جنبش اجتماعی چیست؟

کتابی برای جنبش اجتماعی

سیدمهدی خدایی

جنبش اجتماعی چیست؟ در چه شرایطی شکل می‌گیرد؟ شرایط جامعه در پدیدآیی و فراز و فرود آن چیست؟ هویت، چه مفهوم و کارکردی در جنبش‌های اجتماعی دارد؟ معنای سرمایه اجتماعی در این جنبش‌ها چیست؟ منافع چه نقشی در تعریف همراهان و مخالفان جنبش دارد؟ دستاوردها و ملاک‌های موفقیت و شکست یک جنبش چیست؟ اینها سؤالاتی است که سعی شده در کتاب «جنبش‌های اجتماعی، پدیدآیی، فراز و فرود» به آنها پاسخ داده شود. 

سعید مدنی، پژوهشگر شناخته‌شده مسائل اجتماعی با ترجمه این کتاب که برگردانی از کتاب 
«The Social Movement Reader»
تألیف «جف گودوین» و «جیمز جاسپر»، دو نفر از استادان جامعه‌شناسی دانشگاه نیویورک، که تألیفات و پژوهش‌های بسیاری در زمینه جنبش‌های اجتماعی، فرهنگ و سیاست داشته‌اند، تلاش بسیار مفیدی در جهت شفاف‌کردن و روشنگری هرچه بیشتر در باب این نوع کنش‌ورزی اجتماعی داشته است. مدنی در مقدمه ٦٠ صفحه‌ای کتاب، که آن را می‌توان به‌تنهایی به‌عنوان یک کتاب مستقل در نظر گرفت، به بررسی سیر تاریخی دیدگاه‌ها نسبت به جنبش‌های اجتماعی پرداخته است. 
در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «پدیده‌های اجتماعی ازجمله جنبش‌های اعتراضی را باید همچون موجودات زنده‌ای قلمداد کرد که در فرایند تحول خود دستخوش تغییرات جدی می‌شوند. این تغییرات در طول حیات سیاسی و اجتماعی یک ملت اشکال نوین و تظاهرات متفاوتی خواهند داشت. مضامین یا ارزش‌ها، ‌معیارها و روابط درون آنها دائما تغییر می‌کند که نظام‌های سیاسی یا تمایل به فهم این دگرگونی‌ها ندارند یا اساسا از هوشیاری لازم برای درک آنها برخوردار نیستند. یکی از اشتباهات مهم رژیم پهلوی در ارزیابی اعتراضات در جریان انقلاب اسلامی در فاصله سال‌های ١٣٥٦ تا ١٣٥٨ نشناختن تفاوت ماهوی این اعتراضات با حوادث نهضت ملی و از آن مهم‌تر جنبش‌های مسلحانه دهه چهل بود. نیروهای سیاسی نیز از این خطا مصون نیستند، زیرا چشم‌انداز، ‌استراتژی و ملاک‌های دوری و نزدیکی آنها به سایر نیروها کاملا تحت‌تأثیر ارزیابی و شناخت‌شان از جنبش‌های اعتراضی قرار دارد». در این کتاب علاوه بر بررسی سیر تاریخی نظریه‌های گوناگون جنبش‌های اجتماعی، به ‌مرور تجربیات عملی جنبش‌های اجتماعی دیگر کشورها ازجمله: جنبش مدنی سیاهان آمریکا، جنبش ضد خشونت گاندی، جنبش همبستگی لهستان و جنبش توقف اتمی آمریکا پرداخته شده که به غنا و جذابیت کتاب افزوده است. بررسی نقش اعضا در قالب شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان مهم‌ترین سرمایه اجتماعی جنبش‌ها و نیز نقش رهبری و تعامل آنها با اعضا و در انتها برآورد دستاوردها و افول یک جنبش در جامعه، از دیگر بخش‌های این کتاب است. علاوه بر مقدمه غنی و بخش اصلی، در بخش پایانی با گنجینه‌ای از تعریف مفاهیم و واژه‌های کاربردی جنبش‌های اجتماعی روبه‌رو هستیم که اطلاعات بسیار ارزشمندی را در اختیار خواننده قرار می‌دهد. این کتاب را به‌راستی می‌توان جزوه‌ای عملی برای کنشگران اجتماعی و تمام افرادی دانست که معتقد به دموکراسی‌خواهی‌اند.