کافکا و هذیان در«نقب»: ردپای پارانویا!

مد و مه: پارانویا را به زبانی ساده چنین ترجمه کرده اند : «پارانویا، در تعریف عام آن، حالتی است که شخص در آن با اهمیت فوق العاده و خارج از اندازه‌ای که به سلامت جانی و مالی خود می‌دهد، خود را شکنجه می‌دهند. این گونه از افراد مدام در این فکر هستند که عواملی انسانی، طبیعی یا ماورا طبیعی خودشان، دارایی و افراد خانواده شان را تهدید می‌کنند و همه، در فکر توطئه چینی بر ضد آنها هستند.» (ویکی پدیا)

تعریف فوق حکایت از چیزی دارد که رد پای آن را در زندگی و آثار هنرمندان و نویسندگان بسیاری می‎توان دید، به خصوص آنها که روحی خساس تر و یا ذهنی بدبین و شکاک‎تر دارند. با این اوصاف شاید بتوان فرانتس کافکا؛ این نویسنده‎ی بی‎همتای چک، را نمونه‎ی بارزی از آنها دانست که پارانویا در زندگی و آثارش منعکس شده. شاید چهره‎های بسیار دیگری را نیز بتوان  مورد اشاره قرار داد، اما در این نوشته کافکا و داستان نقب مورد نظر است.

***

کافکا و هذیان در«نقب»1

ترجمه‎ی شعله رجایی

نگارنده‎ی نامه‏ هایی که از آن بوی پارانویا به مشام می‏ رسد در داستان‏ کوتاه خود بنام«نقب»که در سال 1923 نوشته شده چنین می‏ گوید: من حفره درست می‏ کنم،من حفره درست می‏ کنم.

نویسنده‎ی نقب بسیار استثنایی است.حیوانی که با هیچ چیز قابل‏ مقایسه نیست.او ما را به ساختمان زیرزمینی پارانویا می‏ برد. دیوارها را می‏ سازد و خراب می‏ کند.

کافکا با دقت بسیار تهدیدهای احتمالی را بیان می‏ کند. راهنمای‏ پرحرف و زیرزمینی ما حفره‏ ها را می‏ کند.حفره‏ هایی که سرشار از تونل و گودال است.در ورودی و خروجی که به آسانی می‏ توان- بدون آنکه دیده شوی-داخل یا از آن خارج شد.

انبوه صداهای ناموزونی که در ماورای دیوارهای این گودال‏ زیرزمینی طنین دارند او را عصبانی می‏ کنند.حیوان خود را در حلقه‏ ای‏ گم شده می‏ یابد.

این مرحله‏ ایست که کافکا برای خوانندگانش دام گسترده است. آنها فریب می‏ خورند. آیا مشکلی که او برای آنها از پارانویا ساخته‏ را می‏ دانند یا نمی‏ دانند؟

زیربنای این دانش از وهم و خیال ساخته شده. کافکا چنین می‏ گوید: تنها دشمنان‏ خارجی نیستند که مرا تهدید می‏ کنند بلکه در بطن زمین هم موجوداتی،که من‏ هرگز آنها را ندیده‏ ام اما افسانه‏ ها از آن سخن می‏ گویند، مرا می‏ آزارند.

این موجودات آزاردهنده داخل زمین هستند.حتی افسانه‏ ها نتوانستند آن را توضیح بدهند.ما باید اطلاعات وسیعتری داشته باشیم. این حیوان دستخوش‏ تهدیدهای مخرب و ویرانگر است.

کافکا عقیده دارد تصورات ما در دوردست سفر می‏ کنند و بر ضد ما حرکت دارند. حیوان می‏ داند که محکوم به از بین رفتن است.اضطراب هایش افزون می‏ گردد و خود را مجرم می‏ داند زیرا خود او راه های پر پیچ و خم برای خود بوجود آورده‏ است.در مورد خود قضاوت می‏ کند و از خود حمایت می‏ کند.

رویای انسان مبتلا به پارانویا حمایت از حفره‎ی خود است. او می‏ باید قدرت‏ داخل و خارج شدن را داشته باشد.تنها بوسیله‎ی زبان می‏توان به این ایده‏ آل رسید. تنها توسط زبان که بسیار پر هیاهوست می‏ توان رهایی یافت. کافکا تونل هایی‏ بوسیله زبان روی زمین حفر می‏ کند. او توسط زبان برای خود پناهگاهی خیالی می‏ سازد. نهایتا”نتیجه‎ی این همه دغدغه چیست؟

افراط در کلام و همه چیز همچنان تغییرناپذیر باقی خواهد ماند.

(*)شارل تالکوت،استاد ادبیات تطبیقی،دانشگاه پاریس.

(1). Franz Kafka Le Delire dans Un Terrier Charles Talcott.

(2).«نقب»عنوان داستانی کوتاه از کافکاست که در ترجمه‏ ای دیگر لانه هم نامیده شده است.

منبع: سمر قند

انتشار در مد و مه: 1 خرداد 1390