اشتراک گذاری
ادبيات دانمارك از هنريك استفن تا دُورده نورس
پيام رضايي
در نيمه اول قرن نوزدهم، عصر طلايي ادبيات دانمارك، مبناي ادبيات بر تفكر رمانتيك بنيان گذاشته شده بود. اين نوع تفكر را هنريك استفن (١٨٤٥-١٧٧٣) در سال ١٨٠٢ با ارايه مجموعه مقالاتي در كالج الرس آغاز كرد. او در اين مقالات نشان مي‌داد موضوع اصلي رمانتيسيسم آلماني چيست و تاكيدش بر ارتباط ميان طبيعت، تاريخ و بشر بود. پس از آن برنارد سورين اينگه‌مان (١٨٦٢-١٧٧٩) با چاپ مجموعه شعري عاشقانه و پس از آن چند نمايشنامه و رمان با مضموني مشابه مهر تاييدي بر اين مكتب زد. بسياري از سرودهاي روحاني او هنوز در كليساهاي دانمارك خوانده مي‌شود.
يكي ديگر از چهره‌هاي مهم فرهنگ و ادبيات دانمارك نيكولاي گروندويگ (١٨٦٢-١٧٨٩) است كه نقش بسزايي در تسريع رشد ناسيوناليسم در دانمارك داشت. از آثار تاثيرگذار او مي‌توان به اسطوره‌شناسي شمالي (١٨٠٨) و نمايشنامه بلندش سقوط زندگي قهرماني در شمال (١٨٠٩) را نام برد. علاوه بر بي‌شمار مقاله و شعر، او چند كتاب نيز در باب تاريخ جهان و كتاب ديگري با نام ترانه‌هاي راسكيلد به رشته تحرير درآورد. سرودهاي روحاني گروندويگ نيز همچنان در كليساهاي دانمارك داراي اعتبار هستند. چهره بعدي هانس كريستين اندرسون (١٨٧٥-١٨٠٥) است؛ هانس كريستين اندرسون مشهور. او را بيشتر به خاطر افسانه‌هاي كودكانه‌اش مي‌شناسيم. كمي كسي پيدا مي‌شود كه خاطرات كودكي‌اش با سپيد برفي، بندانگشتي، دخترك كبريت‌فروش و جوجه اردك زشت عجين نشده باشد. اندرسون كه پدر كودكانه‌نويسي مدرن است در حدود
صد و پنجاه و شش داستان كودكانه نوشته است. او همچنين يك سفرنامه و چندين رمان براي بزرگسالان به زيور طبع آراسته است و همين‌طور چند مجموعه شعر و البته يك اتوبيوگرافي با نام «افسانه زندگي من» كه اين كتاب به تازگي با عنوان «زندگي داستان‌سراي دانمارك» توسط اشكان آويشن به فارسي ترجمه شده است. تاريخ ادبيات دانمارك در كنار شعر و داستان، در فلسفه نيز داراي اعتبار است؛ سورن كيركه‌گارد (١٨٥٥-١٨١٣)، فيلسوف اگزيستاسياليست و متخصص الهيات كه آثار فلسفي‌اش گرد موضوعاتي چون زندگي مي‌گردد. تاكيد و تمركز كيركه‌گارد بر در اولويت قرار دادن واقعيت قابل لمس بشري است و نه تفكر ناملموس، و همين‌طور تاكيد بر اهميت انتخاب و تعهد. بسياري از آثار او به فارسي نيز ترجمه شده‌اند و از ميان آنها مي‌توان به يا اين/يا آن و ترس و لرز اشاره كرد.
اوايل قرن بيستم جنبش ادبي «پيشرفت مدرن» در اسكانديناوي به پا خواست كه ادبيات آن دوره را به چالش مي‌كشيد و قصد داشت جانشين ادبيات رمانتيك آن دوره شود. نظريه‌پرداز دانماركي اين جنبش گئورگ برندس (١٩٢٧-١٨٤٢) بود كه هدايت آن را برعهده داشت. در طول دوراني كه اين جنبش بر سر كار بود نويسندگان برعليه سنت‌هاي ديرين، علي‌الخصوص رمانتيسيم، قيام كردند. آنها در پي چشم‌انداز بين‌المللي بودند. به علاوه، آنها تمايل زيادي به پيشرفت‌هاي غيرمنتظره‌اي چون نظريه داروين داشتند. در اين دوره تمركز ادبيات دانمارك بيشتر بر روي رئاليسم بود. هنريك پونتوپيدان جوان‌ترين، اصيل‌ترين و تاثيرگذارترين نويسنده اين جنبش بود و از ديگر اعضاي تاثيرگذار اين گروه مي‌توان ينس ياكوبسن را نام برد.
سال ١٩١٧ نقطه عطفي در ادبيات دانمارك محسوب مي‌شود. يك نويسنده و يك شاعر دانماركي، هنريك پونتوپيدان (١٨٥٧–١٩٤٣) نويسنده و كارل آدولف يلراپ (١١١٩-١٨٥٧) شاعر، مشتركا برنده جايزه نوبل شدند. آنها نه اهل داستان‌هاي كودكانه بودند و نه فيلسوف، بلكه شاعر و داستان‌نويس چيره‌دستي بودند كه بي‌مثال مي‌نوشتند. آثار پونتوپيدان را بيشتر به سبب توصيف‌هاي واقع‌گرايانه‌اي كه از جامعه دانمارك در آن دوره داشته است مي‌استايند. رمان‌ها و داستان‌كوتاه‌هاي او تصويري ملموس از كشور او در آن زمان و در مكان است. هنريك پونتوپيدان را نويسنده‌اي متفاوت مي‌دانستند؛ چراكه توانست خودش را از محيط محافظه‌كاري كه در آن بزرگ شده بود و از هم‌عصران سوسياليستش دور نگه دارد. قرن بيستم با رويكرد به ناتوراليست آغاز شد اما كم‌كم به ناسيوناليسم روي آورد. اين روند را مي‌توان به وضوح در آثار نويسندگاني چون كاي مانك و ولاديمير روردام ديد. در دانمارك رئاليسم مدرن را با آثار بنگ و ينس ياكوبسن مي‌شناسند و رئاليسم اجتماعي را ابا آثار هانس كيرك و مارتين اندرسن نكسو.
در ايران ادبيات دانمارك بيشتر با آثار هانس كريستين اندرسون و داستان‌هاي كودكانه‌اش شناخته شده است و اهل فلسفه با اگزيستانسياليسم سورن كيركه‌گارد آن را داراي اعتبار مي‌دانند. متاسفانه تاكنون هيچ اثري از ديگر نويسندگاني كه در بالا به آنها اشاره شد به فارسي ترجمه نشده است. با اين حال ادبيات معاصر دانمارك از اقبال بهتري برخوردار بوده و چند اثر از ادبيات دانماركي به فارسي به برگردانده شده‌اند. يكي ديگر از نويسندگان حال حاضر دانمارك كه از شهرت جهاني برخوردار است دُورده نورس نويسنده ٤٥ ساله دانماركي است. مدرك تاريخ و ادبيات دانماركي‌اش را از دانشگاه آرهوس گرفته و اكنون ساكن شهر كوچكي در جوار دريا شمال است. از او تاكنون سه رمان منتشر شده است؛ «روح» (٢٠٠١)، «توفان» (٢٠٠٣) و «ان لي» (٢٠٠٥) و يك مجموعه داستان‌كوتاه با عنوان «فن كاراته» كه در سال ٢٠٠٨ منتشر كرد. داستان‌هاي اين مجموعه در مجلات معتبري چون نيويوركر، بوستن ريويو، مجله فنس، نيو لترز، گالف‌كوس هرپر، و پابليك اسپيس چاپ شده‌اند. در سال ٢٠١٠ رمان كوتاهي از او منتشر شد به نام «روزها» و اخيرا هم رمان شعرواره‌اي با نام «مينا جاي تمرين لازم دارد». وي در دانمارك، آلمان و امريكا در تدوين آنتولوژي ادبيات مشاركت داشته است.
نورس نخستين دانماركي است كه در مجله نيويوكر داستاني منتشر كرده. ماه مه‌گذشته نيز داستان ديگري از او در اين مجله ادبي معتبر به چاپ رسيد. رمان‌هاي او به زبان‌هاي انگليسي، آلماني، چك، رومانيايي، نروژي، تركي و هلندي منتشر شده‌اند. او همچنين برنده جوايز معتبري شده كه از ميان آنها مي‌توان به جايزه منتقدان دانمارك و همين طور جايزه پر اولو انكوييست
(Per Olov Enquist) اشاره كرد. اسدالله امرايي پيشتر چند داستان كوتاه او را در مجموعه‌اي از آثار نويسندگان جهان ترجمه كرده است…
اعتماد