مروری بر «پیش‏روی» رمان تازه‏ای از‌ ای. ال. دکتروف

در چند ماه، لذت خواندن دو رمان اخیر دکتروف نصیب علاقه‌مندان ایرانی شد؛ نویسنده‏ای که با ترجمه‌های نجف دریابندری از رمان‏های معروفش، «رگتایم» و «بیلی باتگیت»، معرفی شد و بعدها مترجمان دیگری آثاری از او مانند «آب کردن» و چند کتاب دیگرش را ترجمه کردند. رمان «هومر و لنگلی» آخرین کتاب نویسنده است که در 2009 نوشته شده و سال گذشته با ترجمه الهام نظری از سوی نشر افراز منتشر شد و در آن ماجرای زندگی عجیب و منحصر به فرد دو برادر نیویورکی در دهه 40 را دستمایه کار خود قرار داده و روایت خود را به تاریخ معاصر آمریکا پیوند زده است. «پیش‏روی» هم از جمله آخرین و موفق‏ترین رمان‏های دکتروف است که 2005 نوشته شده و به‌تازگی نشر زاوش با ترجمه امیر احمدی آریان روانه بازار کتاب کرده است. دکتروف، یا بنا به تلفظ این مترجم داکترو، این رمان را هم مثل اغلب آثارش براساس وقایع تاریخی کشورش نوشته است. وی در این رمان تصویر فراگیری از ابعاد مختلف جنگ داخلی آمریکا در سال‌های 1864 و 1865 ارائه می‌دهد و مقطعی از تاریخ این کشور را بازسازی می‌کند که در آن با خودش در حال جنگ است. پس از پیروزی آبراهام لینکلن در انتخابات سال 1860 و صدور دستور لغو برده‏داری که از مهم‌ترین عوامل اختلاف شمال و جنوب بود، تعدادی از ایالت‏های جنوبی به رهبری جفرسون دیویس جدایی خود را از اتحادیه اعلام کردند و علیه ایالت‏های شمالی به رهبری لینکلن دست به شورش زدند. جنوبی‏ها از زمین‏های وسیع و مساعد زراعی برخوردار بودند و خدمات برده‌ها در مزارع پنبه در توسعه اقتصادی و کشاورزی آن منطقه نقش مهمی داشت. آن‌ها مخالفتشان را در برابر فروپاشی نظام و ارزش‌های نژادی و اجتماعی و سیاسی خود با جدایی‏خواهی و تجزیه‏طلبی بروز دادند. با ادامه یافتن آشوب و موقعی که آمریکا خطر دوپارگی را حس می‌کرد، ژنرال ویلیام شرمن با ارتش 60‌هزار نفری خود به قلب جنوب می‌زند و ایالت‏های جورجیا و کارولینای شمالی و جنوبی را از شورشیان تخلیه می‌کند. این داستان تصویری زنده و گسترده از ارتش در حال پیش‏روی شرمن ارائه می‌دهد که در مسیر خود شهرها، خانه‌ها، منابع و مزارع را نابود می‌کند و جز ویرانی بر جای نمی‌گذارد. داکترو همواره در رمان‏های خود در پیوند دادن عناصر تاریخی و تخیلی موفق بوده است؛ برقراری تعادل میان این دو عنصر که اولی از حقیقت تاریخی و دومی از حقیقت رمان تبعیت می‌کنند، از مولفه‌های اصلی تبدیل رویدادهای تاریخی به داستان و خلق رمان تاریخی است. از مهم‌ترین وظایف رمان تاریخی ترسیم دیدگاه وسیع‏تری از جامعه در گذشته است که در آن تاثیر حوادث و رویدادهای خاص در فرهنگ آن جامعه و زندگی خصوصی مردمان منعکس می‌شود و از دید لوکاچ به امروزیان نشان می‌دهد که وضعیتی که جامعه اکنون در آن به سر می‏برد چگونه به‌وجود آمده است. لوکاچ رسالت اصلی رمان تاریخی را خلق شخصیت‌هایی از درون جامعه می‌داند که عمق زندگی روزمره، بحران‌ها، سردرگمی‏ها و فرهنگ‌های حاکم بر خود را به نحوی زنده تجسم می‏بخشند.

نویسنده داستان تاریخی با تمرکز بر یک دوره یا رویداد تاریخی، روح عصر گذشته و شرایط اجتماعی و رفتارهای مردمان را با شرح جزییات واقع‏گرایانه و البته با وفاداری به واقعیت‌های تاریخی بازسازی می‌کند و به زمان حال فرا می‌خواند. داکترو این کار را با آمیزه‏ای از شخصیت‌های داستانی و تاریخی انجام می‌دهد؛ کاری که در رمان‏های قبلی‏اش هم از عهده آن برآمده است. در این رمان طیف وسیعی از شخصیت‌های واقعی و تخیلی تحت‌تاثیر پیش‏روی شرمن را وارد محیط تاریخی داستانش می‌کند و جنگ را از چشم‏انداز آنان به تصویر می‏کشد و نحوه تحول شخصیت‌ها در طول جنگ و واکنش آنان به مرگ، آزادی، عشق و تمایلات جنسی را نشان می‌دهد. شرمن اصلی‏ترین شخصیت داستان است، امیلی دختر قاضی دادگاه جورجیا که خانواده‏اش را از دست می‌دهد و به گروه امداد پزشک اتحادیه می‏پیوندد، پرل دختر برده خانواده اربابی جیمسن که مثل سفیدهاست و گاهی به‌عنوان پسر طبل‏زن و محبوب شرمن با ارتش همراه می‌شود و گاه پرستار مجروحان است و آخرسر عاشق یک ایرلندی می‌شود، یک جفت سرباز متخلف و محکوم به اعدام که برای بخشیده شدن باید مجددا به ارتش خدمت کنند و مدام مواضع ساده‏لوحانه درباره هستی خود اتخاذ می‌کنند، متی بانوی جیمسن که آمده پسرش را از وسط جنگ نجات دهد و دو جین شخصیت دیگر از جمله خبرنگار انگلیسی و عکاس و ديگران در داستان حضور دارند که شاهد تاثیرات متقابل میان آنان و جنگ هستیم و این‌که هر یک چگونه به سرنوشت نابهنگام خود نزدیک می‌شوند. داکترو در داستانش ما را به درون جنوبی می‏برد که در طول جنگ فقیر شده و ما را با هزینه‌های انسانی مواجه می‌کند که این جنگ برایشان به جا گذاشته است؛ بخش عمده این کاراکترها را برده‌های آزادشده و آواره‏ای تشکیل می‌دهند که دچار بلایای اقتصادی و فرهنگی شده‏اند و روش‌های زندگی سنتی خود را از دست داده‏اند. برده‌ها به همراه سفیدپوستانی که خانه‌هایشان توسط ارتش نابود شده، به ارتش می‏پیوندند و از آن تغذیه می‌کنند و ارتش هم از آن‌ها محافظت می‌کند، چون جای دیگری برای رفتن ندارند. جنگ پیوندشان را از هم گسسته و ساختار زندگی و ضوابط اجتماعی‏شان را به هم زده است و ارتش به عنوان عنصری وحدت‌بخش نقطه‏ای است که آنان را گرد هم می‏آورد و البته مناسبات جدید و متفاوت نسبت به چارچوب‏های پیشین برایشان تعریف می‌کند. رمان داکترو بازنمایی همه آن چیزهایی است که آمریکا در جنگ‌های داخلی خود از دست داده است و قابل جبران نیست. کمترین ارزش چنین داستان تاریخی‏ای در ساختن بستری است که برای نقد جامعه مورد بحث به وجود می‏آورد. امروزی‏ها نیز فهم درستی از گذشته و مسیری که تاریخ‏شان طی کرده می‏یابند و خودشان را به‌عنوان بخشی از روند تاریخی جامعه درک می‌کنند.
* عنوان مطلب برگرفته از فیلم سال 2009 پدرو آلمادوار است به همین نام.

………………………….

یادداشت دوم

نگاهی به رمان «پیش‌روی» اثر داکترو
جنگ بزرگ گاوچران‌ها
«پیش‌روی» عنوان رمانی از «ای. ال. داکترو»، نویسنده «رگتایم» است که در آن تاریخ و ادبیات در کنار هم قرار می‌گیرند و داستانی را خلق می‌کنند که در آن می‌توان تاثیر جنگ را بر زندگی انسان‌ها دید. این اثر به‌تازگی در ایران ترجمه و منتشر شده است. داکترو در این رمان تلاش زیادی نمی‌کند تا شخصیت درونی و احساسات شخصیت اصلی داستانش را برملا کند اما مخاطب در بسیاری از تصاویر ایجادشده در لابه‌لای حوادث داستانی این رمان، شاهد قهرمان داستان است که در نقش فرمانده‌ای مقتدر، سوار بر اسب نشسته و به هدایت نیروهایش مشغول است. همین صحنه‌هاست که دیدگاه و نوع نگاه شخصیت اصلی داستان به پیرامونش را به مخاطب نشان می‌دهد. او معتقد است که جنگ پدیده‌ای بی‌رحم است و باید با بی‌رحمی جنگید و برای رسیدن به پیروزی هر راهی را امتحان کرد. از این رو به صف ایستادن و حرکت کردن‌های بی‌رحمانه نظامیان به موضوع محوری داستان تبدیل می‌شود. این کتاب مروری ادبی بر آخرین روزهای جنگ‌های داخلی است و داکترو در رمانش، تاریخ و ادبیات را در هم می‌آمیزد. «پیش‌روی» گرچه بهترین اثر داکترو نیست اما می‌توان از آن به عنوان یکی از خواندنی‌ترین رمان‌های معاصر نام برد. در بوم وسیعی که داکترو در این رمان ترسیم کرده شخصیت‌های زیادی حضور دارند؛ افرادی گاه حقیقی و گاه تخیلی… سربازانی که در بسیاری از مواقع حتی نامی از آن‌ها برده نمی‌شود اما تاثیر زیادی بر روند داستان دارند. گرچه نویسندگان زیادی پیش از این به موضوع جنگ پرداخته بودند اما نثر خاص و نگاه ویژه داکترو در این رمان سبب شده «پیش‌روی» اثری متمایز باشد. رمان «پیش‌روی» با عنوان «The march» در سال 2005 منتشر شد و پس از سال‌ها دوباره نگاه اهل ادبیات را متوجه داکترو، این نویسنده بزرگ کرد. این کتاب برنده جایزه سال انجمن منتقدان کتاب و جایزه پن فاکنر شد و در فهرست نهایی جایزه پولیتزر قرار گرفت. منتقدان ادبی، پس از رگتایم، این رمان را مهم‌ترین دستاورد ادبی نویسنده‌اش دانسته‌اند. رمان «پیش‌روی» نوشته داکترو با ترجمه امیر احمدی‌آریان در ۴۱۳ صفحه و به بهای ۱۹‌هزار و ۵۰۰ تومان از سوی نشر زاوش منتشر شده است.

بهار/ مد و مه / 21 مرداد 1392