نگاهی به «مارمولکی که ماه رابلعید» اثر قاسم شکری

شاپور جورکش درباره نخستين داستانهاي شکری (نقص فنی) گفته، او بیشتر از آنکه شیفته روایت کردن زندگی باشد، دل مشغول مباحث کارگاهی و تجربه‎اندوزی برای چگونه نوشتن به نظر مي‎رسد. (نقل به مضمون) به استناد دو رماني كه اين نويسنده در سالهاي اخير منتشر كرده، مي‎توان گفت همچنان دغدغه اصلی او چگونه نوشتن، رويكرد تجربي فرم‎های تازه و متفاوت است. هرچند كه نشانه‎هايي از پخته شدن نویسنده در این مسیر مي‎توان مشاهده كرد (و شاید همین نکته نیز او را به بازنویسی داستان‎های قبلی واداشته)، اما با این حال هنوز نمی‎توان آن صناعت‎های بدیع و آن غنای لازم براي به بار نشستن تجربه‎هایی این‎چنین دشوار را در کارهای او ديد. با اين حال بايد اشاره كرد كه نفس تجربه‎های این‎چنین در ذات خود ارزشمند است و رویت پاره‎اي كاستي‎ها و ضعف‎ها نیز چندان غریب به نظر نمی‎رسد.

«مارمولكي كه ماه را بلعيد» با وجود تفاوت‎هاي مضموني، به لحاظ سبك كار در ادامه «بوي خوش تاريكي» قرار مي‎گيرد، همان سبكي كه كم و بيش در داستانهاي كوتاه او نيز رويت شده بود. به نظر مي‎رسد استفاده از برخي شيوه‎ها و رويكردها كه نويسنده پيش از اين در «بوي خوش تاريكي» با موفقيتي نسبي و كليتي نسبتا منسجم، باعث شده در «مارمولكي…» نيز بسياري از آنها را دوباره بكار گيرد. فضاي اين رمان نيز فضايي‎ست تيره و تاريك كه مانند كار قبلي او در مرز خيال و واقعيت در نوسان است و حاصل در هم آميختن اين دو، اتمسفري‎ست پر از وهم و خيال. رمان سفري‎ست در دنياي مردگاني كه روح آنها احضار شده تا پابه‎پاي آنها به مرور دوباره تاريخ بپردازيم. به اين ترتيب رمان خط داستاني مشخصي ندارد و در واقع اگر قصد آن داشته باشيم كه خلاصه‎ ماوقع رمان را بازگو كنيم، به جز اشاره به پاره‎اي نكته‎ها در داستان خط روايي روشني را نمي‎توان براي آن در نظر گرفت.

در ابتداي رمان راوي خود را ژان‎ژاك گارديو معرفي مي‎كند، كسي كه در سال 1896 مرده‎ است. سپس راوي وارد دنيايي رويا گونه و بي‎زمان و مكان مي‎شود و به شرح آشنايي خود با شخصيت‎هايي تاريخي (از جمله ناصرالدين شاه و…) پرداخته و در لابلاي سر و سفرهاي خود به شهر‎ها و كشورهاي مختلف به شرح برخي وقايع از تاريخ مي‎پردازد.

اين ايده در نگاه نخست ايده‎اي تازه و كنجكاوي برانگيز به نظر مي‎رسد، اما درهمان نيمه اول رمان رفته رفته جذابيت آن از دست رفته و جاي خود را به ملال و آشفتگي مي‎دهد و نهايتا كنجكاوي خواننده نيز از دست رفته و انگيزه لازم براي ادامه خواندن رماني در اين حجم (324 صفحه) با چنين حال و هوايي را ازدست مي‎دهد. بنابراين حتي به فرض اينكه شكري توانسته باشد، رمان را به سرانجامي برساند، اما وقتي كه نتواند خواننده را تا انتها با خود همراه كند، اين تلاش آنگونه كه بايد به بار نخواهد نشست. نكته آنجاست كه اگر چه نويسنده مي‎كوشد با شرح روايت‎هايي پاره پاره،  برخوردار از رابطه‎اي دروني پازل وار طرحي كلي را به سامان برساند، در همان نيمه اول تكرار شگردي ثابت در روايت رخ داد‎ها كار را به تكرار كشيده و خالي از جذابيت و لطف مي‎كند. تلاش نويسنده براي برهم زدن توالي زماني رخدادهاي تاريخي و شرح آنها با درهم آميختن خيال و واقعيت و با استفاده از باورهاي عامه (خرافي يا غيرخرافي)، اسطوره‎ها و.. در نهايت ارايه روايت خود از تاريخ، سنگ بزرگي است كه به هدف نمي‎خورد و درعين ارزشمند بودن اين تلاش در ميانه كار زمين مي‎‎ماند.

و آخر اينكه در آثارتجربي از اين دست (مارمولكي…) به فرض ارزشمند بودن، براي خلق اثري ماندگار شرط به سرانجام رساندن اين تجربه‎هاي تازه، به اندازه نفس خود تجربه بلكه بيشتر از آن، داراي اهميت است.