اشتراک گذاری
نگاهی به «پاریس جشن بیکران» ارنست همینگوی
«فرمول این است که فرمولی نیست. فرمول این است که فرمولی نباید. اگر ذهن ورزیده بشود، اگر ورزیدگی ذهن با آگاهی ذهن، تمامیت ذهن، صداقت ذهن، همراه باشد هر جا گیری یا گرهی پیش بیاید سعی می کند آن را باز کند. قوت بازکردنش پیداست که متناسب است با همان ورزیدگی و آگاهی اش… در کار خسته همیشه فرمول دیده می شود. قالبی که از پیش ساخته ای فرق می کند با قالبی که در حین ساختن می بینی باید بسازی. این جَلدی و فِرزی و ورزیدگی می خواهد. مساله اساسی حاضرکردن ذهن است. در کار هیچ چیز جای «جادرجا ساختن» را نمی گیرد. اما برای «ناگهانی» و «جادرجا ساختن» تمرین لازم است تا ورزیده بشوی، اگر بشوی.
درست مثل دو. مثل پرش. کسی که برای دو سرعت کار می کند هرروز و هربار که می دود رکورد عالی نمی آورد. اما ریاضت را می کشد و صدجور تمرین نرمش و چابکی می کند و عضله هایش را آموخته می کند، نفسش را و خوراکش را و سنگینی اش را مرتب می کند تا آن روز که روز است وقتی تیر داور فرمانده مسابقه در رفت آنچه را دارد بیاورد. اگر طرح کار و فهم مطلب و دیدن آدم ها و نشان دادن آدم ها غرض است اینها را باید از پیش شناخته باشد. خلاصه اینکه اگر با نوشته ور بروی یک چیز زورکی خواهد شد، با نویسندگی و نوشتن باید ور رفت نه با نوشته…» اینها بخشی از پاسخ های ابراهیم گلستان است در گفت وگویی که سال ها پیش انجام شده و بعدها در «گفته ها» به چاپ رسیده است؛ گفت وگویی که با سوالی درباره شروع نویسندگی گلستان و اولین قصه «آذر، ماه آخر پاییز» شروع می شود و بعد در ادامه اش به شیوه و تمرین نوشتن می کشد. گلستان در آخرین جمله های این گفت وگو، لازمه نوشتن را نه فرمول حاضر آماده که «دیسیپلین شخصی» نویسنده می داند، چیزی که با نظاره و تماشا و مطالعه پیدا می شود و در «دیدن زندگی و زنده بودن ها» به دست می آید. او دیسیپلین را هم نه قید که «آزادی آگاه مسلط» می داند و می گوید که قریحه دخلش زود می آید اگر که غنی نشود.
آنچه گلستان در این گفت وگو مطرح کرده، دقیقا برخلاف ادبیات کارگاهی باب شده در سال های اخیر است؛ کارگاه هایی که ادبیات را به کپسولِ ادبیات تبدیل می کنند و می توان با خوردن چند کپسول و به کاربستن فرمول های حاضرآماده نویسنده شد و کتاب بیرون داد و حاصلش ادبیاتی است تخت و یک شکل که ردی از زمانه اش بر خود ندارد و تنها می توان رد فرمول های تجویزشده و نسخه های پیچیده شده را در آن دید. آنچه گلستان درباره شیوه و تمرین نوشتن مطرح کرده را می توان در شکل و شمایلی دیگر در مصاحبه های بسیاری از نویسندگان مطرح دنیا دید. اما همینگوی در بخشی از دست نوشته هایش تمرین و عادات نوشتن را در فرمی داستانی به تصویر کشیده است.
همینگوی در دوره پختگی اش کتابی درباره دوران جوانی و شروع نویسندگی اش نوشته و در آن علاوه بر اینکه تصویری از پاریس دهه ۲۰ ارایه داده، به تصویری دیگر هم پرداخته و آن نظم و قاعده در کار و شیوه نویسندگی است. او قاعده نوشتن را «انضباط خوب و خشک» می نامد؛ چیزی که از همان شروع دوره نویسندگی اش به دنبال آن بوده است؛ انضباطی خوب و خشک در میان زندگی پرماجرایی که سفر و نوشیدن و شکار و جنگ تنها بخشی از آن است. روایتی که همینگوی در کتاب «پاریس جشن بیکران» از خود به دست می دهد، تصویر نویسنده ای جوان است که در شرایطی آشفته و به هم ریخته به دنبال انضباطی سفت و سخت برای نوشتن است و هر چیزی را در نسبت با آن می سنجد. نویسنده جوانی که اگرچه درگیر فقر و نیازمند پول است اما روزنامه نگاری را کنار گذاشته و دیگر مطلبی برای نشریات نمی نویسد تا تمام وقت به ادبیات بپردازد، مسابقه های اسب سواری و شرط بندی روی اسب ها را رها می کند، وقتی که این کار به رقیبی برای نوشتن بدل می شود و حتی نوشیدن و خوردوخوراکش را هم بر اساس پیش رفتن داستانش تنظیم می کند. همینگوی در این سال ها حتی جای ثابت و مشخصی برای نوشتن نداشته و از کافه های پاریس به عنوان دفتر کارش استفاده می کرده و در ساعت کارش هم حضور هیچ کسی را در میزش تحمل نمی کرده است.
«پاریس جشن بیکران» بیش از هر چیز درباره خودِ نوشتن است و تصویری است از نظم و قاعده نویسنده جوانی که داستان هایش بعدها بدل به بخشی مهم از یکی از شیوه های داستان کوتاه نویسی در قرن بیستم شدند. همینگوی کار روی پاریس جشن بیکران را در سال ۱۹۵۷ در کوبا آغاز کرده و در ۱۹۶۰ آن را به پایان می برد اما این کتاب بعد از مرگش به چاپ می رسد و اتفاقا با استقبال هم مواجه می شود. پاریس جشن بیکران مربوط به خاطرات همینگوی از دوره جوانی اش در پاریس و در سال های ۱۹۲۱ تا ۱۹۲۶ است اما خودش هم اشاره کرده که می توان این کتاب را اثری داستانی دانست. ۲۰داستان کوتاهی که کانون همه آنها یک نقطه است و آن نقطه نوشتن و تمرین ها و عادت های مربوط به نوشتن است. همینگوی می گوید همیشه در بین ساعت های نوشتنش کتاب می خوانده تا ذهنش از دغدغه نوشتن خلاص شود و چون پولی برای خرید کتاب نداشته، کتاب ها را از یک کتابفروشی قرض می کرده است.
برای همینگوی، نویسندگی سبکی از زندگی یا حرفه و کاری است که هر چیز دیگری را درون خود می کشد و همه چیز در خدمت آن است. او در بخشی از کتاب درباره اسکات فیتزجرالد می نویسد و نشان می دهد که چگونه نویسنده ای که زندگی اش در خدمت نوشتن نیست به نابودی دچار می شود. یوسا در بخشی از مطلبش درباره این اثر همینگوی نوشته: «خاطره در جشن بیکران وسیله ای ادبی است برای اصلاح هوسبازی حافظه ای که دیگر نمی تواند بر چیز مشخصی متمرکز شود یا از پس ساختار دقیق یک داستان بلند برآید، بلکه آشفته و رها، از تصویری به تصویر دیگر می پرد، بی آنکه هیچ گونه هماهنگی یا تداومی داشته باشد. در رمان، این تقسیم بندی جزییات کار را مغشوش می کند، اما در کتاب خاطرات به جای آن از میان چهره ها و اماکن شناور در رود زمان، در جهت خلاف مردمان بسیاری که به باد فراموشی سپرده شده اند، آمیزه تاثیرگذاری به دست می دهد.»
پیام حیدرقزوینی