«سفرنامه سدید السلطنه» به همت ایرج افشار منتشر شد

سفرنامه سدید السلطنه (التدقیق فی سیر‌الطریق)» مجموعه خاطرات و سفرنامه محمدعلی‌خان سدید ‌السلطنه مینابی بندرعباسی با پیشگفتار مرحوم استاد ایرج افشار و تصحیح و تحشیه احمد اقتداری منتشر شد.

 

بهگزارش مد و مه، «سفرنامه سدید السلطنه» عنوان سفرنامه‌ای است که انتشارات دکتر محمود افشار یزدی به تازگی آن را منتشر کرده است.

احمد اقتداری در سرآغاز  این کتاب نوشته است:« از مرحوم محمدعلی‌خان سدس السلطنه کبابی مینابی بندرعباسی، یادداشت‌ها و تالیفات بسیاری در خصوص جنوب ایران و مناطق خلیج فارس باقی مانده است. برخی از آنها به زیور طبع و نشر آراسته  شده و بیشترین آنها، هنوز به حلیه طبع و نشر درنیامده است. شرح احوال و رسالات و یادداشت‌ها و کتب چاپ شده و نشده سدید را در یادنامه سپهبد فرج‌الله آق‌اولی رئیس مغفور انجمن آثار ملی و در «مجله راهنمای کتاب» و در مقدمه کتاب بندرعباس و خلیج‌فارس و در مجله «مجله فرهنگ ایران‌زمین» نگاشته‌ام.»

سفرنامه‌ای از بوشهر تا کربلا

مصحح این کتاب در ادامه آورده است:« کتاب حاضر، سفرنامه مرحوم سدید‌السلطنه است که یکبار به سال 1314 تا 1316 هجری قمری و به روزگار مظفر‌الدین شاه قاجار، از بوشهر به تهران و مشهد رفته و از مشهد از راه تهران به کربلا سفر نموده است و از راه بصره و خلیج فارس به بوشهر و بندرعباس بازگشته است، و بار دیگر به سال 1308 خورشیدی از بندرعباس به تهران آمده  و تا اواسط سال 1309 خورشیدی در تهران توقف داشته است. این کتاب با نام «التدقیق فی‌سیر‌الطریق» در دو تحریر کلی و مقادیری یادداشت‌های پراکنده و در پنج مجموعه باقی مانده و به سال 1354 خورشیدی با سعی بلیغ استاد ایرج افشار رئیس وقت کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران و خواهش من، از طریق ورثه مرحوم سدید به وسیله مهندس هوشنگ ستایش نوه دختری آن مرحوم، در جزء بقیه یادداشت‌ها و رسالات مرحوم سدید، به کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران اهدا شده است.»

کتاب «التدقیق فی سیر‌الطریق» که اکنون با نام سفرنامه سدیدالسلطنه چاپ می‌شود، مجموعه‌ای از تحقیق در احوال شهرها و راه‌ها و ارزاق عمومی و نرخ‌ها و خصوصیات اجتماعی رجال دوره قاجاری و وقایع تاریخی و شرح ملاقات‌های رجال دوره قاجاری و اوایل دوره پهلوی، کیفیت اداره شهرهای شیراز و اصفهان، قم و تهران و نیز مشهد و کربلا و امثال آن، زیارتگاه‌ها،‌مقابر، سنگ قبرها، الواح و ثبت کتیبه‌ها و لوحه‌ها و امثال آنها است.

خوانندگان در ادامه مطالعه این کتاب و در بخش پنجم پیوستی را از نظر می‌گذرانند که از روی چند مجموعه دیگر، یادداشت‌های راه‌های کاروانی جنوب ایران و یادداشت‌های سفرهای مؤلف درباره موقعیت طبیعی، تجاری و حوادث سیاسی منطقه نقل شده است.

سدید‌السلطنه؛ نویسنده‌ای متفرس

بنا به نوشته اقتداری، مؤلف بسیار متفرس و کنجکاو و مطلع و بصیر و کتابخوان بوده، در بسیاری از مسائل و موارد به بحث عالمانه تاریخی و ثبت نوشته‌ها و ملاقات شعرا و شرح احوال رجال علم و ادب که آنها را می‌دیده است، کتاب‌هایی را که می‌خوانده، پرداخته است.

مینابی بندرعباسی، توجهی شگفت‌انگیز به ثبت و ضبط کتیبه‌ها و دیدن آثار تاریخی  بقاع و قلعه‌ها و کاروانسراها داشته و همه‌جا به مؤلفان قبلی یا نوشته‌های دیگری که خوانده بود استناد یا انتقاد کرده است. 

اقتداری در توضیح این روحیه مینابی نوشته است:« در تخت جمشید بر ویرانی «آثار صناددی عجم» گریسته و شعر بلند خاقانی را به یاد آورده است. همان‌گونه که ویرانی‌ها و ظلم‌ها و نابسامانی‌ها و بی‌عدالتی‌ها را به خوبی و با دقت و بی‌طرفی می‌دیده، رونق‌هاو شکوه‌ها و دادگری‌ها و رسم و آیین‌های معوقل  و مشروع را ستوده است. رجال علمی را به خوبی شناخته و وصفی که از آنها می کند درست به مانند قضاوتی است که هم‌اکنون به دوران ما درباره آن رجال علمی درگذشته می شود. به‌طور مثال از مرحومان ادیب پیشاوری و عباس اقبال آشتیانی با کلمه «حضرت» نام می‌برد.

رجال سیاست را به خوبی در ترازوی قضاوت می‌گذارد. رفیق شفیق و انیس جلیس شاعران، دانشمندان، معلمان مشهور، مدیران کتابخانه‌ها، مدیران و امثال آنها بوده است.»
 
مرحوم استاد ایرج افشار، در این کتاب که تصحیح مطبعی از آن را  محمدرضا رضایی‌پور بر عهده داشته نوشته است:« محمدعلی خان سدید‌السلطنه کبابی از فضلایی است که هر چه نوشته فایده‌بخش و خواندنی و بسیاری از آنها پژوهشی و ماندنی است. نخستین کسی که معرف این مرد دانشمند بود و قدر او را شناخت سید‌حسن تقی‌زاده است و آن به مناسبت یادداشتی بود که سدید‌السلطنه از بوشهر به برلین برای مجله کاوه نوشت و تقی‌زاده متوجه شد این مرد مینابی از کسانی است که شایستگی پیشرفت علمی  دارد و می‌تواند آثار بیشتر و بهتری عرضه کند.»

افشار در ادامه نوشته است:« سدید‌ السلطنه چون مردی کتاب خوانده و ژرف‌بین بوده سفرنامه های خود را به اطلاعات جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی آکنده. او مسافری نیست که فقط ساعت حرکت و موقع ورود به منزل و جای خواب و نوع خوراک و احیانا قیمت اجناس را ضبط کند،‌ مسافری است دقیقه‌یاب و نکته‌سنج و نگرنده‌ای صاحبنظر. هرچه را در راه  کاروانسرا، درامامزاده، درآب‌انبار، دیدنی و ثبت کردنی یافته با حوصله . دقت وصف کرده و به ضبط درآورده است.

«سفرنامه سدید‌السلطنه» در 862 صفحه، و به قیمت 44 هزار تومان از سوی انتشارات دکتر محمود افشار یزدی منتشر شده است. / ایبنا