نقد و بررسی فیلم محمد (ص) ساخته مجید مجیدی/ همه چیز در حاشیه و متن فیلم محمد (ص)

‘

نیره رحمانی / مد و مه

فیلم محمد ص نیز به نمایش در آمد.  بعد از حاشیه های بسیار، شایعات به نمایش در آمدن و آماده نشده و ار این دست که بیشتر به یک نوع بازار گرمی می مانست برای ایجاد شور حال در فضای جشنواره ای که فیلمهایش شاهکاری در میان خود نداشتند.فیلمی که قرار بود برل این شاهکار را بازی کند، پرهزینه ترین فیلم تاریخ سینمای ایران که به واسطه داشتن تعدادیاز دست اندرکاران برجسته سینمای جهان طح انتظارات نسبت به آن بالا رفته بود، حتی فراتر از آنچه در توان مجیدی به عنوان فیلمسازی با بضاعتهای مشخص می توان سراغ داشت.

حقیقت این است که مجیدی یکی از فیلمسازان خوب سینمای ایران است، امکانات دست و دلبازانه ای در قیاس با سینمای ایران در اختیار او بوده و او نیز فیلمی فراتر از سینمای ایران به لحاظ پروداکشن، جلوه های بصری و…اراده کرده است. اما با همه دلبستگی و اهمیتی که مضمون فیلم برای ما ایرانیان مسلمان دارد بهتر است دست به قیاس هایی نزنیم که در این قیاسها مجیدی و فیلمش برنده نخواهند. فیلم مجیدی را در حد بضاعت های خودش و توان سینمای ایران پذیرفته و دوست بداریم.

در حاشیه فیلم مجیدی

ساختن فیلم درباره زندگی پیامبر اسلام آرزوی هر فیلمسازی ست. بنابراین عجیب نیست فیلمسازان گوناگونی به این مسئله تمایل داشته باشند؛ چه در محله ایده و چه در مرحله اجرا. از سوی دیگر چنان که پیدا کشورهای غربی و عربی نیز در قبال فیلم واکنش هایی خواهند داشت که زمزمه آنها شروع شده است.

ادعای جالب محمدرضا ورزی
از حاشیه های جالب هنگام تولید این فیلم ادعای محمد رضا ورزی کارگردان سریالهای ناموفق تاریخی بود. ورزی مدعی بود: طرح فیلمنامه "محمد(ص)" را با نام ستاره احمد سال 85-84 در بانک فیلمنامه به ثبت رسانده ام. او توضیح داده که : در سال 85-84 طرح خود را در بانک فیلمنامه با نام "ستاره احمد" ثبت کردم و شماره ثبت آن را دارم اما یکسال پیش برای درخواست پروانه ساخت به اداره ارزشیابی مراجعه کردم که در پاسخ به درخواستم اینگونه عنوان شد که پیش از این مجید مجیدی فیلم "محمد(ص)" را به ثبت رسانده و امکان دریافت پروانه ساخت برای طرح من وجود ندارد."ستاره احمد" مربوط به دوران کودکی پیامبر(ص) است، اگر چه این موضوع طرحی نیست که تنها یک نفر به آن بپردازد اما مساله این جاست که من پیش از آقای مجید مجیدی این طرح را به ثبت رسانده ام. در هر حال اگر مجید مجیدی تصمیم به ساخت این فیلم گرفته من در سطح گسترده ای اعتراضم را مطرح خواهم کرد و تمام تلاشم را خواهم کرد.

نوشته هفته نامه نیوزویک درباره فیلم مجیدی

از حاشیه های  بعد از آماده شدن فیلم برای نمایش مطلبی است که نیوزویک درباره این فیلم و تبعات آن در جهان اسلام است: هفته نامه  «نیوزویک» در گزارشی با عنوان «در میان جنجال جهانی به خاطر کاریکاتورهای (حضرت) محمد، یک فیلم چند میلیون دلاری از داستان زندگی این پیامبر در جهان اسلام جنجال‌برانگیز می‌شود»؛ به فیلم جدید مجید مجیدی پرداخته است.

این هفته‌نامه آمریکایی در ادامه با اشاره به اکران فیلم «محمد رسول‌الله» در افتتاحیه جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، همزمان با بزرگداشت سی و ششمین سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به این مسئله اشاره کرد که این فیلم ۳۰ میلیون دلاری (۲۰ میلیون پوندی) که با حمایت دولت ایران ساخته شده، قرار است در شرایطی جنجالی به نمایش درآید که به خاطر انتشار کاریکاتورهای حضرت محمد (ص) در مجله فرانسوی «شارلی ابدو»، جهان اسلام به خشم آمده و ۱۲ نفر نیز توسط افراد مصلح طرفدار گروه داعش به قتل رسیده‌اند.

نیوزویک در ادامه با اشاره به این مطلب که در هیچ‌ جای قرآن صراحتا به این مطلب که به تصویر کشیدن چهره حضرت محمد (ص) اشاره نشده است و تنها در سنت اسلامی، این کار منع شده است، در یک پیش‌داوری نوشت: «فیلم مجیدی که در ایران شیعه ساخته شده است به احتمال زیاد باعث ایجاد تفرقه و نفاق (میان شیعه و سنی) در خاورمیانه و دیگر نقاط خواهد شد.»

«اگرچه (حضرت) محمد در نظر سنی و شیعه، هر دو ، پیامبر خاتم است ولی ایرانیان شیعه در مواجهه با به تصویر کشیدن شخصیت‌های دینی و مذهبی، نسبت به سنی‌ها، سختگیری کمتری دارند.»

واکنش الازهر به فیلم مجیدی

در حالی  که مجید مجیدی، کارگردان فیلم، بارها اعلام کرده بود که ادای احترام به پیامبر اکرم(ص) در تمام صحنه‌های فیلم مورد تأکید بوده و چهره ایشان به دلیل قداست و حساسیت ویژه‌ای که وجود داشت، به نمایش درنیامده است.

الازهر در این بیانیه، مخالفت شدید خود را با به تصویرکشیدن چهره پیامبران و انبیاء الهی در فیلم‌های نمایشی و هنری به دلیل جایگاه ویژه و قداست آنان اعلام کرده است. مرکز اسلامی الازهر در این بیانیه مدعی شده است: ساخت این‌گونه آثار از جایگاه مقدس و کمال اخلاقی و مقام والای انبیاء و فرستادگان الهی در قلوب انسان‌ها می‌کاهد.

در این بیانیه همچنین، تأکید شده که ممنوعیت مجسم‌کردن شخصیت انبیاء تنها به ممنوعیت به تصویرکشیدن چهره آن‌ها محدود نمی‌شود، بلکه مجسم‌کردن صدای انبیا نیز به هیچ وجه جایز نیست.

الازهر با بیان این که این مرکز نهادی نیست که بتواند مانع از ساخت و نمایش آثار هنری شود، اعلام کرد: این مخالفت تنها با استناد به آموزه‌های شریعت اسلامی انجام شده، و تصمیم‌گیری در زمینه ممنوعیت و مجوزندادن به این گونه فیلم‌ها مسئولیت نهادهای مربوطه است.

شیخ احمد الطیب، شیخ الازهر نیز با تأکید بر این که به تصویرکشیدن چهره پیامبران امری کاملا حرام و ممنوع است، تبلیغاتی که در زمینه فیلم «محمد رسول الله(ص)» مبنی بر این که این فیلم به سیره و زندگینامه پیامبر(ص) پرداخته و در آن لشکرکشی ابرهه به مکه در «عام الفیل» به تصویر کشیده شده را محکوم کرد.در همین راستا، برخی علمای دینی مصر و الازهر نیز با هشدار نسبت به نمایش این اثر هنری، از مسئولان کشورمان خواستند که در مقابل نمایش این فیلم بایستند و مدعی شدند که این رفتار غیرمسئولانه ایران با اقدامات غربی‌ها در انتشار کاریکاتورهای موهن به پیامبر(ص) فرقی ندارند.

پاسخ مجیدی به علمای الازهر

مجید مجیدی کارگردان فیلم سینمایی محمد(ص) با دعوت از الازهر و علمای جهان اسلام به تماشای این فیلم، گفت: متاسفانه برخی‌ها هنوز فیلم را ندیده، نقد نوشتند و تحلیل کردند.

****

نقدهای داخلی بر فیلم مجیدی

با توجه به حساسیت های پیرامون فیلم چنانچه پیش بینیمی شد منتقدانبعد از تماشای فیلم ترجیح داده اند برای پیش گیری از هرگونه واکنش احتمالی بافرصت بیشتری درباره کمو کف ان اظهار نظر کنند.

 

نگاهی به فیلم محمد(ص)، ساخته مجید مجیدی

غلامرضا صادقيان/ جوان

توفيق تماشاي نخستين اكران فيلم «محمد» ساخته مجيد مجيدي، نگارنده را بر آن داشت تا نخستين نقد ژورناليستي را نيز براي اين فيلم ماندگار سينماي ايران ارائه كند؛ فيلمي كه مي‌تواند آغازي بر يك جريان تازه فيلمسازي از زندگي پيامبر گرامي اسلام و امامان معصوم در ايران باشد. سينمايي با چند ويژگي منحصر به‌فرد؛ اولاً اين سينما با تكيه بر نقاط مورد اتفاق و وحدت بخش مسلمانان، براي همه  قابل احترام و عامل وحدت خواهد بود و اين بزرگ‌ترين هدف و انتظاري است كه در فضاي پيچيده بشري روزگار ما بايد دنبال كرد.
ويژگي دوم استفاده از فناوري روز جلوه‌هاي ويژه سينماست كه تاكنون در فيلم‌ها و سريال‌هاي مختص زواياي زندگي پيامبر عظيم‌الشأن اسلام و آل گرامي او كمتر مورد استفاده قرار گرفته است.
 سومين ويژگي، ارائه نسخه‌اي پاك از سينماست كه در سينماي امروز نادر و كمياب شده است. اين روزها حتي در فيلم‌هاي روشنفكري فاخر و مذهبي، فضاي برهنگي را براي جذب مخاطب، ضروري مي‌دانند و نمي‌توانند از آن عبور كنند.
در باره فيلم «محمد» ساخته مجيدي، هر مخاطب و منتقدي در نقد و نظر خود در دام قياس با سينما آنطور كه هاليوود روايت مي‌كند و نيز نسخه نوستالژيك زندگي پيامبر يعني فيلم محمد رسول الله ساخته مصطفي عقاد خواهد افتاد كه از آن گريزي نيست.
1- فيلم «محمد» از معجزه سرشار است و اولين نقطه قوت فيلم‌، تركيب مناسب و باورپذير معجزات پيامبر در كنار زندگي معمولي او به عنوان «يك بشر» است. در اين روزگار كه هزار و 400 سال از آخرين معجزات پيامبرگونه گذشته است و انسان‌هاي قوم بني‌اسرائيل هم كه در هر شهر و دياري در يك زمان واحد، پيامبري جداگانه داشتند و از او معجزاتي مي‌ديدند، در ميان ما نيستند و بشر در حال تجربه فوق تمدن است، باوراندن معجزاتي شگفت از يك بشر، كاري هنرمندانه مي‌طلبد كه فيلم «محمد» تا حد قابل قبولي از عهده آن برآمده است، اگرچه همه بخش‌هاي معجزاتي فيلم در يك سطح كيفي نيست.
محمد، آن كودكي كه پس از مرگ مادر، «تب فراق» مي‌كند و ابوطالب با ديدن عجز‌طبيبان، او را در چشمه آب سردي مي‌خواباند و محمد، آن كودكي كه به معجزه او دريا براي ساحل‌نشينان بت‌پرست، خيل ماهي را سوار بر موج به ساحل مي‌آورد، دو وجه از زندگي يك پيامبر الهي است كه هر دو به فرمان و خواست خداست و بايد در كنار هم معنا يابند و مجيدي از اين عهده به‌خوبي بر آمده است.
2- به نظر مي‌رسد فيلم مسيري را طي كرده است كه به‌رغم عام بودن مخاطب آن براي يك مخاطب خاص، حرف‌هاي جدي‌تري داشته باشد. ممكن است مخاطبان خاص فيلم محمد(ص) اهل كتاب باشند. اين مي‌تواند نقطه قوت يا حتي نقطه ضعف تلقي شود، اما بنا به دلايلي كه گفتن آن در اينجا لازم نيست، نقطه قوت فيلم به حساب مي‌آيد. شايد ديالوگ عبري يهوديان فيلم كه حضور پررنگي در آن دارند و استفاده از زيرنويس در اين‌باره،‌ علاوه بر تلاش براي باورپذيري گفتار و رفتار يهوديان،‌ بخشي از همان پروژه مخاطب خاص باشد.
3- لوكيشن فيلم محمد(ص) سومين نقطه قوت آن است. پيدا كردن مكاني در جغرافيايي بين تهران و قم(55 كيلومتري قم) كه بتواند مكه قديم را به لحاظ كوه‌ها و فاصله صفا و مروه از هم در ذهن مجسم كند، يك امتياز است و بناهاي كعبه، كليساي بحيراي كشيش و شهر يثرب نيز از نقاط قوت فيلم است. اين برجستگي براي نگارنده كه چند هفته پيش از لوكيشن‌هاي مكه و مدينه و كليسا در شهرك سينمايي نور بازديد داشته‌ام همچنان فوق‌العاده بود، با اينكه معمولاً اگر پشت صحنه فيلمي را قبل از خود فيلم ببينيد، از جذابيت فيلم كم مي‌شود! ولي در مقام مقايسه، لوكيشن فيلم محمد يك استثناست.
4- نقطه قوت ديگر فيلم همكاري جمعي از خوش‌نام‌هاي سينماي ملي ما در اين اثر ارزشمند و بزرگ است. اين نكته براي سينماگران حرفه‌اي كه ارزش‌ها را نمي‌بينند و سينما را براي سينما مي‌خواهند، شايد مضحك بيايد و اين سخن را با سينما و كاربردها و اثرگذاري‌ها و اهداف آن مغاير بدانند ولي براي كسي كه هيچ چيز را در اين جهان هستي- چه رسد به چيزي به نام سينما را- خارج از اخلاق و ارزش‌ها نمي‌بيند، يك حقيقت محض است. خوش‌نام‌هاي سينماي ما – به ويژه كارگردان و بازيگران- كه پاي فيلم مي‌نشينند و مانند تماشاگران عادي از تب كردن پيامبرشان در كودكي يا گرسنگي او در شيرخوارگي، به گريه مي‌افتند، يك ارزش محض هستند كه اين مختصات را نمي‌توان در نقطه ديگري از دنيا به راحتي يافت.
5- بازي بازيگران فيلم چيزي كم نداشت، هر چند مجيدي از هيچ يك از بازيگران بازي خاص نگرفته بود كه مي‌تواند علتي خاص داشته باشد، يعني بازيگران به رغم بازي در كيفيت برتر، نبايد با يك بازي خاص، نقش محوري را از قهرمان داستان بربايند.
6- اما آيا فيلم محمد، داستان دارد؟ به عبارتي آيا آن درامي كه بايد با حضور قهرمان درام در طول فيلم روايت شود، در اين فيلم نيز ديده مي‌شود؟ به نظر مي‌رسد گاهي سررشته داستان از دست خارج شده است تا آنجا كه برخي سكانس‌هاي فيلم از هم جدا و بدون چفت و بند است و نمي‌توان پيوستگي يك درام را در آن يافت. احساس مي‌كنم چيزي كه شما را از ابتدا تا انتهاي فيلم رها نكند، داستان فيلم نيست، بلكه قداست و اهميت قهرمان واقعي فيلم است.  
7- من اكنون كه اين مطلب را مي‌نويسم، هفت، هشت ساعت از تماشاي فيلم مي‌گذرد ولي هيچ ملودي يا آهنگي از فيلم در ذهنم تجسم پيدا نكرده است. موسيقي فيلم محمد،‌ ماندگار نيست. ما همگي 35 سال پيش براي نخستين بار شاهكار موريس ژار را شنيديم و همان موقع از سينما تا خانه يا يادآوري آن خلق بزرگ، خونمان در رگ‌ها به جوش بوده و تا الان هم! ولي درباره موسيقي فيلم محمد اين نقطه ضعف وجود دارد.
8- جلوه‌هاي ويژه فيلم محمد اگر چه براي سينماي ايران يك اتفاق كم‌تر ديده شده بوداما در لحظاتي انتظارات تماشاگر را برآورده نمي‌كرد. در صحنه‌اي كه پرندگان ابابيل بر سر سپاه ابرهه فرود مي‌آيند، انتظار بود كه سپاه با فيل‌ها و اسب‌ها در زير باران سنگ نابود شود، اما ناگهان مردان جنگي ابرهه از اسب‌ها فرو مي‌افتند و پس از فرار اسب‌ها اين فقط سپاهيان هستند كه زير سنگ‌ها نابود مي‌شوند و مهم‌تر آنكه اثري هم از فيل‌ها نيست! در حالي كه متلاشي شدن فيل‌ها زير باران سنگ انتظار بيننده بود و از اين حيث تماشاگر غافلگير مي‌شود.
9- به هر حال هر فيلمي حقيقتا نگاه خاص كارگردان آن فيلم است و فيلم محمد را نيز بايد فيلم «محمد مجيد مجيدي» دانست كه به گفته خود او نقطه بلوغ فيلمسازي اوست. اينك مجيدي راهي را گشوده است كه بايد هم خود او و هم ديگران ادامه دهند. سينماي ما و مسئولان فرهنگي ما بايد بياموزند كه براي ساخت آثار ماندگار در سينماي ملي ما هزينه كنند و از هزينه‌هاي كلان نهراسند، آنچنانكه از هزينه براي سير كردن شكم مردم كسي نمي‌هراسد و به آن افتخار هم مي‌شود.
مجيدي آواز گنجشك‌ها حالا مجيدي «محمد» است و هرگز از ذهن‌ها و قلب‌ها فراموش نمي‌شود.

****

فیلم «محمد(ص» مجیدی؛ نوآورانه در تصویرسازی،یکنواخت در داستان‌گویی

 تازه ترین ساخته سینمایی مجید مجیدی یعنی «محمد(ص)» به لحاظ تصویرسازی اثر ارزشمندی به شمار می رود. فیلمی که بدون شک بواسطه تصویرسازی بخشهایی از تاریخ اسلام مانا خواهد شد اما حیف که بار دراماتیک لازم برای اثرگذاری تمام و کمال این تصاویر وجود ندارد.

سایت میزان:"محمد(ص)" بنا بود در جشنواره سی و سوم فجر به نمایش درآید اما به دلایل مختلف که یکی از آنها تلاش برای معرفی فیلم به جشنواره های خارجی است این مهم انجام نگرفت و بجایش فیلم در اکرانهای خصوصی برای اهالی رسانه و هنرمندان به نمایش درآمد.

مجیدی برای بیان داستان کودکی "محمد(ص)" فیلمش را با نماهای مربوط به حصر شعب ابیطالب آغاز کرده و در حصر و به هنگام نزول سوره فیل بر پیامبر است که فلاش بکی می خورد به گذشته و اتفاقات مدتی پیش از تولد پیامبر را می بینیم یعنی درست زمانی که ابرهه قصد دارد با سپاه فیل سوارش به مکه حمله کند.

از اینجا به بعد فرازهای مختلف زندگی پیامبر از تولد ایشان و تلاش مادر برای پیدا کردن دایه ای محرم را می بینیم و سپس فرستاده شدن محمد نزد دایه اش برای دوری از کید بدخواهان و سپس سفر به یثرب را می بینیم تا زمان 14 سالگی ایشان که اینجا دوباره به زمان شعب ابیطالب بازمیگردیم.

مجید مجیدی به کمک گروه تولیدش که جمعی از چهره های مطرح سینمای جهان بوده اند از فیلمبردار ایتالیایی "ویتوریو استراورو" و طراح دکور فرانسوی "میلژن کرکا کلژاکویچ" گرفته تا طراح جلوه های ویژه آمریکایی"اسکات ای.اندرسون" و طراح چهره ایتالیایی"جیانتو دِروسی" و بالاخره موزیسین فرانسوی کار "ای.آر رحمان" سعی کرده بلحاظ دو عنصر صدا و تصویر برای فیلمش بهترینها را خلق کند.

تصاویر بدیع و چشم نوازی که از خانه کعبه می بینیم و البته لوکیشنهای به شدت همذات پندارانه ای که از مکه و مدینه و صحرای حجاز مشاهده می کنیم در کنار تصویرسازیهای رایانه ای مربوط به حمله سپاه ابرهه و فرود سنگها بر سر این سپاه از سوی پرستوها و البته آسمان رویایی حجاز همه و همه در این جهت پیش می رود که مخاطب را به دل تاریخ ببرد و نگذارد ذره ای هم احساس تصنعی بودن نماها به او دست دهد.

در این مسیر بازیهای بازیگران نیز به شدت به کمک تصویر آمده. از علیرضا شجاع نوری که به رئالیستی ترین وجهی نقش عبدالمطلب را ایفا می کند تا مهدی پاکدل که در دو نقش هم جوانی و هم پیری ابوطالب را اثرگذار ایفا میکند و البته بازیهای خوب بازیگران زن و از جمله ساره بیات در نقش حلیمه و مینا ساداتی در نقش آمنه!

نقشهای منفی کار هم با رگه هایی از خاکستری دیده میشود. داریوش فرهنگ در نقش ابوسفیان و محمد عسکری در نقش ابولهب آدمهایی هستند که بواسطه تصمیم گیریهای غلط خود در شرایط حساس است که رویه ای منفی از خویش بجای میگذارند نه براساس وابستگی به شر مطلق.

این بازیها نیز به اندازه خود برای مخاطب واقعگرایانه هستند.

اما حیف از داستان پردازی کار که بدجوری یکنواخت و قابل پیش بینی است.

درست است که در تصویرسازی اتفاقات تاریخی-مذهبی نمیتوان چنان که باید به ماجراهای اصلی شاخ و برگ داد اما در این گونه آثار این راهکار هم وجود دارد که با تمرکز بر زندگی کاراکترهای فرعی و احیانا اتفاقات عجیبی که برای آنها روی میدهد درام را از تکراری شدن نجات داد.

مثلا کافی بود بر زندگی همسر آمنه بیشتر از آنچه در فیلم می بینیم تمرکز صورت گیرد یا حتی بر زندگی ابولهب به عنوان قطب منفی داستان.

این داستان پردازیهای فرعی اگر صورت می گرفت مطمئنا "محمد(ص)" بلحاظ دراماتیک هم غنی تر از این می شد. یادمان نرود مخاطب مسلمانی که به تماشای فیلم می نشیند در کنار تصویرسازی آنچه بارها درباره تاریخ اسلام شنیده نیاز دارد به یافتن جذابیت در ماجراهایی که حتی یک بار هم برای وی روایت نشده و فیلم "محمد(ص)" بدین لحاظ کمبود دارد.

****

محمد (ص)

کارگردان: مجید مجیدی

نویسنده:مجید مجیدی، کامبوزیا پرتوی، حمید امجد

بازیگران:مهدی پاکدل، علیرضا شجاع‌نوری، محسن تنابنده، داریوش فرهنگ، مینا ساداتی، ساره بیات، پانته‌آ مهدی‌نیا، رعنا آزادی ور، حمیدرضا تاج دولت، محمد عسگری، هدایت هاشمی، نگار عابدی، جعفر قاسمی

خلاصه فیلم:

داستان فیلم سینمایی «محمد» از دوران جاهلیت و به هنگام تولد محمد پسر عبدالله آغاز شده و در ۱۲ سالگی ایشان در اولین سفر به همراه عمویشان، ابوطالب، به شام پس از رسیدن به صومعه بحیرا به پایان می‌رسد. بحیرا راهبی مسیحی است که درباره ظهور آخرین پیامبر به ابوطالب بشارت می‌دهد. در این فیلم حمله ابرهه به مکه نیز به تصویر کشیده شده‌است.

‘