نگاهی به «من ریموند کارور نیستم» اثر مصطفی عزیزی

اين مجموعه داستان مشتمل بر هفت داستان كوتاه است: من ريموند كارور هستم، رودخانه‎اي بي پيچ و تاب، چهارشنبه سوري، سبزه زرد، همين چند كلمه، شنبه‎هاي اول هر ماه و قوزك پلاتيني. اگر اين كتاب را به دست بگيريد و تورقي كنيد، در نگاه نخست شايد به نظر برسد كه عزيزي  تعلق‎خاطر بسياري به جريان داستان‎نويسي مدرن امريكا دارد، نكته‎اي كه هم از نامگذاري خاص كتاب پيداست و هم در دوباره‎نويسي از يكي از داستان هاي ارنست همينگوي (تپه‎هايي چون فيل سفيد)، و البته شايد در پاره‎اي از اين داستان ها معدود نشانه‎هاي ديگري را نيز مي‎توان رد يابي كرد. اما بايد توجه داشت كه چنين تعلق خاطري بيش از آن كه در درونمايه و نحوه پرداخت اين آثار و يا اسلوب داستان‎ نويسي عزيزي جلوه كند، از كيفيتي بيروني و ظاهري برخوردار است.

در داستان من ريموند كارور  هستم، راوي مردي‎ست كه طي حادثه تصادفي‎ همسرش را از دست داده و دچار آشفتگي رواني مي‎شود. داستان از جايي آغاز مي‎شود كه راوي به هوش آمده و خود را ريموند كارور مي‎پندارد. نويسنده در اين داستان ايده ديگر‎پنداري را در خدمت طرح دستمايه‎اي جذاب مي‎گيرد، اما تلاش او براي روايت اوضاع و احوال شخصيت اصلي داستان، با استفاده از شيوه تك گويي دروني در چنين شرايطي كه آميزه‎اي‎ست از دريافت راوي از حوادث پيرامونش و شرح آخرين روزهاي بيماري و مرگ ريموند كارور، در داستان جا نمي‎افتد.  طرح اينكه هر يك از ما مي‎توانيم خودمان را به جاي چه كسي تصور مي‌كنيم، في‎نفسه جذاب است؛ اما وقتي پاي جزيياتي به ميان مي‎آيد كه بايد بر چرايي اين خود ديگرپنداري از سوي شخصيت داستان، دلالت كند، نويسنده چندان از عهده پذيرفتني كردن اين مسئله بر نمي‎آيد.

داستان رودخانه‌اي بي‌پيچ و تاب، باز‎نويسي «تپه‌هايي چون فيل سفيد» يكي معروف‎ترين داستان هاي ارنست همينگوي  است. عزيزي با تغييراتي در داستان كوشيده روايتي ايراني شده از آن را با فضا و شخصيت‎هايي اينجايي ارائه كند. چنين تجربه‎اي شايد به عنوان يك كارگاهي جذاب باشد، اما عرضه‎ آن در قالب يكي از داستان هاي اين مجموعه نه تنها امتيازي براي نويسنده به حساب نمي‎آيد كه البته كاري از سر كم تجربگي‎ مي‎تواند باشد. چراكه انتشار چنين داستاني خواه ناخواه پاي قياسي را به ميان مي‎آورد كه چون في‎نفسه مع‎الفارق است، مي‎تواند فاصله سطح كار عزيزي با ادبياتي را كه فرضا بدان تعلق خاطر دارد، به نمايش گذاشته و ضعف‎هاي كار او را به روشني در معرض ديد مخاطب بگذارد.

ايده داستان چهارشنبه سوري كه از بهترين داستان هاي اين كتاب نيز هست، ما را به ياد يكي از معروف‎ترين داستان هاي كوتاه هوشنگ گلشيري (به خدا من فاحشه نيستم) مي‎اندازد، كه ماجراي وقت گذراني گروهي از روشنفكران در يك ميهماني دوستانه است. اما برخلاف داستان گلشيري كه متضمن لايه‎هاي معنايي گوناگون و توانايي او در نمايش ملال و ناكامي‎هاي زندگي اين شخصيت‎هاست. عزيزي در اين داستان چندان به عمق نمي‎رود، اصولا چنين داستان هايي كه از شخصيت هاي متعدد برخوردارند كه نويسنده ‎فرصت پرداختن به همه آنها را ندارد، ديالوگ نويسي از اهميت بسزايي برخوردار است، چرا كه اين شخصيت‎ها بواسطه گفت وگوهايي كه اغلب در چنين محافلي درمي‎گيرد، فرصت عرض اندام و معرفي پيدا مي‎كنند. اما نويسنده چهارشنبه سوري بسياري از اين فرصت‎ها را به سادگي از دست مي‎دهد. همچنين براي اين كه نشان دهد اين ميهماني روشنفكرانه است، از بيان مستقيم استفاده كرده است: «هركس كه آنجا بود به نحوي در محافل روشن‎فكري تهران شناخته شده بود شده…» (ص‎44) ؛ در واقع جز در بخش‎هايي كوتاه از اين داستان از عهده گفت وگو نويسي متناسب با فضا و البته شخصيت‎ها برنمي‎آيد.

وباز اگر فرض تعلق خاطر به ادبيات داستاني مدرن امريكايي را در مورد عزيزي بپذيريم، بايد گفت داستان هاي او فاقد چند مشخصه بارز اين آثار چنين نويسندگاني‎ست: استفاده از نثر گزارشي و به ظاهر ساده، اما در واقع غني و پرداخته شد كه به ضرورت روايت گاه واجد ويژگي‎هاي توصيفي‎ براي فضاسازي نيز هست ، البته در آثار عزيزي نثر ساده هست اما غني‎نيست، لحن بيشتر توضيحي‎ست تا  توصيفي و حتي نويسنده گاه به سبك گذشتگان ابراز عقيده مستقيم مي‎كند: « براي اولين بار او را چنين شاد و سرخوش مي‎ديدم. حسادت نشانه زندگي است و او دوباره زنده شده بود…» (ص‎45) و در اين ميان نبايد از ويژگي ايجاز غافل شد كه اين داستان ها بهره زيادي از آن نبرده‎اند.

همچنين داستان هاي من ريموندكارور هستم؛ نشان از رويكرد تجربي نويسنده‎اي دارد كه براي دستيابي به سبك و زباني واحد و خاص خود، تلاش داشته، اما لااقل در اين مجموعه داستان هنوز چنين مهمي محقق نشده است. اما با اين حال همين رويكرد تجربي باعث شده است كه خواننده اين كتاب با داستان هايي متنوع روبه رو باشد، تنوعي كه به لحاظ مضموني بيشتر ديده مي‎شود و اشاره بر آن دارد كه عزيزي در اين زمينه حرف هايي براي گفتن دارد. درنهايت اين كه به عنوان كار نخست نويسنده، كاري اميدوار كننده به حساب مي‎آيد، حال اينكه عزيزي در ميان گرفتاري‎هاي شغلي و حرفه‎اي خود چقدر وقت براي داستان‎نويسي خواهد گذاشت، در كيفيت نهايي آثار او نقشي تعيين كننده خواهدداشت.

درباره نويسنده:

متولد 1341 در اراك، سال 1365 سردبير و نويسنده برنامه‎هاي علمي و آموزشي راديو ايران بود، در 1369 به صدا و سيما رفت و مدير واحد انيميشن كامپيوتري شد و مديريت گروه مهندسي نرم افزار تلويزيون را به عهده گرفت. در همين زمان وارد كار توليد تلويزيوني شد و تهيه و توليد برنامه‎ها و سريالهاي بسياري را در كارنامه خود ثيت كرد كه برخي در زمان خود از پرمخاطب ترين برنامه‎ها يا سريالها بوده‎اند. او همچنين چهار سال مدير آسيفاي ايرانبود. حرفه اصلي او تهيه كنندگي تلوزيوني‎ست و من ريموند كارور هستم اولين اثر او در حوزه ادبيات داستاني‎ست.

من ريموند كارور هستم (مجموعه داستان)

مصطفي عزيزي، ناشر: افق، چاپ اول: 1389، شمارگان: 2200 نسخه، 116 صفحه، 2500 تومان