Share This Article
مروری بر «واضح اندیشیدن» اثر ژیل لوبلان
راهنمای تفکر نقادانه / درباره تفکر نقادانه
(critical thinking) و چیستی و امکان و دامنه آن اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد. تفکر نقادانه در معنای گسترده‌اش، دانشی است که هدف از آن ارتقای کیفیت اندیشیدن و استدلال‌کردن افراد است و در معنای محدود، دانشی است که هدف از آن ارتقای توانایی افراد در سنجشگری (نقد) دیدگاه‌هاست. هدف از مطالعه تفکر نقادانه این است که ارزش‌گذاری استدلال‌ها را بیاموزیم؛ هم ارزش‌گذاری استدلال‌های دیگران و هم ارزش‌گذاری استدلال‌های خودمان را. استدلال می‌تواند درباره موضوع‌های پیش‌پاافتاده یا عمیق، علمی یا شخصی، سیاسی، اخلاقی یا زیباشناختی باشد. برای مثال، در درس جامعه‌شناسی ممکن است با استدلالی روبه‌رو شوید که می‌خواهد اثبات کند مصرف ماده‌های مخدر موجب فقر می‌شود؛ یا با مقاله‌ای مواجه شوید حاوی این استدلال که مصرف ماده‌های مخدر موجب فقر نمی‌شود، بلکه فقر است که موجب اعتیاد به ماده‌های مخدر می‌شود. اگر بخواهید هم‌اتاقی‌تان را قانع کنید که از خیر میهمانی روز جمعه بگذرد و همراه شما به سینما بیاید، می‌توانید چند دلیل بیاورید؛ هنگامی که در صف بلیت ایستاده‌اید، ممکن است با دوست‌تان بحث کنید و استدلال کنید اصغر فرهادی در مقایسه با عباس کیارستمی کارگردان بهتری است. در سرمقاله‌ها و یادداشت‌های روزنامه‌ها نیز استدلال وجود دارد. در انتخابات، هریک از کاندیداها برای اینکه بگویند باید به آنها، و نه رقیب‌شان، رأی بدهیم استدلال می‌کنند. آگهی‌های تبلیغاتی هم استدلال‌اند؛ استدلال درباره اینکه باید فلان کالا را بخریم. پس استدلال‌ها مهم‌اند. چون بسیاری از آنها پیامدهای مهمی دارند. برای مثال، اگر بخواهید ماشین بخرید، احتمالا باید چند سال زیر بار قسط بروید؛ پس، باید مطمئن شوید که آن ماشین خیال‌تان را از بابت جابه‌جایی راحت می‌کند؛ بنابراین، بهتر است مطمئن شوید استدلالی که در آگهی تبلیغاتی ماشین آمده است تا شما را تشویق به خریدن آن کند، استدلال خوبی است. به همین ترتیب، هنگامی که یکی از نامزدهای انتخابات استدلال می‌کند به او رأی دهید و شما استدلالش را می‌پذیرید، باید به خاطر داشته باشید که سیاست‌های او بر زندگی بسیاری از شهروندان تأثیر خواهد گذاشت. آیا این سیاست‌ها بر زندگی آنها تأثیر منفی نمی‌گذارد؟ اما، برای آنکه بتوانیم استدلال‌ها را ارزش‌گذاری کنیم باید بتوانیم آنها را تشخیص دهیم؛ بنابراین باید بتوانیم استدلال‌ها را بازشناسی کنیم و آنها را از نوع‌های دیگر گفتار و نوشتار جدا کنیم.کتاب «واضح اندیشیدن»، کتابی است در زمینه تفکر نقادانه. ژیل لوبلان، که خود یکی از معلمان پرکار در این زمینه است، کتاب حاضر را با این هدف تألیف کرده است که به‌عنوان درس‌نامه تفکر نقادانه استفاده شود. به‌همین‌دلیل، در کتابش از تمرین‌های پرشمار و متنوعی استفاده کرده است و واژه‌نامه‌ای توصیفی نیز در انتهای کتاب آورده است تا فهم واژه‌های جدید برای خواننده آسان‌تر شود. از‌این‌رو، این کتاب بناست چیزهایی به ما یاد دهد که در دبیرستان یا دانشگاه باید به ما یاد می‌دادند، اما ندادند. ازهمین‌رو، بهتر است آن را همچون یک کتاب درسی خواند؛ اگرچه مخاطب با واژه‌هایی مواجه می‌شود که جدیدند، همه اصطلاح‌های پیچیده و جدید در سطرهای بعدی کتاب، به‌روشنی توضیح داده می‌شوند.