی‌که پدر را هم از دست داده، به خانه مادربزرگ برمی‌گردد و در جامعه‏ای دچار رکود بعد از جنگ و تحت فشار و خفقان نیروهای به ظاهر آزادگر که خود به حکومت مستبد دیگری بدل شده‏اند، زندگی را با تمام مشکلات و به تنهایی از سر می‏گیرد، اگرچه کمی طول می‏کشد تا در اجتماع جدید به رسمیت شناخته می‌شود و پس از آن درگیر روابط انسانی و اجتماعی با آدم‌های مختلف می‌شود.

لوکاس نوجوان که چیزهای باارزشی از جمله پیوندهای خانوادگی را از دست داده و دچار حس جنون و ترحم همزمان است، سرپرستی زنی را که شوهرش در زندان است، برعهده می‏گیرد و برای کودک نامشروع و معیوبش پدری می‌کند، کشیشی را تیمار می‌کند که در دوران افول قدرت کلیسا منزوی شده و در حال مرگ است، از زنی تنها حمایت می‌کند که شوهرش را اشتباهی اعدام کرده‏اند و خلاصه با همه آدم‌های مایوس و رنجور همدردی می‌کند که در گیرودار جنگ به معنای واقعی بازنده بوده‏اند. داستان به وضوح و صرفا اثری سیاسی نیست، اما تصویرگر عشق و تنهایی و نابودی در پیوند با اثرات رژیمی توتالیتر بر اجتماعی است که همه عواطف و مناسبات آن‌ها را دستخوش بحران و ناامنی کرده و همه‌چیز از جمله هویت انسانی‏شان را نابود کرده است. با توجه به پایان نامتعین و موهومی که کتاب دوم دارد و کنجکاوی عجیبی پیرامون موجودیت دو برادر برمی‏انگیزد، نبرد آن‌ها برای اثبات خود یا بازیابی هویت گمشده را احتمالا در کتاب سوم باید پی بگیریم. این دو رمان حدود 200صفحه‏ای را نشر مروارید منتشر کرده است.

روزنامه بهار/ مد و مه / چهارم خرداد 1392