اشتراک گذاری
درباره «قاسم لاربن» و رمان «لات»
چرا مصدق از لاتِ لاربن حمایت کرد؟/ حميدرضا اميدي سرور
مدخل-
این نوشته درباره نویسندهایست که انتشار رمان لات به قلم او در سال ۱۳۲۶، با استقبال نسبی همراه شد. مطالبی که در تحسین این رمان و البته رویکرد انتقادی و اجتماعی نویسنده درمطبوعات آن روزگار منتشر شد، شهرتی نسبی را نیز برای قاسم لاربن، نویسنده این رمان به همراه آورد، اما این شهرت تداوم نیافت و با وجود اینکه لاربن به شکلی شگفتآور، نزدیک به هفت دهه به انتشار داستانها و یا اشعارش پرداخت، هیچگاه نتوانست آن توفیق را تکرار کند، و همواره نویسندهای ناشناحته و در حاشیه بود که آثارش مهجور ماند. حتی حسن میر عابدینی در صد سال داستان نویسیاش نیز ذکر قابل اشارهای از او نکرده است، جز در جلد سوم و در بخش پینوشتها که ماجرای ابراز لطف دکتر مصدق به رمان لات را به نقل از مقالهای دیگر (به قلم علی اکبر کسمایی) نقل کرده است. اما از آنجا که منبع میر عابدینی دارای اطلاعات مخدوشی بود، او را نیز به اشتباه انداخته است.
نوشته حاضر با ارایه یکسری اطلاعات در این باره میتواند،اصلاحیهای باشد برای این لغزشها و همچنین معرفی گذرای این نویسنده که به طرز غم انگیزی با کم لطفی روبرو شده. البته این نوشته میتوانست مفصلتر و حاوی اطلاعات بیشتری در نقد و تحلیل رمان لات و دیگر آثار قاسم لاربن باشد، اما به تناسب محل نشر آن «وبلاگ مانی» از این تفضیل صرف نظر شد تا حجم مطلب در حوصله کسانی که در فضای مجازی آن را میخوانند باشد. مطلب جامعتر بماند برای زمانی دیگرکه هم محل نشر آن از ظرفیت این تفضیل برخوردار باشد و هم این که نگارنده با دور شدن از بیحوصلگی و دلتنگیهای کنونیاش، دل و دماغ این جور کارها را که به نظر برخی از سر بیکاریست(!) بیشتر داشته باشد. و واقعا که چقدر ما بیکار و همه چیزمان روبهراه و جفت و جور است… تورو خدا یکی بیایدما را از این خوشی در بیاورد!
بیوگرافی قاسم لاربن
قاسم رحیمیان مازندرانی که بعدها به قاسم لاربن شهرت یافت، به سال ۱۲۹۳ در شهر بابل به دنیا آمد، تحصیلات ابتدایى و چند سالی از متوسطه را در زادگاهش گذراند و سپس به تهران آمد و آخرین سالهای متوسطه را در پایتخت گذراند. بعد از پایان متوسطه چند سالی را در خارج به تحصیل و تکمیل زبان فرانسه پرداخت. وقتی به ایران بازگشت فعالیتهای گونااگونی را دنبال کرد، از جمله، مترجم در شرکت دخانیات، مترجم فرانسه شرکت الکا، و دبیر زبان فرانسه در دبیرستان شاهپور بابل، مسئول روابط عمومی یکی از بانک‌ها و… د ر عرصه روزنامه نگاری نیز مدتی مدیریت روزنامه «جهان فردا» را برعهده داشت و همچنین روزنامهای با عنوان «انتقاد روز» با همکاری یک کانون قرآنی در چهار صفحه از تاریخ ۲۶ تیرماه ۱۳۳۰ شمسی در شهر بابل منتشر میکرد، این روزنامه به واسطه انتقادهای بسیار شدیدی که از عباس اسلامی (وکیل دادگستری) و بعدها نماینده مردم بابل در مجلس شورای ملی، بیش از چند شماره دوام نیاورد و از انتشار آن جلوگیری شد.
در سال ۱۳۲۹ شهردار بابل بود و در سالهای پس از کودتای ۲۸ مرداد به دلیل حمایت از دکتر مصدق و تبلیغات برای او دستگیر و برای مدتی زندانی شد. قاسم لاربن خوشبختانه فعلا در قید حیات است. آثار قاسم لاربن لاربن در دوحوزه شعر و ادبیات داستانی آثاری را منتشر کرده است که آثار داستانی اوعبارتند از: من و تو (۱۳۱۶)، لات ( دوجلدی، ۱۳۲۶)، رازها(؟)، زن مست(۱۳۲۶)، عشق و سیاست یا سقوط یک استاد(۱۳۲۸)، مردک(۱۳۴۱)، گودال(۱۳۴۳)، جادههای بریده(مجموعه داستان، ۱۳۵۰)، گره کور(۱۳۵۰)، گوژ(۱۳۶۸)، پرندگان بیلانه(۱۳۷۸)، پرتگاه(۱۳۸۰)، باد ولگرد(۱۳۸۱)، نات تلخ(۱۳۸۲)، جرقهای در تاریکی(۱۳۸۷)، شکوفههای رنج(۱۳۸۷).
مجموعه شعرهای سرود سحر، ایرج و هوبره، یکصد و یک رباعی(۱۳۸۶) و روز بی آفتاب(۱۳۸۷) دربر گیرنده اشعاری است که لاربن در طول سالهای طولانی فعالیتش سرورده است.
در پشت جلد چاپ نخست رمان لات (ج ۲) علاوه بر درج عناوین آثار قبلی لاربن (من و تو، لات و رازها) از کتابهای در دست انتشار او تحت عنوان، «تازیانه» و «اندیشههای سایهدار» نام برده که بعدها در لیست آثار نوشته شده توسط او ذکری از آنها نشده است. متاسفانه آثاری که لاربن در سالهای اخیر منتشر کرده اغلب مهجور ماندهاند(*)، شاید بیراهه نرفته باشیم اگر بگوییم او اگر از شهرتی نسبی در حوزه ادبیات برخوردار شده به واسطه چاپ آثار قدیمیاش باشد که ظاهرا در مقام قیاس با آثار جدید او از توفیق بیشتری برخوردار بودهاند.
مشخصات رمان لات
لات رمانی ست در دوجلد، لاربن پس از آنکه نوشتن جلدنخست یا در واقع نیمی از رمان را به پایان برد، آن را به چاپ سپرد و کار نگارش ادامه رمان را هم به سرعت دنبال کرد.
جلد اول کتاب جلدی مقوایی و روی برگهای کاهی ارزان قیمت چا شده است و تاریخ اردیبهشت ماه ۱۳۲۶ را بر پیشانی دارد، با طرح جلدی ساده، که تنها عنوان کتاب با خط درشت نوشته شده و در زیر آن نیز آمده « نویسنده: ؟» و در پایین آن هم نوشته شده «حق طبع و تقلید محفوظ» . اما در صفحه شناسنامه کتاب نام نویسنده به صورت حروف اختصاری ثبت شده: «بقلم: ق.ل.ر» که همان قاسم لاربن (رحیمیان) است. اما در زمان انتشار جلد اول کمتر کسی نام نشان اصلی نویسنده را دریافته بود و از او نیز به عنوان نویسنده ناشناس یاد میشد. ناشر کتاب دقیقا مشخص نیست، در همین صفحه اشارهای به «نشریه روزنامه زبان ملت» شده و در انتهای کتاب نیز از «چاپخانه مازندران(بابل)» به عنوان جایی که وظیفه چاپ کتاب را برعهده داشته اشاره شده. جلد اول در در قطع رقعی، ۱۲۸ صفحه و بهای ۲۵ ریال منتشر شده.
نکته جالب اینکه نه در روی جلد کتاب و نه در شناسنامه آن اشارهای به جلد ال بودن این کتاب نشده، ظاهرا لاربن ترسیده که این مسئله باعث عدم تمایل مخاطب برای خرید کتاب شود. اما در پایان کتاب و در صفحه ۱۲۶ که جلد اول تمام میشود، نوشته شده : «ناتمام» و دو صفخه باقی مانده کتاب نیز با عنوان«شمهای از جلد دوم (از گدایی تا جیببری)» با نثری خطابهای و مقاله وار اشارهای به مضمون و البته نه داستان، جلد دوم کتاب شده است.
جلد دوم کتاب با سرو شکل مشابه اما با افزوده شدن تصویر جوانی با لباسهای پاره و مشتهای گره کرده در تارخ اسفنداه ۱۳۲۶ منتشر شده است. این بار نام نویسنده کتاب تحت عنوان قاسم لاربن هم در روی جلد و هم در شناسنامه کتاب آمده و به جای نشریه روزنامه زبان ملت، از روزنامه جهان فردا که ظاهرا خود لاربن مدیریت آن را برعهده داشته یاد شده:«ضمیمه روزنامه جهان فردا» در شناسنامه کتاب نیز از «کتابفروشی:احمدسجادی، بابل، تلفن:۳۲۹» به عنوان ناشر یاد شده و این بار وظیفه اور فنی چاپ به عهده:«چاپخانه ایران- طهران» گذاشته شده است و همین مسئله باعث شده که جلد دوم از کیفیت چاپ بالاتری برخوردار باشد. جلد کتاب همچنان مقوایی اما با کاغذ اعلاتر و صفحات متن نیز روی کاغذ مرغوب سفید چاپ شده. متن داستان ۱۱۴ صفحه دارد و شش صفحه مقدمه آن نیز بدان افزوده شده که در بر گیرنده نظراتی است که درباره جلد اول کتاب نوشده شدهاست، بهای جلد دوم کتاب ۲۰ ریال عنوان شده است.
دکتر مصدق و رمان لات
شکی نیست که مشهورترین نکتهای که در حاشیه کتابهای قاسم لاربن اتفاق افتاده ماجرای تقدیر و تحسین دکتر مصدق از رمان لات بوده، رمانی که به همین دلیل فرا متنی در میان آثار لاربن از جایگاه خاصی هم برخوردار شده. ماجرا این ماجرا به چندسالی پیش از زمان درخشش تابناک دکتر محمد مصدق در سپهر سیاسی این دیار، به عنوان یک رهبر بزرگ سیاسی برمیگردد، در سال ۱۳۲۶ (زمان انتشار کتاب) دکتر مصدق در کسوت یکی از نمایندگان شناخته شده و محبوب مجلس شورای ملی بود که با افکار ترقیخواهانه، ملیگرایانه و ضد استعماریاش شناخته میشد. قاسم لاربن هم همانند بسیاری از وطن دوستان ترقیخواه از جمله علاقمندان آن بزرگمرد بود. علاقهای که باعث شد در سالهای بعد، زمانی که درجایگاه شهردار شهر بابل قرار داشت، به تبلیغ و حمایت از دکتر مصدق بپردازد و بعد از کودتای ۲۸ مرداد هم به خاطر همین مسئله سر و کارش به زندان و حبس بیندازد.
به نظر همین علاقه و ارادت بود که سبب شد لاربن جلد اول رمان لات را که در اردیبهشت ماه ۱۳۲۶ منتشر شده بود، برای دکتر مصدق بفرستد و او نیز پس از مطالعه رمان، در نامهای کوتاه که برای نویسنده رمان فرستاد به تحسین کارش پرداخت. لاربن متن این نامه را که به تاریخ ۱۵ خرداد ۱۳۲۶ نوشته شده، در جلد دوم کتاب که در اسفند ماه همان سال منتشر شد عینا نقل کرده و ظاهرا همین نامه نیز باعث شد رمان لات، پس از سالهای کودتا تجدید چاپ نشده و جزو آثار نایاب قاسم لاربن به حساب آید.(**)
اما واقعا چرا دکترمصدق این کتاب را پسندید؟ و به عبارتی کتاب لات واجد کدام ویژگیهاست که میتواند مورد توجه شخصیت بزرگی چون دکتر مصدق قرار گیرد؟ به احتمال قریب به یقین، با توجه به روحیه و ذهنیت دکتر مصدق او این کتاب را به لحاظ ویژگیهای ادبی نپسندیدهاست، خاصه اینکه کتاب در زمانی منتشر شد که صادق هدایت سالها بود با داستانهای کوتاه و بلند خود داستاننویسی مدرن را بنا نهاده بود، بزرگ علوی، جلال آل احمد، صادق چوبک و… به تأسی از هدایت نخستین کارهای خود را منتشر کرده بودند، و در مقام قیاس با این آثار کتاب لاربن به لحاض ادبی چندان جلوهای نمیتوانست داشته باشد. با این اوصاف میتوان گفت که آنچه مورد توجه لاربن قرار گرفته را باید در مضمون و محتوای این آثار جستجو کرد.
لاربن در داستانهای خود و به ویژه در همین اثر(لات) رویکردی انتقادی دارد که گویی نوشتن این رمانها به هدف تذهیب اخلاق عمومی جامعه صورت گرفته. او در لات به ستایش از ارزشها پرداخته و از سوی مقابل، ضد ارزشهایی چون فساد، ریاکاری، تجاوز، دروغ و دیگر رذایل را که در جامعه آن زمان ایران نمود دارد، تقبیح می کند. وحتی در این میان مسایل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را نیز از یاد نمیبرد و با آرزوی ترقی جامعه ایرانی و جبران عقب ماندگیهایش به فراخور حوادث رمان، به کرات مورد اشاره قرار میدهد و حتی برای این منظور ابایی ندارد که به شکلی مستقیم و مقالهوار به اظهار نظر پرداخته و زبان به پند و اندرز مخاطب بگشاید.
لاربن در مقدمه جلد اول رمان مینویسد: «آن فکر و اندیشهای که با واقعیت منطبق بوده و صرف مبارزه با فساد اجتماعی گردد مفید و شایسته احترام است. از آنجایی که هدف اصلی نویسنده مبارزه با مفاسد عمومی است، این کتاب نیز به پیروی از همین از هدف عالی برشته تحریر در آمده است و چون بهترین راه مبارزه دخول در مجرای فساد و حمله به اساس آن است ، باین منظوراین کتاب مجموعهای از عوامل مفاسد اجتماعی و علل پیدایش آن میباشد، بصورت یک واکسن که از نوع مرض تهیه شده است، درآمده و امید است مفید و مؤثر واقع گردد.» چنین رویکرد و طرح این دست مباحث پیداست که مورد توجه سیاستمداری چون دکتر مصدق که اهداف و آرمانهایش رسیدن به جامعه ای مترقی و به دور از مفاسد و معضلات اجتماعیست، قرار بگیرد.
به هر روی در مقدمه جلد دوم کتاب که قریب به ده ماه بعد در اسفند ماه ۱۳۲۶ چاپ شده است، قاسم لاربن در ابتدای کتاب با اشاره به اینکه انتشار لات با نظرات موافق و تاییدات گوناگونی همراه بوده است، از میان مطالب عنوان شده در این رابطه به دو مورد آن اکتفا کرده و متن نامه دکتر محمد مصدق و یادداشتی که در مجله جهان نو درباره کتاب لات با امضای «ناظری» نوشته شده را منعکس کرده است.
لاربن در این نوشته کوتاه در ابتدای کتاب خود از دکتر مصدق با عنوان سیاستمدار معروف یاد کرده است. در این یادداشت نیز نویسنده با اشاره به فواید مطالعه چنین اثری «علل پیدایش مفاسد اجتماعی و عوامل بدبختی کنونی با شایسته ترین طرزی تجزیه و تحلیل شده و و هدف بزرگ و عالی نگارنده کتاب ، یعتی مبارزه با فساد عمومی و بهترین راه مبارزه و دخول در مجرای فساد و حمله به اساس آن، در تمام صفحات کتاب با درخشانترینترین بیانی تشریخ شده است. اگرچه کتاب (لات) از اغلات چاپی و گاه انشایی محفو نمانده ولی این اشتباهات کوچک و مختصر هرگز نمی تواند از ارزش حقیقی کتاب و نمود واقعی حوادث آن بکاهد، این کتاب نیمه تمام با عفت قلم بینظیری نوشته شده که در خور تمجید و ستایش فراوان است…» البته از آنجایی که لاربن اسم خود را درجلد او لات با حروف اختصاری(ق.ل.ر)آورده نویسنده جهان نو از هویت او اطلاعی ندارد و از همین رواز لاربن به عنوان نویسنده ناشناس یاد می کند.
جالبترین نکته این مطلب آن است که با اشاره با مفاسد فراوان اجتماعی و سیاسی در جامعه ایرانی و لزوم مبارزه و پرداختن به آن آغاز شده، نمایش میزان آزادیهای مطبوعات در یکی از دورههای برخورداری ایران ازیک دموکراسی نیم بند، یعنی اوایل حکومت محمد رضا شاه (زمانی که او هنوز در دام دیکتاتوری و خودکامگی نیفتاده بود) است، نویسنده جهان نو این گونه نوشته خود را شروع کرده:«در اجتماع منحط و فاسد امروزی ما که هیأت محاکمه طماع و خود خواهش بپیرویاز غرایز شهوانی خود، ملتی را در زیر قوانین جابرانه، در قید آداب رسوم کهنه و مبتذل، فقیر و نادان بار آورده تا آسانتر سواری بدهند…
و اما نامه کوتاه دکتر مصدق چنین آمده است: «نامه محترم بضمیمه کتاب نفیس «لات» شرف وصول داد، گذشته از اینکه بدین سلاست کتابی کمتر دیدهام و طرزی که آن نویسنده محترم انتخاب فرموده یعنی «دخول در مجرای فساد و حمله به اساس آن» بهترین سبکی است که در تربیت جوانان مؤثر است. از صمیم قلب تبریکات و تشکرات خود را به نویسنده محترم آن تقدیم میکنم و خواهانم که با احاطه کاملی که در این سبک دارند، باهم بانتشار امثال آن برای جلو گیری از مفاسد اجتماعی بسیار سودمند است، موفق شوند. طهران۱۵ خرداد ماه ۱۳۲۶- دکتر محمد مصدق»
درباره رمان
رمان لات ماجرای طفلیست نامشروع (پرویز)، که توسط مادرش (جمیله) در خیابان رها میشود، این طفل توسط پرستاری(هدایت) که در بیمارستان سینا کار میکند، به خانه خود برده میشود. همسر این مرد (پروین) زن متعادلی نیست. با اینکه جمیله دورادور فرزندش را میپاید، او با توجه به محیطی که فرزندش در آن رشد پیدا میکند، آینده چندان خوبی را برایش پیشبینی نمیکند، اما توان ایجاد تغییر در آینده او را نیز را ندارد. به هر حال پرویز به دلیل زندگی در چنین شرایط و یکسری عوانل محیطی وقتی سنین رشد را پشت سر گذاشته و به جوانی میرسد، تبدیل به جوانی لات و ولگرد میشد که کارش به جیب بری و سپس زندان میکشد و…
لاربن با پرداختن به چنین مضمونی نه تنها به مسئله تاثیر عوامل محیطی در تربیت فرد را مورد توجه قرار میدهد، بلکه زمینهای را فراهم میآورد که اشارهای به انواع و اقسام مفاسد و معضلات اجتماعی داشته باشد. از آنچه حاصل فقر، بیسوادیو بی عدالتیست تا آنچه حاصل هوا و هوسهای نفسانی و حیوانیست. او حتی جریان تجدد در زندگی مردم ایران را که در آن روزگار پس از ماجرای کشف حجاب و استفاده از پوششهای غربی و…نمود عینی می یابد از نظر دور نمیدارد. لاربن با تجدد و ترقیخواهی و آزادی زنان مخالف نیست، اما به انتقاد از برداشت نادرست ایرانیان از این آزادیهای تازه یاب در دل جامعهای به شدت سنتی میپردازد. در واقع او هشدار میدهد تا سوء برداشت از این آزادیها سبب به وجود آمدن معضلات اجتماعی نگردد. بنابراین در صفحات آغازین جلد اول مخاطب را به یکی از میهمانیهای سبک غربی در آن روزگار برده و به نکات مورد اشاره(در بالا) میپردازد. به فراخور داستان علاوه بر شخصیت اصلی رمان (پرویز)، تیپهای مختلف اجتماعی آن روزگار نیز در قالب شخصیتهای فرعی، خودی نشان میدهند. از جوانان، روشنفکر متجدد، تا تازه آخوندی ریا کار و… حضور این شخصیتها گاه به طور غیر مستقیم و گاه به طور مستقیم فرصتی را فراهم میآورد تا لاربن به انتقاد بپردازد.
شیوه پرداخت و لحن رمان لات بیشتر از آنکه به ادبیات داستانی مدرن آن روزگار، هدایت و جریان پس از او، نزدیک باشد، به پاورقیهای که در آن سالها در مجلات منتشر میشوند نزدیک است. البته رمان لات به عنوان رمانی اجتماعی، درادامه جریانی قرار میگیرد که نزدیک به دو دهه قبل از این کتاب نخستین طلیعههای آن، با «تهران مخوف» مرتضی مشفق کاظمی (به عنوان نخستین رمان اجتماعی ایرانی)، جلوهگر شد. آثاری که به نوعی می توان، پاورقیهای داستانی دهههای بعد از آن را با اندکی تغییر و تحول در مضمون و پرداخت، مولود و درادامه همین رمانها دانست که در ابتدای سده چهاردهم شمسی نوشته شدند. از تهران مخوف بگیریم، تا داستان های عباس خلیلی، علی دشتی، سعید نفیسی و…که با وجود پارهای تفاوتهای کیفی آنها در بکارگیری صناعتهای داستانی تقریبا در یک ردیف قرار میگیرند.
البته ناگفته نباید گذاشت که در تهران مخوف استفاده عناصر روایی و داستانپردازی به شکل محسوسی بیش از رمان لات نمود دارد، اما در مجموع نوع رویکرد و حتی زبانی که نویسنده برای روایت داستان بکار برده شباهتهای بسیاری به تهران مخوف دارد، در اینجا نیز رمان بیش از آن که از کیفیت توصیفی برخوردار بوده و حاصل پیوند موقعیتهای داستانی متکی به زمان و مکان باشد، از کیفیتی توضیحی، نقل گونه و روایتی کلی گویانه از حوادث و ماجراهای کتاب برخوردار است. لاربن در جای جای داستان با نثری خطابهای و مقالهوار داستان را موقتا رها کرده و به شرح و ابراز عقیده درباره مفاسد و معضلات اجتماعی پرداخته و به لزوم مبارزه با آنها و حتی چگونگی آن اشاره می کند و سپس دوباره ماجرا را پی میگیرد. و جالب اینکه اهمیت این بخشها به اندازهایست که به پارهای جملات که دربر گیرنده عصاره این نظرات در قالب شعارهایی پند آموز و عبرت آور است، در متن کتاب با حروف تیرهتر از متن اصلی مشخص شدهاند.
در این زمینه حتی لاربن قدری با شدت و حدت بیشتری نسبت به نویسندگان پیش از خود عمل کرده و نه تنها در قیاس با حجم کتاب ملات بیشتری بدان میدهد، بلکه این انتقادات از لحن تندتری در مقام مقایسه بادیگر آثار این ردیف برخوردار است که این تندی نیز حاصل فضای نسبتا آزاد سالهای بعد از شهریور بیست و قبل از کودتای ۲۸ مرداد سی و دو به نظر میرسد. البته لاربن در سالهای بعد با انتشار آثار تازه خود خود نشان میدهد که با اسلوب رماننویسی آشنایی بیشتری پیدا کرده و در بکارگیری آن نیز تبحر محسوسی در قیاس با گذشته پیدا کرده است. واقع او از سبکی که در لات مورد استفاده قرار داده دور میشود، بنابراین اگرچه لات مهمترین اثر او محسوب میشود، اما رمانها بعدی او همانند گودال، مردک، گره کور و… به لحاظ بکارگیری صناعتهای داستانی، دارای کیفیت قابل قبولتر و در مجموع آثار کاملتر و بهتری به حساب میآیند، نکتهای که چگونگی نثر مورد استفاده لاربن نیز مشاهده میشود.
پی نوشت
*از رمانهایی که لاربن در سالهای بعد از انقلاب منتشر کرده (متأسفانه این کتابها اغلب توسط ناشران متفرقه غیرحرفهای، طرح جلدهای ضعیف و البته با توزیع بد منتشر شدهاند) هیچ یک را نخواندهام، جز گوژ آن هم در سالهای دور، بنابراین این مختصر درباره کلیت آثار لاربن را بر اساس پنج شش عنوان کتاب قدیمی او که درکتابخانهام دارم، نوشتهام و امیدوارم کسی پیدا شود که درباره این دست از آثار او هم بنویسد و یا این کتابها بدست خودم برسد و مسئولیتش را گردن بگیرم.
**در جلد سوم کتاب صد سال داستانویسی حسن میر عابدینی (صفحه ۱۱۹۲) اشاراتی کوتاه به ماجرای دکتر مصدق و مطالعه رمان لات شده است. منبع این اشارات، مقاله « در شناخت نویسندهای کمتر شناخته شده» به قلم علی اکبر کسمائی در روزنامه اطلاعات سال ۱۳۶۹ بوده که با توجه به نکات مندرج در کتاب صد سال داستاننویسی به نقل از این مقاله حاوی اطلاعات مخدوشی است که امیدوارم میر عابدینی در چاپهای بعدی کتاب به همراه دیگر لغزش های کتاب ارزشمندش آن را نیز اصلاح کند. برای مثال در این مقاله آمده:«نویسندهای جوان به نام قاسم لاربن(رحیمیان) داستانی در دوجلد به نام لات نوشت و منتشر کرد که در جامعه روشنفکران زمان ، بازتابی در خشان گرفت تا آنجا که دکتر مصدق در پاسخ نامهای که نویسنده به این کتاب به ضمیمه دو جلد از کتاب خود برای او فرستاده بود، نوشت که پنجاه سال است نظیر این کتاب نخوانده است.» و « داستان سقوط یک استاد را رکن دو ارتش به علت آنکه نویسنده نامه دکتر مصدق را در پاسخ به او، در این کتاب درج کرده بود، در همان چاپخانه جمع آوری کرد …» در نامه کوتاه دکتر مصدق که متن کامل آن را نیز در این نوشته آوردها هیچ کجا اشارهای به اینکه پنجاه سال است نظیر چنین قصهای را نخوانده نیامئه است. لاربن تنها جلد اول کتاب را برای دکتر مصدق فرستاد، در تاریخ این نامه (۱۵ خرداد ۱۳۲۶) هنوز جلد دوم لات منتشر نشده بود. سرانجام اینکه نامه دکتر مصدق به لاربن برای نخستین باردر جلد دوم لات منتشر شده است و …