برگزاری کارگاه آموزشی فیلمسازی که می گوید سینما آموش دادنی نیست!

کارگاه آموزشی فیلمساز ایرانی در اسپانیا بر پاشد

کشتی سینمای «کیارستمی» در بارسلونا

امیر مدرسی

روزهای سرد بارسلونا این‌روزها به یمن حضور کارگردان نام‌آشنای ایرانی گرمی یافته. «عباس کیارستمی» چندروزی است میهمان مهم‌ترین شهر بندری اروپا شده است. ساکنان جنوب اسپانیا رسم میهمان‌نوازی را در حق فیلمسازی که با هنرش برای نزدیکی فرهنگ‌ها می‌کوشد، به‌خوبی بجا آورده‌اند. فیلمساز ایرانی از ٢٧فوریه (جمعه هشتم اسفند) کارگاه‌های آموزشی خود را با عنوان «فیلمسازی در بارسلونا با عباس کیارستمی» در فیلمخانه د کاتالونیا برپا کرده. قرار است طی مدت حضور او در اسپانیا (تا دهم مارس) ٥٠دانش‌آموز، ۵۰ فیلم کوتاه را تحت نظارت کیارستمی با الهام از شهر بارسلونا بسازند.
 سینما، آموزش‌دادنی نیست
کیارستمی به سفرهایش به دیده یک کار دانشجویی نگاه می‌کند. او سال٩١ در طی برپایی کارگاهش در استراسبورگ به «شرق» گفته بود که بالاترین انگیزه‌اش از برپایی این کارگاه‌ها مشارکت در یک پروژه دانشجویی است: «هیچ‌گونه انگیزه آموزشی‌ای ندارم و فکر هم نمی‌کنم بتوان سینما را آموزش داد. از طرف دیگر، من با برپایی این کارگاه‌ها فرصتی به خودم می‌دهم تا همراه دانشجویان روی یک تعداد فیلم کوتاه، ویدئوآرت و عکس کار کنم. خودم ١٠روز کار می‌کنم و تعدادی دانشجو هم مشغول کارکردن هستند. ایده‌های تازه می‌گیریم و به‌روز می‌شویم.» او با همین ذهنیت از روز جمعه کارگاه جدیدش را در دومین شهر پرجمعیت اسپانیا برگزار کرده، با این هدف که چگونه یک فیلم کوتاه در مورد یک شهر ساخته شود. در پایان کارگاه، ١٠ اثر برتر در جشنواره فیلم بارسلونا حضور پیدا خواهند کرد. از نظر کیارستمی، همکاری با فرهنگ‌های دیگر به غنی‌سازی فرد کمک می‌کند. او که در مرکز اجتماعات لیمونا حضور داشت، در این‌باره گفت: «با وجود موانع زبانی، چیزهایی که ما را جدا کنند زیاد نیستند؛ به این دلیل که جغرافیا بین همه مشترک است.» او در ادامه خطاب به دانشجویان ادامه داد: «یک فیلمساز آمریکایی به من گفته بود که در خیلی از فیلم‌هایی که می‌سازد به‌خاطر اینکه پول تصمیم می‌گیرد، او فقط یک ناظر است! درواقع من در این کارگاه هستم تا انتقام خود را از فیلم‌های حرفه‌ای بگیرم.» کیارستمی در مورد سلیقه خود در فیلمسازی چنین گفت: «مدافع تولید فیلمی هستم که در آن احساسات خوب باشد و آدم را به آشتی با خود بکشاند.» این فیلمساز در ادامه کارگاهش در روزهای اول و دوم راجع‌به فیلم‌هایی صحبت کرد که بین سال‌های ١٩٨٧ تا ٢٠١٢ ساخته و هم‌اکنون در بایگانی فیلم بارسلونا نگهداری می‌شوند. او در حالی که چگونگی ساخت این فیلم‌ها را تشریح می‌کرد، ادامه داد: «از نظر من خریدن بلیت و دیدن فیلمی که شما آن را دوست ندارید، بسیار خطرناک است.» کیارستمی، مدافع بزرگ فیلم کوتاه است. بسیاری از فیلم‌های کوتاهش که در ایران طی چندسال اخیر ساخته شده‌اند، دو یا چهاردقیقه بیشتر نیستند. از نظر او این یک کار کامل و بی‌نقص است که به بیننده اجازه می‌دهد شخصیت و چشم‌انداز فیلمساز را درک کند. معتقد است دانشجویان باید شجاعت داشته باشند، زیرا تقاضا ناشی از بازار است و شکل صنعت را دارد، اما فیلم هنر است. امروز، احساسات نادرست بر سینما تحمیل شده و فیلمسازان در حال ازدست‌دادن قدرت خود هستند.
از نظر این فیلمساز یکی از مشکلات دانشگاه‌ها این است که اساتید، اغلب، آزادی لازم را به دانشجویان نمی‌دهند؛ در حالی که باید به شخصیت و سلیقه شخصی هرکس احترام گذارد. وی در این‌باره ادامه داد: «شما نمی‌توانید سینما را از طریق تدریس یاد بگیرید، باید آن را انجام دهید. در حدود چهارماه می‌توان تکنیک‌های فیلمسازی را یاد گرفت، اما مهم این است که هر فیلمساز بتواند برداشت خود را از جهان به دیگران انتقال دهد.»
راه رفتن در بارسلونا برای فیلم ساختن
مستندی با یک دریای توفانی. یک نرده و سه‌کلاغ در حال حرکت به سمت چپ، بعد از چنددقیقه پرواز و ترک صحنه؛ فقط دریا و زمزمه امواج که به نظر می‌رسد به صحبت با بیننده می‌پردازند. این فیلم چهاردقیقه‌ای کوتاه، منحصربه‌فرد است. بعد از نمایش فیلم در مرکز اجتماعات لیمونا، کیارستمی، برای دانشجویان صحبت ‌کرد. اگرچه او بیش از ٢٠فیلم ساخته، اما در ارتباط با ساخت فیلم کوتاه گفت: «شجاعانه‌تر است و قادر به اتصال با احساسات کوتاه‌مدت ما. فیلم کوتاه احساس شخصی‌تری را به دست می‌دهد.» چگونه فیلم کوتاه‌ساختن از نظر او چنین است: «باید به خود نگاه بیندازید و تلاش کنید. نگران آن نباشید که شما را آزاد و خلاق ببینند. مشکل دانشجویان بعد از خروج از دانشکده آن است که با داشتن دانش بسیار شجاعت لازم را ندارند. نگاه به عقب را فراموش کنید و شجاع باشید. نبود گفت‌و‌گو به بیننده آزادی می‌دهد که تصور و فکر کند و بسازد.»
او در ادامه توضیحاتی درباره شماری از فیلم‌هایش نظیر طعم گیلاس، باد ما را با خود خواهد برد، شیرین، ده، زیر درختان زیتون، کپی برابر اصل به دانشجویان کارگاه داد. دانشجویان بعدازظهر روز اول کارگاه به راه‌رفتن در بارسلونا پرداختند و به‌دنبال یافتن ایده‌هایی برای فیلم کوتاه بودند.
کیارستمی نقشه راهشان را در این جست‌وجو، چنین تصویر کرده بود: «باید جست‌وجوی خود را تنها با همکاری تصاویر به‌صورت جداگانه انجام دهید. این کار ثابت خواهد کرد چه می‌بینید.» این فیلمساز در ادامه حضورش در بارسلونا قرار است هفتم‌مارس برای مردم در موسسه فرانسوی بارسلونا سخنرانی کند.  عباس کیارستمی از حدود یک‌دهه قبل به شکلی منسجم،  کارگاه‌های متعددی در ایران و کشورهای مختلف برپا کرده. ٩سال پیش اولین‌بار در کاخ سعدآباد برپایی کارگاه‌ها را شروع کرد. در واقع این کارگاه‌ها را او از ١٧سال پیش شروع کرد؛ هر چند برای اولین‌بار به شکلی منسجم همه چیز از سعدآباد شروع شد. تا به‌حال حدود ٣٠ کارگاه در خارج از کشور برپا کرده که در حدود ٢٠ کشور مختلف برگزار شده است. کارگاه‌های کیارستمی در کاخ سعدآباد روال خودش را طی می‌کرد؛ اما همزمان با روی کارآمدن احمدی‌نژاد کارگاه‌ها چون زیر درختان برپا می‌شد، تعطیل شد. او ناچار به بخش‌های خصوصی مثل موسسه «کارنامه»و «ماه مهر» پناه برد. از نظر او تفاوت زیادی بین هنرجویان ایرانی و خارجی وجود دارد. در این‌باره می‌گوید: «مسایل خوشحال‌کننده زیادی وجود دارد که همه آنها را نمی‌توان گفت، چون هزارگونه سوءتفاهم به وجود می‌آورد ولی آنچه می‌توان گفت راجع به استعداد بچه‌های ایرانی است. هرجا کارگاه دارم برای من یادآور استعداد ذاتی دانشجویان ایرانی است که نمی‌دانم از کجا و نمی‌دانم چرا؟! تیزهوشی هنرجویان ایرانی را کمتر جایی دیده‌ام. این را واقعا می‌توان به‌راحتی دید.» / شرق