این مقاله را به اشتراک بگذارید
پازولینی، لورکا، احمدرضا احمدی، جواد مجابی، علی باباچاهی، نازنین نظام‌شهیدی و…
شاعربودن وقت زیادی می‌خواهد
«روی دریا فقط یک قایق کاغذی مانده است» و «از بارانی که دیر بارید» عنوان‌های دو کتاب شعر «احمدرضا احمدی» است که اولی از طرف کتاب «نشر نیکا» و دومی از طرف «نشر ثالث» در نمایشگاه کتاب امسال عرضه شده است. «روی دریا فقط یک قایق کاغذی مانده است» شامل ۵۸ شعر و «از بارانی که دیر بارید» شامل ۴۸ شعر از احمدرضا احمدی هستند. کتاب نشر نیکا چندی قبل هم مجموعه دفترهای واپسین را از احمدرضا احمدی منتشر کرده بود. از دیگر شاعران نام‌آشنایی که امسال دفتر شعر تازه‌ای از آنها در نمایشگاه کتاب عرضه شده، یکی هم جواد مجابی است که از او مجموعه شعری با عنوان «سوار قطار فردا» از طرف نشر ثالث منتشر شده است. «سوار قطار فردا» شامل شعرهایی است که مجابی آنها را در سال‌های ۸۹ و ۹۰ سروده است. نشر ثالث همچنین مجموعه شعری از منصور اوجی منتشر کرده است با عنوان «در چهره غروب» که شامل شعرهای دهه ۸۰ و آغاز دهه ۹۰ اوجی است. از سیدعلی صالحی نیز مجموعه شعر «عاشقانه‌های بعد از گرگ» از طرف نشر مروارید منتشر شده است. عاشقانه‌های بعد از گرگ شامل ۵۱ شعر از سیدعلی صالحی است. «میان دو فنجان چای سرد می‌شویم» نازنین نظام‌شهیدی نیز دیگر کتابی است که نشر مروارید در زمینه شعر معاصر ایران منتشر کرده است. این مجموعه شامل چهار دفتر است به نام‌های اسبی در شطرنج با پیاده‌ای ساده، چای هل و نعنا آخرین پدیده در طلسمات، کسی با کفش‌های من راه می‌رود و آمده‌ام مثل کسی که از روی تاریکی پریده است. «دنیا اشتباه می‌کند» نیز مجموعه شعری است از علی باباچاهی که آن را نشر زاوش منتشر کرده است. این مجموعه، شعرهای سال‌های ۸۹ و ۹۰ باباچاهی را دربرمی‌گیرد. نشر نیلوفر هم اخیرا چهارمقاله در شناخت فدریکو گارسیا لورکا را همراه با گزیده‌ای از اشعار او منتشر کرده است. نام کتاب هست «شاعری شیفته رنگ» و مترجمانش هم میمنت میرصادقی (ذوالقدر) و نازنین میرصادقی هستند. چهارمقاله این کتاب، آن‌طور که در یادداشت سرآغاز آن آمده، از مجموعه مقاله‌ای انتخاب شده که دانشگاه ییل آمریکا در سال ۱۹۶۲ درباره نویسندگان مهم منتشر کرده است. در زمینه شعر ترجمه، مجموعه اشعاری هم از پی‌یر پائولو پازولینی به همراه یادداشت‌هایی از او و همچنین گفت‌وگویی با این سینماگر و شاعر و نویسنده مطرح ایتالیایی، با عنوان «مذهب زمان من» منتشر شده که کتاب کوچک و جمع‌وجوری است و آن را سیروس شاملو و مجید راسخی ترجمه کرده‌اند. مذهب زمان من را انتشارات مازیار منتشر کرده است. پازولینی را در ایران بیشتر با فیلم‌هایش شناخته‌ایم گرچه برخی اشعارش پیش از این هم به فارسی ترجمه شده است. شخصیت رادیکال و معترض پازولینی و نگاه و موضع سیاسی او در فیلم‌هایش را از خلال اشعار او هم می‌توان دریافت. مثل این شعر: «اگر آفتاب برگردد یا برنشیند/ اگر شب طعم شب‌های آینده را داشته باشد/ اگر بعدازظهری باران خیز یادآور زمان‌های عاشقانه‌ای باشد/ که هرگز واقعیت نداشته است/ باز هم من، من بی‌طراوت‌ام/ چه در لذت بردن/ چه در رنج‌کشیدن./ دیگر زندگی را برابر خود احساس نمی‌کنم…/ شاعر بودن وقت زیادی می‌خواهد/ ساعت‌های متمادی تنهایی، تنها راه این تنهایی است/ تنها چنین است که چیزی شکل می‌گیرد/ که همان نیروست، نیروی به دست باد سپردن، خباثت، آزادی…/ برای دادن طرحی و نقشی به هرج و مرج./ من دیگر زمان زیادی ندارم/ به تقصیر مرگ، مرگی که در غروب شباب پا پیش می‌نهد/ به تقصیر دنیای انسانی‌مان،/ که از گرسنگان نان را و از شاعر آرام‌اش را می‌رباید.»
***
ظلمت در نیمروز، گذرگاه، آمستردام و…
از غم بال در آوردن
تازه‌ترین رمان خارجی ترجمه در نمایشگاه کتاب امسال، ترجمه دوباره مژده دقیقی از رمان سیاسی مشهور «ظلمت در نیمروز» آرتور کوستلر، است؛ رمانی که در آن کوستلر بریده از چپ به نقد کمونیسم پرداخته است. ظلمت در نیمروز همان‌طور که مترجم در مقدمه‌اش بر این ترجمه تازه نوشته، پیش از این چهاربار به فارسی ترجمه شده است. دقیقی در بخشی از این مقدمه، پس از اشاره به ترجمه‌های متعدد این رمان به فارسی، در بیان اهمیت ظلمت در نیمروز در ایران به مناظره قلمی‌ای استناد می‌کند که در سال‌های ۶۱ و ۶۲ در نقد آگاه منتشر شده؛ مناظره‌ای که واکنشی بوده است به مقاله‌ای از «نجف دریابندری» درباره «ظلمت در نیمروز» و چند اثر دیگر کوستلر. ظلمت در نیمروز را «نشر ماهی» منتشر کرده است. دیگر رمان خارجی ترجمه که اخیرا منتشر شده، «گذرگاه» کورمک مک‌کارتی است که کاوه میرعباسی آن را ترجمه کرده است. گذرگاه، دومین کتاب از سه‌گانه مرزی مک‌کارتی است. پسری ماده گرگی را به تله می‌اندازد و بعد می‌برد که در جایی که از آن آمده رهایش کند و… . اولین کتاب این سه‌گانه نیز با عنوان «همه اسب‌های زیبا» دو سال پیش با ترجمه کاوه میرعباسی منتشر شد. گذرگاه را کتاب نشر نیکا منتشر کرده است. «آمستردام» ایان مک‌یوون نیز از دیگر رمان‌های ترجمه تازه منتشر شده است؛ رمانی که نویسنده‌اش را با دو رمان دیگر که پیش از این از او ترجمه شده می‌شناسیم؛ یکی «تاوان» و دیگری «سگ‌های سیاه». آمستردام با گفت‌وگویی در بیرون سالن جسدسوزی کلیسا آغاز می‌شود. گفت‌وگویی درباره شخصی به نام مالی لین که مرده و رمان با صحنه تشییع جنازه‌اش شروع شده. این رمان با ترجمه میلاد زکریا از طرف نشر افق منتشر شده است. نشر نگاه نیز امسال دو رمان مهم خارجی را با ترجمه احمد گلشیری تجدید چاپ کرده است. یکی «گرسنه» کنوت هامسون که در ایران رمانی است شناخته‌شده و دیگری «چه کسی پالومینو مولرو را کشت؟» ماریو بارگاس یوسا. در زمینه آثار ترجمه در نمایشگاه امسال همچنین باید از ترجمه «از غم بال در آوردن» پتر هانتکه نام برد. در اخبار محلی درج شده که زنی خانه‌دار خودکشی کرده است. از غم بال در آوردن با این خبر آغاز می‌شود و به سبک دیگر نوشته‌های هانتکه ادامه می‌یابد. این کتاب را پویا رفویی ترجمه و نشر رخداد نو منتشر کرده است. «خوشبختی در راه است» هم مجموعه داستانی است از آلیس مونرو که با ترجمه مهری شرفی از طرف نشر ققنوس منتشر شده و شامل ۹داستان است به نام‌های گستره‌ها، داستان، گودال‌های عمیق، رادیکال‌های آزاد، صورت، بعضی زنان، بازی کودکانه، چوب و خوشبختی در راه است. نشر ققنوس همچنین رمانی را از مارگارت اتوود با ترجمه سهیل سمی منتشر کرده است. نام این رمان بانوی پیشگو است. قهرمان این رمان، کسی است که پس از سرخوردگی‌های مکرر عاطفی به این نتیجه می‌رسد که برای شروع دوباره زندگی ابتدا باید بمیرد. دو رمان پلیسی از ژرژ سیمنون، دیگر آثار ترجمه در نمایشگاه امسال هستند. یکی «کافه لیبرتی» که با ترجمه رامین آذربهرام از طرف انتشارات فرهنگ تارا منتشر شده و دیگری «دوست مادام مگره» که با ترجمه عباس آگاهی در مجموعه کتاب‌های پلیسی «نقاب» انتشارات جهان کتاب منتشر شده است. کافه لیبرتی، ماجرای قتل مردی است که از پشت چاقو خورده و کمیسر مگره باید گره از معمای قتل او باز کند. در دوست مادام مگره نیز، کمیسر مگره به کمک همسرش شبکه‌ای تبهکار را به دام می‌اندازد. نشر مرکز نیز اخیرا مجموعه داستانی را از گوتفرید کلر – نویسنده سوییسی اواخر قرن نوزدهم – منتشر کرده است؛ مجموعه داستانی به نام «مردم سلدویلا» که مترجم آن علی عبداللهی است. داستان‌های این مجموعه در شهری خیالی به نام سلدویلا می‌گذرد. شهری که مردمش در جشن و سرخوشی مستعد و در زندگی روزمره دست و پا چلفتی‌اند.
***
درخت ارغوان، دکتر داتیس و تریو تهران
اما معلوم نیست دقیقا کجاست
اگر نامه‌هایی از پراگ «پرویز دوایی» را که امسال با عنوان «درخت ارغوان» از طرف انتشارات «جهان کتاب» منتشر شده، برخلاف تاکید خود نویسنده در مقدمه کتاب در زمره تازه‌های ادبیات ایران می‌آوریم، به این دلیل است که هر متن مکتوب را وقتی از حالت خصوصی بیرون می‌آید و عمومیت پیدا می‌کند، می‌توان به عنوان جزیی از تاریخ ادبیات و نوشتار ادبی خواند. درخت ارغوان، چنان‌که دوایی خود در مقدمه کتاب نوشته، مجموعه‌ای است از نامه‌هایی که بعضی از آنها پیش‌تر در نشریاتی از جمله جهان کتاب منتشر شده. در بعضی از این نامه‌ها راوی میان خیابان‌های پراگ و منظره‌هایی از تهران قدیم در رفت و برگشت است. مثل آنجا که دیدار از موزه کافکا و برخورد با هموطنی که سخت شیفته کافکاست اما ترجمه هدایت از« مسخ» و مقاله «پیام کافکا»ی او را نخوانده، نویسنده را می‌برد به سال‌های پیش از کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ و نخستین آشنایی‌اش با کافکا در گیرو‌دار زد و خوردهای تظاهرکننده‌های چپ و قوای نظامی: «… تظاهرات درگرفت و تانک به مقابله با خلایق به میدان آمد و در حمله به جماعت زد به آن کیوسک کنار پیاده‌رو و کیوسک چپه شد و کتاب و بساط ولو شد وسط خیابان و ملت که رد می‌شدند گاهی دست می‌کردند و برمی‌داشتند، از جمله پسرخاله گرامی ما که راهش از آنجا می‌گذشت کتابی را همین‌طوری تصادفی برداشته و با خود آورده بود که به محل قرار که رسید داد به ما که بخوانیم یا مال ما باشد و ما این‌جوری با نام کافکا و کتاب مسخ او آشنا شدیم…» در زمینه رمان ایرانی، امسال یک رمان از حامد اسماعیلیون منتشر شده به نام «دکتر داتیس» که ناشر آن «نشر زاوش» است. راوی این رمان دندانپزشکی است که مطب تازه‌اش را در حاشیه تهران دایر کرده و رمان با ورود راوی به جایی که مطب در آن واقع است آغاز می‌شود. دکتر داتیس، نثری با ضرباهنگ نسبتا تند و پرکشش دارد و در به وجود آوردن و پرداختن وضعیت آشفته و شلوغ و به‌هم‌ریخته و گیج‌کننده و طنزی که از دل چنین وضعیت‌هایی بیرون می‌آید موفق است. نمونه‌اش این سطرهاست که راوی در آن، موقعیتی را که مطبش در آن قرار گرفته شرح می‌دهد: «در گیرو‌دار این شهرک‌های آشفته، دور از احمدآباد و باغ‌هایش که لوکیشن سینما می‌شوند و دور از شهرک صنعتی چهاردانگه و بوق‌بوق جاده ساوه‌اش، شهرک ساسنگ در جایی افتاده است. نقشه را که باز می‌کنی، نمی‌بینی‌اش. آنجا که منطقه ۱۸ تمام می‌شود اثر «سین»اش پیداست، اما باقی ساسنگ می‌افتد بیرون. جاده‌اش علامت ندارد. از بزرگراه آزادگان راهی هست اما معلوم نیست دقیقا کجاست. پس به هر تازه‌واردی که می‌خواهی نشانی بدهی، باید بگویی هرجا دیدی چند درخت بلند سپیدار میان دود و همهمه پیداست از بین کامیون‌های غول‌پیکر و نعش‌کش‌های بهشت‌زهرا خودت را نجات بده و بپیچ.» از دیگر آثار داستانی ایرانی امسال منتشرشده، یکی هم «تریو تهران» رضیه انصاری است که نشر آگه آن را منتشر کرده است. تریو تهران سه فصل دارد و در هر فصل آن، زنی قهرمان داستان است و فصل‌ها به نام این زن‌ها نامگذاری شده‌اند. زن‌هایی که از زمینه یک متن پیشین کنده شده و در تریو تهران، بازنویسی شده‌اند. چنان‌که در ابتدای هر فصل نویسنده توضیح داده است که آن فصل را با نگاه به چه متنی نوشته است. فصل اول، با عنوان عالیه، با نگاه به فیلمنامه «اشغال» بهرام بیضایی نوشته شده. فصل دوم به نام منیژه با نگاه به قصه «آرامش در حضور دیگران» غلامحسین ساعدی و سالومه که فصل سوم نام او را به خود گرفته، نام اپرای ریشارد اشتراوس است که برای سه ساز و سه صدای سوپرانو نوشته شده.
***
«کافکا» به‌سوی یک ادبیات خرد، جامعه‌شناسی تئاتر، ذهن روسی در نظام شوروی و…
سایه‌های نظریه
از کتاب‌های منتشرشده در زمینه مباحث نظری هنر و ادبیات، که به نمایشگاه امسال رسیده‌اند، می‌توان به چند کتاب ترجمه و یک کتاب تالیفی اشاره کرد که یکی از آنها «کافکا، به‌سوی یک ادبیات خرد» ژیل دلوز و فلیکس گتاری است که با ترجمه رضا سیروان و نسترن گوران از طرف انتشارات رخداد نو منتشر شده است و این همان کتابی است که فصل سوم آن، سال‌ها پیش با عنوان «ادبیات اقلیت چیست؟» با ترجمه بابک احمدی در کتاب «سرگشتگی نشانه‌ها» (گزینش و ویرایش مانی حقیقی) چاپ شده بود. دلوز و گتاری فصل اول کتاب را با عنوان محتوا و بیان، با این پرسش آغاز می‌کنند که «چگونه می‌توانیم به اثری از کافکا وارد شویم؟» و این بحث را با وام‌گرفتن از او و ارجاع به تمثیل‌های خود کافکا در قصر و آمریکا و محاکمه و دیگر آثارش پی می‌گیرند. کافکا به‌سوی یک ادبیات خرد، ۹ فصل دارد با عنوان‌های: محتوا و بیان، ادیپی بسیار بزرگ، ادبیات خرد چیست؟ اجزای تشکیل‌دهنده بیان، درونماندگاری و میل، تکثیر سری‌ها، اتصال‌دهنده‌ها، بلوک‌ها، سری‌ها، شدت‌ها و یک سر هم‌بندی چیست؟ … اما دیگر کتاب نظری قابل‌توجه امسال، «جامعه‌شناسی تئاتر» است از ژان دووینیو که با ترجمه جلال ستاری از طرف نشر مرکز منتشر شده است. از دووینیو پیش از این نیز کتاب جامعه‌شناسی هنر با ترجمه مهدی سحابی منتشر شده بود. دووینیو در جامعه‌شناسی تئاتر، چنان‌که جلال ستاری در مقدمه‌اش بر کتاب نوشته، به «موجبات پیدایی و ریشه‌بندی تئاتر و دگرگونی‌هایش در جوامع غرب، از تراژدی‌های یونان باستان تا نمایش‌های دینی قرون‌وسطا و درام‌های درخشان عصر الیزابت و اسپانیای آن روزگار و نمایشنامه‌های نویسند‌ه‌های امروزی» پرداخته است. کتاب، پس از مقدمه‌ای کوتاه، با بحثی درباره «کاربندی اجتماعی تئاتر» آغاز می‌شود و «تئاتر و انقلاب دایم» نیز بحث پایانی کتاب است. جلال ستاری، جامعه‌شناسی تئاتر را از روی چاپ دوم متن اصلی آن به فارسی برگردانده. دووینیو در پیشگفتارش بر این چاپ، نوشته است باید به چاپ دوم جامعه‌شناسی تئاتر عنوانی را افزود که «به اصل تئاتر حواله می‌دهد» و «سایه‌های جماعت» عنوان افزوده‌شده مد نظر دووینیو است. «چگونه شکسپیر بخوانیم» نوشته نیکلاس رویل دیگر کتاب نظری نمایشگاه امسال است که با ترجمه تورج سلحشور از طرف انتشارات رخداد نو منتشر شده است. این کتاب، مانند دیگر کتاب‌های مجموعه چگونه بخوانیم، فتح بابی است برای ورود به آثار ویلیام شکسپیر. از دیگر کتاب‌های تازه‌منتشرشده در زمینه مباحث نظری مربوط به هنر و ادبیات باید به کتاب «حرفه: داستان‌نویس» نیز اشاره کرد که مجموعه‌مقالاتی است از نویسندگان و منتقدان و مدرسان ادبیات داستانی. نویسندگان این مجموعه چهار جلدی که فعلا ترجمه جلد اول آن منتشر شده، در مقالاتشان به آموزش اصول و مبانی داستان‌نویسی پرداخته‌اند. جلد اول «حرفه: داستان‌نویس» با ترجمه کاوه فولادی‌نسب و مریم کهنسال نودهی از طرف نشر زاوش منتشر شده است. امسال نشر آگه نیز یک کتاب تالیفی در زمینه نظریه ادبی منتشر کرده است. کتابی با عنوان «کارکرد ابهام در فرآیند خوانش متن» نوشته فروغ صهبا. نویسنده در فصل اول این کتاب به مباحث مربوط به «هرمنوتیک و خوانش متن» پرداخته و در فصل دوم، با ارجاع به آثار مطرح ادبی به موضوع ابهام و کارکردهای آن پرداخته است. «پیش‌درآمدی بر شعر عربی»، نوشته آدونیس و ترجمه کاظم برگ‌‌نیسی دیگر کتاب قابل‌توجه نمایشگاه امسال در زمینه نظریه و نقد ادبی است. ویراست نخست این کتاب در سال ۷۶ منتشر شده بود و اکنون با ویراستی تازه از طرف «نشر نی» منتشر شده است. آدونیس در این کتاب به بازنگری میراث شعر عربی و بررسی دگرگونی‌های این شعر پرداخته است. گذشته از همه اینها، «ذهن روسی در نظام شوروی» آیزایا برلین هم از کتاب‌هایی است که نمی‌توان نادیده‌اش گرفت. این کتاب را رضا رضایی ترجمه و نشر ماهی منتشر کرده است. آیزایا برلین در این کتاب به فرهنگ روسیه در دوره کمونیسم و شرح دیدارهایش با هنرمندانی چون آیزنشتاین، بوریس پاسترناک و آناآخماتوا پرداخته است.
شرق / مد و مه – اردی بهشت ۱۳۹۲