مارسل پروست: یک زندگی

مارسل پروست: یک زندگی

مرتضی هاشم پور

ژان ایوتادیه یکی از سرشناس‎ترین نویسندگان و پژوهشگران‎ زندگی و آثار پروست است. وی در سال ۱۹۳۶ به دنیا آمد و در کالج سن لوئیز گانزاگ و سوربون تحصیل کرد. او از سالهای‎ ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶ رییس بخش فرانسوی دانشگاه قاهره بود. از ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۱ مدیر انتسیو فراسوی در لندن و نیز در سالهای ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۱ استادیار و استاد دانشگاه آکسفورد بود. هم‎اکنون استاد ادبیات فرانسه در دانشگاه سوربون و سردبیر انتشارات گالیمار است. از او تا به حال کتاب‎های متعددی به چاپ رسیده است.  از جمله،  پروست و رمان Proust et le roman (1961)و قرائت‎ پروست( Lecture de Proust )(1971)و چندین جلد کتاب دیگر درباره‎ی پروست را می‎توان نام برد.

زندگی مارسل پروست یکی از جامع‎ترین و کامل‎ترین‎ تحلیل‎هایی است که درباره‎ی زندگی پروست ممکن است‎ نوشته شده باشد. چنانکه تحسین بسیاری از صاحب نظران را برانگیخته است.

تادیه در مقدمه‎ی مفصل و پر محتوای خود بر کتاب از اهمیت‎ بیوگرافی‎نویسی و دوشواریهای آن می‎نویسد. سپس تلاش می‎کند به این سؤال پاسخ دهد که «آیا شرح داستان زندگی پروست ممکن است و اگر پاسخ‎ مثبت است چرا و چگونه؟»تمام زحمات و جستجوهای او حول همین پرسش و پاسخ‎ به آن است. وی معتقد است:«زمان آن رسیده که کارهای انجام شده‎ی ارزشمند پیشینیان درباره‎ی پروست را باهم تلفیق کرده،  اطلاعات نامعتبر عده‎ای را دور بریزیم و با تکیه بر جستارهای تازه،  کاری جدید و درخور پدید آوریم. »

اهمیت پروست و آثارش بر کسی پوشیده نیست،  چنانکه پس از مرگ او داستانش به‎ پایان نمی‎رسد و همین امر می‎طلبد یک بیوگرافی تازه درباره‎ی او و از میان آثار و حتی‎ ملاقات با کسانی که به نوعی با او ارتباط داشته‎اند نوشته شود. تادیه می‎گوید:«من‎ تلاش می‎کنم شخصیت پروست را به تصویر بکشم؛  پسر بچه‎ای در میان یک خانواده‎ متوسط،  شاگرد دبیرستان کندورسه،  دانشجوی دانشسرای علوم سیاسی،  یک مبتلا به‎ آسم،  یک شاعر جوان که بیش از آنکه نامه دریافت کند،  نامه می‎نویسد. »اینها ویژگی‎هایی است که تادیه برای پروست برمی‎شمارد و ادامه می‎دهد:«دقیقا به خاطر اینکه تفسیر کردن از ایجاد ارتباط مشکلتر است،  باید به میزان اعتبار فرضیه‎ها اعتماد کنیم. این کتاب خود نیز یک نظریه است. . . »

مارسل پروست

نویسنده با نگاهی منتقدانه به کارهایی که قبل از او در شناساندن چهره پروست‎ صورت گرفته است،  معتقد است هرچند آثاری که پیش از این درباره‎ی پروست نوشته‎ شده به شناخت پروست کمک می‎کند،  ولی هیچ کدام به شرح جزئیات مربوط به‎ زندگی او نپرداخته‎اند. وی مثلا،  جرج پینتر( George Painter )را به خاطر این‎که درباره‎ی پروست بسیار مطالعه کرده،  مورد تحسین قرار می‎دهد ولی از سوی دیگر چون به‎ دیدار شاهدانی که در زمان حیات پروست او را دیده‎اند و هنوز زنده هستند نرفته،  از او انتقاد می‎کند.

تادیه در این زندگینامه سیر دنیای پروست و چگونگی شکل‎گیری مسیر کتاب‎ها،  نقاشی‎ها و قطعات موسیقی‎ای که پروست را متأثر می‎کرده به خوانندگان نشان می‎دهد.

«حتی اگر تمام حقایق درباره‎ی زندگی پروست را می‎دانستیم و به تمام اظهارات گوش‎ داده بودیم،  هنوز مجبور بودیم آنها را تفسیر کنیم. اینجاست که وظیفه‎ی زندگینامه‎نویس‎ همانند داستان‎نویس کندوکاو در لایه‎ی پنهان ظواهر و رسیدن به تعریفی صحیح و انتخاب آن از بین چندین فرضیه است. »

سرفصل‎ها و عنوان‎های مهم کتاب به قرار زیر است:

l . اصل و نسب:نگاهی به محیط زندگی و خانواده مارسل دارد.

ll . دوران کودکی:این فصل به محیط زندگی و نیز کتابهایی که مارسل در کودکی‎ خوانده می‎پردازد.

lll . پسر بچه‎ی مدرسه‎ای:این فصل،  مارسل را به عنوان یک دانش‎آموز بی‎تکلف و متواضع معرفی می‎کند و نگاهی به اشخاص تأثیرگذار این دوره دارد.

lV . تعطیلات تابستان:به بررسی سالهای بین ۱۸۸۹ تا ۱۸۹۱ و اتفاقات قابل توجه این‎ برهه از زندگی مارسل پروست اختصاص دارد.

V . از بانکت( Le Banquet )به رووی سفید( La Revue blanche ):این فصل به دوستی‎ها و آشنایی‎های مارسل پروست با اسکار وایلد،  ماتیلد و برگسون و دیگران می‎پردازد.

Vl . منشاء خوشی‎ها و روزها:این فصل به شخصیت‎های تأثیرگذار در زندگی پروست‎ و فعالیت‎های پروست که چگونه سبب نوشتن کتاب خوشی‎ها و روزها شد اختصاص دارد.

Vll . دلخوشی ژان سانتوی:فصل عاشق شدن پروست و حوادث پس از آن و نیز فقدان‎ نزدیکان پروست و تأثیر آن در روحیه اوست.

Vlll . از ژان سانتوی به دریفوس‎۱:این فصل یکی از فصول مهم و قابل توجه است چرا که به شروع نویسندگی پروست و علاقه او به فرانسه و ماجرای دریفوس و تأثیر ان بر کار پروست می‎پردازد و نیز پروست را به عنوان یک منتقد هنری معرفی می‎کند.

lX . کتاب مقدس آمین( The Bible of Amiens )جستجو درباره‎ی شخصیت راسکین و چگونگی آشنایی پروست با او و نیز مسافرتهای پروست و چند شخصیت دیگر که در زندگی پروست حضور داشته‎اند،  مباحثی است که در این فصل مورد توجه قرار می‎گیرد.

X . کنجد و سوسن‎ها:بخش دیگری از زندگی پروست مورد بررسی قرار می‎گیرد،   پروست و(سن سیمون)،  مجوز انتشار برای La Bible d?Amiens ،  موضوعاتی است که در این فصل مطرح می‎شود.

Xl . انقلاب ادبی:این فصل شامل بازگشت به زندگی،  روزهایی که صرف مطالعه‎ می‎شد،  موسیقی و بازگشت به پاریس است.

Xll . بر ضد سنت بوو:زندگی برای نوشت،  مرگ مادام کلاوه،  تغییر ماهیت کنت سنت‎ بوو،  سلین و نیکلا کوتن،  داستان ۱۹۱۱،  نکاتی است که در این فصل آمده است.

Xlll . زمان از دست رفته:این فصل اختصاص به نگاهی کلی به فرآیند نوشتن،  تقسیم‎ موضوع داستان به چندین جلد کتاب و انتخاب عنوان برای آن‎ها و جستجوی ناشر،  دارد.

XlV . داستان سال ۱۹۱۴:مروری به چاپص و واکنش‎ها نسبت به جلد اول سوان و مشکل‎ تغییر ناشر و. . . مباحث این فصل را تشکیل می‎دهد.

XV . داستان سال ۱۹۱۸:این فصل شامل بررسی از سدوم به گریخته،  جنگ در داستان،   همکاری پروست و آناتول فرانس است.

XVl . بین زندگی و مرگ:سلامتی،  مجلات و خبرنگاران،  استقبال از طرف گرمانت ll ،   جمع‎بندی و پایان زمان بازیافته مباحث این فصل را تشکیل می‎دهند.

از دست نوشته های مارسل پروست

این فصول خود نشانگر توجه و دقت و حوصله‎ی درخور تحسین تادیه در معرفی و شناساندن درست مارسل پروست است.

بی‎مورد نیست که چندین شخصیت سرآمد در دنیای ادبیات لب به تحسین و تمجید این اثر تادیه گشوده‎اند:

-بیوگرافی تادیه یک گزارش هوشمندانه‎ی برجسته،  موثق و معقول از یک پدیده‎ی پیچیده است.  راجر پرسون،  نیویورک تایمزبوک ریویو۲

-تادیه برخوردار است از یک شناخت بی‎رقیبانه از نوشتارها و منابع پروستی. . . یک‎ قطعه یادگاری از دانش‎پژوهی.

مایکل دیردا،  واشنگتن پست‎۳

-مهم‎ترین قسمت در زندگی پروست.

گریگوری فیلی،  فیلادلفیا اینکوایر۴

-ما نمی‎توانستیم برای یک شرح حال‎نویس( biographer )آرزو کنیم که آگاهی‎اش‎ در مورد درگیری ادبی مربوط به وظایفش بیش از این باشد. ژان ایوتادیه در سئوالات‎ مربوط به روابط جنسی و بیماری پروست عاقل و خویشتن‎دار است و شناخت آنچه‎ که در پایان هر صفحه‎ی دست‎نویس حیات پروست است به‎طور کامل آگاهی می‎دهد. »

گابریل ژوسیپوویچی،  تایمز لیترری ساپلیمنت‎۵

-تعریف تادیه تعبیری از هر دو جنبه یک انسان و اثرش است که سعی کرده یک اثرکلاسیک باشد.

روی جنکینس،  میل آن ساندی‎۶

-تادیه یک تصویر جادویی از پروست به عنوان متفکر ارائه می‎دهد و خالقی است در یک اثر بصورت گسترده،  برانگیزاننده و اقناءکننده به طوری که موضوعاتش براساس‎ انسانیت است.

ریچارد کنینگ،  ایندیپندنت‎۷

-[کتاب تادیه‎]در حال حاضر کاملترین منبع اطلاعات در خصوص مارسل پروست‎ است که برتر از تمام شرح حال‎های موجود می‎باشد.

آلن دوباتن،  ساندی تلگراف‎۸

-مهارت تادیه بی‎همتا است.

رونالد هیمن،  لیترری ریویو۹

-تادیه،  بهترین نگارنده در مورد پروست. بهتر از هرکس دیگری در جهان دباره‎ی موضوع شناخت دارد. و او شناختن را با بصیرت و متانتی مثال زدنی در بیوگرافی‎ ادبی ارائه می‎دهد.

دیوید ساکستون،  داونینگ استاندارد۱۰

-تحقیق بی‎نقص و درخشان انجام شده و همه چیز درباره‎ی پروست را شرح می‎دهد.

واین کواستن بام،  وگ‎۱۱

-[تادیه‎]با شجاعت و خلاقیت می‎نویسد.

تونی لوئیس،  بوفالونیوز۱۲

نگاهی به دوران کودکی‎۱۳

بیوگرافی‎نویسان اغلب فراموش می‎کنند که در زندگی نویسنده،  کتابهایی که او(چه‎ زن،  چه مرد)خوانده،  خیلی مهمتر از افرادی است که ملاقات کرده است. آنها می‎توانند به ما چیزهایی بگویند درباره‎ی اقبال زندگی و حتی درباره‎ی راسکین یا بالزاک.  این درست است که مراجع زندگی دوره‎ی کودکی پروست به شدت کمیابند و«تا»کرده‎ درون نامه یا صفحات داستان می‎باشند. در سوژه زمستان باغ مادام سوان،  راوی به یاد می‎آورد کتابهای هدیه‎ای پی. جی. استهل(نام مستعار هتزل ناشر)برای سال جدید و میل لی‎لی قهرمان مطلق داستانهایش. او یک«مینیاتور گلخانه»را گرفت،  دیدن‎ خرسندی‎های خواننده به اندازه‎ای که انگار خود خرسند شده است؛  حالا او پیر شده‎ و از خود می‎پرسد:در آن سال‎های خوشبختی آیا زمستان زیباترین فصل نبود؟در در خیابان شانزلیزه،  میل لی‎لی،  همانند ژیلبرت،  گرگم به هوا بازی می‎کند و شیرینی‎های‎ خود را با دوستانش تقسیم می‎نماید. هیچ توضیحی کمتس دوسگور را نمی‎شناساند.  سدوم و عموره حال‎وهوای شگفت‎زده و مسحور شده مطالعات دوران کودکی،  یکی‎ از داستانهای ژول ورن را فرایاد می‎آورد. مثلا رامه که منتظر انعام بود. مارسل ممکن‎ است( Voyage extraordinaires )راخوانده باشد. برای او و برادرش که آن را خوانده بود یک سرمشق برای نامیدن( Les Voyages lmaginaires )و او بزرگ‎ترین خوشی‎های خود را از( Tour du Monde )و( Nouveau journal des Voyage )به دست آورد.

درباره‎ی یکی از شخصیتهای برتر داستانهای ژول ورن،  ادگار آلن‎پو می‎نویسد:«حتی‎ کتابهای پرمخاطره‎ی صریح او،  مانند آرتور گردون پیم،  در ویرانی زندگی‎ام،  یکی از موهبتهای حافظه من است. »پروست ۸ ساله بود که یکی از کتابهایی را که هیچ‎گاه‎ فراموش نکرد،  خواند. ( Histoire d?un merle blanc )از آلفرد دوموسه Alfred de Musset ؛   «توکای سفید آلفرد دوموسه کتاب مورد علاقه من در سن کودکی بود،  و کلمات آن‎ درباره‎ی گل رز و سرگین گردان حوادث روزانه آن را تشکیل می‎داد. »چه چیز باید قویا تغییر کند تا اضطراب بی‎پروایی‎های یک بچه در داستان نفوذ کند. سرانجام‎ غیرمعمول سوژه ناخوشایند است. توکایی که با پدر و اطرافیانش بدرفتاری می‎کند؛ او خاطراتش را می‎نویسد و به منظور نگهداری نوشته‎های متروک به فضای سبز بیرون شهر پناه می‎برد.

در مقاله خود«قرائت»( La Renaissance Latine,1905 )پروست«کاپیتان فرکاس‎ ( Le Capitaine Fracasse )تئوفیل گوتیه را به یاد می‎آورد. در رمان منتشر نشده‎اش ژان‎ سانتوی( Jean Santeuil )ده سال پیشتر،  او توضیح داده بود که چه مقدار بابت آن‎ بدهکار شده و چرا بعدا از آن منتفر گردید. احساسات ما در خصوص کتابها از یکی به‎ دیگری سرایت می‎کند. همان‎گونه که در مورد موضوعات مورد علاقه‎مان تمایل‎ یکسانی اظهار می‎کنیم. یک نگاه،  همراه با کمی شگفتی،  چرا پسر بچه،  گوتیه را دوست‎ داشت درحالی‎که ماجرایی مخاطره‎آمیز در آن نبود. اما جملات او همان‎گونه که درنامه آناتول فرانس است در میان زیبایی‎ها بودند. او می‎دانست:شاید عبارات،  اکنون‎ خیلی معمولی در گوشش صدا می‎کنند. اما در آن زمان،  پسر نوجوان یک احساس زیبا از آنها بدست آورد برای آنکه آنها را با احساسات قلبی خودش تطبیق دهد. برای‎ قضاوت از انبوه افکاری که او روی آنها تأمل می‎کرد،  «آن کتاب همچنین یک‎ پیش‎گویی بود که هرکسی دوست دارد درباره‎ی هر چیزی صحبت کند. »

احساساتی که ما در سالهای ابتدایی زندگی تجربه می‎کنیم قوی‎تر از آن تجاربی‎ هستند که بعدا به دست می‎آوریم و به یک درک عمومی طرح کلی داستان،  شخصیتها یا کنش درباره‎ی آنچه ما می‎توانیم به راحتی به اشتباه افتاده باشیم،  بستگی ندارد. به‎هر حال این‎ها می‎تواند کوتاه یا بلند باشد. این جمله یا عبارت حد اقل از لذت زیباشناسی‎ ماست.

مارسل پروست در جوانی

پیرامون این دوره از نوجوانی‎اش،  در همان زمانی که او در حال خواندن شعر د رولد ( Droulede )بود. پروست از یک رمان که امروز به‎طور کامل فراموش شده است به نام‎ پیکی اولا( Picciola )نوشته‎ی زاویه سانتین( Xavier Saintine )1836 به همان اندازه که او گیتار،  بوته‎های خفچه‎۱۴و اشعار درولد را دوست می‎داشت،  لذت می‎برد. او به شعر مبهم و تخیلات درآن،  حتی بیشتر از آن در کتاب کلمبا Colomba نوشته‎ی مری مه‎ Meime ،  مدیون است که در آن قضای روزگار افسون نور ماه را برای او ویران کرد. رمان‎ عشق یک زندانی برای یک گل و بعد برای یک دختر،  «پیکی اولا به عنوان گیاه،  پیکی‎ اولا به عنوان یک دختر»می‎گوید. پروست عاشق کتاب هزار و یک شب در دوران‎ نوجوانی‎اش بود. او این کتاب را به ترجمه‎ی گالان Galland خواند. و به صحنه‎ای از بشقابهای چینی سریل آن خیره شد. بعدا او«شخصیتی که در نوجوانی مسحور آن شد و کسی که چراغهای قدیمی را به چراغ‎های جدید تغییر داد»نام برد. در رمان درجستجوی. . . ( A?la recherche )ما می‎توانیم علاء الدین،  علی بابا،  سند باد،  بیدارگر خفته‎ و زبیده‎ی زیبا را ببینیم. علاوه‎براین در نگاهی به رمان زمان بازیافته( Le Tempsretrouve ) آرزو می‎کنیم که هزار و یک شب را در سن دیگری می‎نوشت. . . .

(*) Marcel Proust(A life),Jean-Yves Tadie?,Translated by Euan Cameron,Penguin Books/2000

سمرقتند شماره ۲

پی نوشت:

(۱). افسر یهودی ارتش فرانسه که با مدارک جعلی به خیانت به کشور متهم شد. پروست و برادرش از مدافعان او بودند و در حمایت از او بیانیه‎ی معروف«روشنفکران»را به امضای سه هزار هنرمند و نویسنده و استاد دانشگاه‎ رساندند. م

(۲).  Roger Pearson,The NewYork Times Book Review

(3).  Michael Dirda, The Washington Post

(4).  Gregory Feeley,The Philadelphia lnquirer

(5).  Gabriel Josipovici,The times literary Supplement

(6).  Roy Jenkins,Mail on Sunday

(7).  Richard Canning,The lndependent

(8).  Alain de Botton,Sunday telegraph

(9).  Roland Hayman,Literary Review

(10).  David Sexton,The Evening Standard

(11).  Wayne Koestenbaum,Vogue

(12).  Tony Lewis,Buffalo News

(13). فصل دوم از کتاب مارسل پروست(یک زندگی)اثر ژان. ایو. تادیه،  با ترجمه انگلیسی ایوان کامرون( )

(۱۴). نوعی درخت یا درختچه. م