اشتراک گذاری
محمود گلابدرهای زندگی پر فرازو نشیبی را پشت سر گذاشته، این فراز و نشیب هم صرفا به معنای گذراندن روزگاری سخت نبوده، هرچند که از این عمر هفتاد سه ساله، لااقل یک سوم آن را به سختی روزگار گذرانده، سختی از نوع خانه بدوشی با جیب خالی یا روزگار گذراندن در خانههای اجارهای بدون امکانات اولیه زندگی و با درآمدی ناچیز از راه نوشتن (درآمد نوشتن هم که اگر کاسب نباشی! در این دیار همواره ناچیز است)، چند سالی هم ماشین فولکس استیشنش برای او هم خانه بوده و هم ماشین و از این دست…زندگی او سخت بوده اما در عین حال بسیارهم پر ماجرا بوده. آشنایی با جلال، چرخیدن دور و اطراف او، دم خور شدن با برخی از رو شنفکران، سفر به انگلستان سالهای انقلاب و مشارکت در آن سالهای جنگ و سرک کشیدن به مناطق جنگی، مرگ پدر و محکوم شدن به قتل پدر (!) درگیری با محاکم قضایی، گذراندن چند ماهی زندان، تبرئه شدن، مهاجرت به اروپا (سوئد)، سفر به امریکا قریب به ده سال در بدری و سفر در ایالت های مختلف امریکا، دوری و جدایی از خانواده و فرزندان، ماندن در تنهایی و…این ها یعنی یک زندگی پرفراز و نشیب پر از ماجرا های ریز و درشت که میتواند بهترین مصالح برای نوشتن داستان باشد.
گلابدرهای از بیست و یکی دو سالگی نوشتن را آغاز کرده، شیفته جلال آل احمد بوده؛ آدمی هم که با جلال دمخور باشد جای تعجب نیست اگر دلبسته نیما هم باشد. در جوانی چند سالی را در لتدن گذرانده به یادگیری زبان و ادبیات انگلیسی و آنقدر در این زمینه مسلط شده که بعدها اشعاری را به این زبان سروده و منتشر کند. از اواخر دهه چهل تا اواسط دهه شصت را در ایران زندگی کرده، که مصادف بوده با سالهای پرجوش و خروش مبازره و پیروزی انقلاب و بعد هم جنگ تحمیلی؛ گلاب درهای در این دوره در کنار داستاننویسی کارها و مشاغل گوناگونی را پست سر گذاشته در جریان انقلاب مشارکت جدی داشته هم به صورت قلمی و هم دوشادوش مردم و در راهپیمایها. در میانه دهه شصت ابتدا خانوادهاش را به سوئد میفرستد (همسرش سوئدی بوده)، اما خودش به خاطر درگیری در ماجرایی قضایی که او را به قتل پدرش محکوم کرده بوده، مدتی را در ایران میماند و یک سال بعد تبرئه شده و راهی میشود و یک سال بعد هم تک و تنها راه می افتد طرف امریکا که این دومی دهسالی با گشت و گذار در این کشور همراه شده. در سوئد مدتی را مسئول انتخاب آثار ادبیای می شود که دولت سوئد از نویسندگان فارسی به زبان فارسی و برای مهاجران ایرانی منتشر میکرده. اما مدتی بعد به گفته خودش به دلیل سفارشهایی که از این و آن میرسده تا آثار آتها را انتخاب کند! این کار را رها کرده و عزم سفر به ینگه دنبا میکند. جالب اینکه سفارت امریکا در سوئد به سختی ویزا می داده، اما وقتی گلابدره ای درباره علت سفرش به امریکا اینطور جواب می دهد که میخواهم بروم در سواحل فلوریدا حمام آفتاب بگیرم چون سوئد آفتاب ندارد…در خواست ویزای او به راحتی پذیرفته می شود! به هر حال ده سالی را در آمریکا گذراند، از این ایالت به آن ایالت، با جیب خالی؛ چند تا کاری هم به او پیشنهاد می شود که که چندان به مذاقش خوش نمی آید و تنها مدت کوتاهی بدانها می پردازد.
در سالهایی که زمزمه اصلاحات درگرفته بود، به کشور باز گشت با پنج هزار دلار امریکایی در جیب که همان ابتدا دوستی تمام سرمایه او را از چنگش در آورد و در طول سالهای بعد جوری به او برگرداند که اصلا به چشمش نیامد و تنها توانسته با فعالیتهای جسته گریخته قلمیاش در این دوره به سختی گذران زندگی کند. مدتی در یک فولکس استیشن که هم خانهاش بود و هم ماشینش و بعد هم با اجاره نشینی و یک زندگی بسیار ساده و محقر. هنگام درگیری با بیماری هم از عهده هزینههای بیمارستانش به سختی برآمده آن هم با کمک های ارشاد که در چنین مواقعی و برای چنین آدمهایی کار مهمی محسوب نمیشود! دست آورد قریب به پنجاه سال قلم زدن و زیستن با ادبیات برای او یک زندگی دشوار بوده و کتابهایی که یکی از دوستان نزدیکش (علی خلیلی) را متولی انتشار آن کرده؛ یک رزمنده جانباز، حال اینکه در این عمر هفتاد و سه ساله چگونه یک رزمنده و جانباز میشود معتمد محمود گلابدرهای تا عزیز ترین یادگارهایش را به او بسپارد، خود حکایتی ست در خور توجه.
گلاب درهای با وجود نوع زندگیاش نویسندهای نسبتا پرکار محسوب میشود، گویا از هر فرصتی برای نوشتن استفاده کرده، بیشک اگر زندگی مرتب و روبهراهتری میداشت تعداد آنها بیشتر هم میشد که به هرحال به روایت خود او یکی از کارهایش توسط دوستی ضبط و به نام خودش منتشر شده! یکی در آتش سوزی خانه اش از بین رفته و ظاهرا چند تایی هم منتشر نشده از او باقی مانده.
بگذریم به زندگی پر فراز و نشیب گلابدرهای اشاره کردم تا به اینجا برسم با این نوع زندگی که قطعا تجربیات بسیاری برای او داشته نباید تعجب بکنیم که چرا گلابدرهای نویسندهای کم و بیش مستندگراست و این مستندگرایی در برخی آثارش چنان پر رنگ شده که رویکرد قالب آن محسوب میشود. مثل دوتا از مهمترین آثارش یعنی «لحظههای انقلاب» و «ده سال هوملسی در امریکا». در این آثار گلابدرهای بیش از آنکه نویسندهای خلاق و آفریننده باشد، نقال خاطرات پر ماجراییست که پشت سر گذاشته است. در دیگر آثار او همانند رمان «دال» نیز این ویژگی کم و بیش دیده میشود، البته با شدت کمتر.
محمود گلابدرهای نخستین داستانهایش را در اوایل دهه چهل نوشته که در مجله صبح امروز منتشر شده. انتشار نخستین رمانش اما مربوط است به سال 1349 زمانی که از سفر لندن به ایران برگشته رمانی با عنوان سگ کوره پز که در همان آغاز از او سیمای نویسنده ای مردمگرا را ترسیم میکند، این رمان داستان زندگی کودکانیست که در بخشهای حاشیهای شهر تهران زندگی دشواری را میگذرانند. در این رمان همدلی نویسنده با دردها و رنجهای شخصیتهای رمانش تا آنجاست که به این رمان کیفیتی ناتورالیستی می دهد.
سال 1353 مجموعه داستان ابادز نجار را منتشر میکند، داستانهایی در روال رمان نخست او که رنگ بویی اعتراضی نیز نسبت بیعدالتیهای اجتماعی آن دوران در آن میتوان مشاهده کرد. در همین سال او پرکاه را منتشر میکند که به زعم بسیاری مهمترین رمان اوست. در این رمان نیز گلابدرهای درد طبقات فرودست و نبود عدالت اجتماعی را بازتاب داده. روایت بیپرده و عریان او در پارهای بخشهای رمان ( که در خانه های بدنام می گذرد) اگرچه به نیت نشان دادن فاصله طبقاتی و عقدههای فرزند خانوادهای ثروتمند در محلات پست و پایین شهر صورت گرفته، اما امکان انتشار این رمان را در این سالها منتفی ساخته!
رمان بادیه (1357) نیز در ادامه پرکاه و با همان دغدغهها نوشته شده و تکرار همان مایهها باعث شده عملا چیز تازه ای را به کارنامه او اضافه نکند.
مهمترین و معروف ترین اثر گلابدرهای در دل روزهای انقلاب شکل گرفته و اندک زمانی بعد از آن منتشر میشود. مهمترین ویژگی کتاب در رویکرد مستندگرای نویسنده در ثبت وقایع انقلاب است که آن را به سندی دست اول در بازتاب مبارزات مردمی در روزهای انقلاب بدل کرده، خاصه اینکه خود گلابدرهای نیز در آن وقایع حضوری مستقیم داشته.
همانگونه که از گلابدرهای انتظار میرود او یکی از نخستین آثار داستانی درباره روزهای جنگ را هم مینویسد. اسماعیل اسماعیل (1360) ماجرای پیرمرد و پیرزنی در منطقهای جنگ زده است که به عشق پسر به جنگ رفته خود حاضر نیستند منطقه جنگ زده را ترک کنند. این رمان کوتاه بعد از سفر گلابدرهای در همان سالهای نخست جنگ به مناطق جنگی نوشته شده. سالهای نخست دهه شصت همزمان با ایامی که او عزم سفر به خارج از ایران دارد، ایام پرکاری برای اوست: حسین آهنی (1361)پرستو (1363)، صحرای سرد (1364) ، آهوی کوهی (1365) و سرنوشت بچه شمرون (1365) و دال (1365) منتشر کرد که این آخری، لااقل به دلیل تازگی مضمون، مهمترین اثر او در این دوره محسوب میشود چون گلابدرهای تجربیات خود از سفر به سوئد را دستمایه نوشتن رمانی درباره سرخوردگیهای ایرانیان مهاجر در سوئد کرده. شخصیت اصلی این رمان، نبی شمیرانی که پس از چند سال دوری از خانوادهاش به سوئد میرود، درواقع کسی نیست جز خود نویسنده که به دلیلی مشابه به این کشور سفر کرده. او در این رمان در کنار نمایش برزخی که ایرانیان مهاجر در آن گرفتار آمدهاند (تقابل سنت و مدرنیتهای هویت باخته) سعی میکند نگاهی منتقدانه نیز به زندگی سرد و بی روح مردم در کشور سوئد داشته باشد. کتاب کوچک «حسین آهنی» که توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در منتشر شده داستان کوتاهی است درباره روزهای انقلاب، با همان بافت خاطرهگویانه که به شرح مبارزه و شهادت برادر ناتنی راوی می پردازد و به لحاط ادبی برجستگی خاصی ندارد.
گلابدرهای بعد از بازگشت به ایران تا سال 1380 اثری منتشر نکرد تا اینکه در این سال «دهسال هوملسی در امریکا» را براساس تجربیات خود در گشت و گذار در امریکا با رویکردی انتقادی نسبت به زندگی امریکایی نوشت و اثری که قرار بود در 24 جلد (!) نوشته شود،اما سرخوردگی او از نحوه انتشار و پخش ضعیف کتاب بدانجا ختم شد که تنها دو جلد آن نوشته و منتشر شود (ناشر بدون هماهنگی با نویسنده عنوان کتاب را از ده سال در امریکا به ده سال هوملسی در امریکا عوض کرد که این مسئله دلخوری شدید گلابدرهای را به همراه داشت، نحوه فروش کتاب هم ظاهرا از طریق پستی و پس از واریز کردن بهای کتاب توسط خریدار به شماره حساب ناشر بوده!) . البته کم نبوده آثاری از گلاب درهای که قربانی پخش بد ناشر شدهاند و باوجود اینکه مدت زمان زیادی از انتشار آنها نمی گذرد اما اغلب در دسترس نیستند.
آقا جلال به روایت تازه (1380) حاصل سالهای دوستی و شاگردی جلال است گلابدرهای در این اثر کوشیده با استفاده از فرمی نو و روایتی رمانگونه و تماما دیالوگ محور، تصویری متفاوت از زندگی و مرگ جلال ارائه کند.
مادر (1381)، منیر (1383)، حکومت نظامی (1383) و «زن نويسنده و هاويه هوو»از دیگر آثار او در این سالهای هستند که بیشتر بازتاب دهنده زندگی دشوار او در این سالها و کم حوصلگی پیرمردی خسته هستند تا طراوت و نوآوری برخی از آثار قدیمی او. با اینحال او نشان میدهد هنوز نویسندهایست معتقد به مردم، با دغدغه پرداختن به رنج ها و دردهای زندگی آنها و البته همچنان معتقد به انقلاب.
کوتاه شدهی این نوشته ابتدا در نشریه پنجره منتشر شده.