ناهید در جشنواره شیکاگو / نظر منتقدان غربی و گفتگو با کارگردان

جايزه «راجر ايبرت» جشنواره شيكاگو از آن «ناهيد» شد

 فيلم «ناهيد» نخستين تجربه كارگرداني‌ «آيدا پناهنده» كه روايتي است از موقعيت زنان ايراني جايزه «راجر ايبرت» جشنواره بين‌المللي شيكاگو را از آن خود كرد. اين جايزه هر ساله به فيلمسازان نوپايي كه اثرشان نگاهي نو و غيرقابل پيش‌بيني دارند اهدا مي‌شود. فيلم «ناهيد» با بازي «ساره بيات» و «پژمان بازغي» سرگذشت زني مطلقه است كه به همراه پسرش در شمال ايران زندگي مي‌كنند و پناهنده از طريق نمايش زندگي اين زن مساله سختي‌هاي قانون، تابوهاي اجتماعي طلاق و ازدواج مجدد را به ميان مي‌كشد.

فيلم «ناهيد» پيش از اين در جشنواره‌ بين‌المللي فيلم كن درخشيده بود و جايزه «آينده نويدبخش» را با فيلم «ماسان» به كارگرداني «نيراج غيوان» به طور مشترك دريافت كرد. در پنجاه‌ويكمين مراسم اهداي جوايز جشنواره فيلم شيكاگو كه جمعه، اول آبان در شيكاگو برگزار شد، فيلم «كودكي» ساخته «فيليپ كلودل» كه گذر از دوران بلوغ را به تصوير مي‌كشد، «جايزه طلاي هوگو» بهترين فيلم را به دست آورد. همچنين بازيگران مرد و زن نقش اول اين فيلم «الكسي متيو» و «ژولز گوزلين» جايزه بهترين بازيگري هيات داوران را به طور مشترك دريافت كردند.

فيلم «پائولينا» محصول مشترك آرژانتين و برزيل جايزه «پلاك نقره‌اي» را به دست آورد و «ليزي بروچر» بازيگر زن فيلم «برخورد كامل» جايزه بهترين بازيگر زن را دريافت كرد. «برخورد كامل» جايزه بهترين فيلمبرداري را نيز به خانه برد.

فيلم شيليايي «كلوب» به كارگرداني «پابلو لارن»، با سه جايزه پيشتاز در كسب جوايز اين دوره از جشنواره فيلم شيكاگو بود و جوايز بهترين كارگرداني، بهترين گروه بازيگران و بهترين فيلمنامه را از آن خود كرد.

«مايكل مور» مستندساز امريكايي نيز براي آخرين ساخته‌اش «جاي حمله بعدي كجاست؟» جايزه «فاندر» را به دست آورد. اين جايزه به فيلم‌هايي تعلق مي‌گيرد كه با شيوه‌اي خاص و نوآورانه خود در زمينه هنر تصاوير محرك، بتواند روح جشنواره را منعكس كند. مايكل مور در اين فيلم به سراغ كشورهاي مختلف اروپايي رفته و نشان داده آنها چه راه‌حل‌هاي متفاوتي براي حل مسائل اجتماعي، آموزشي و فرهنگي پيدا كرده‌اند. او گفته است با ساخت اين فيلم قصد داشت به مقامات امريكايي بگويد چقدر كار براي انجام دادن وجود دارد و مسائل را با چه شيوه‌هاي مبتكرانه‌اي مي‌توان حل كرد.

پس از مراسم اهداي جوايز «شاز ايبرت»، همسر راجر ايبرت، با مايكل مور مصاحبه‌اي را ترتيب داد. راجر ايبرت منتقد فقيد روزنامه شيكاگو سان‌تايمز بود و مور در اين گفت‌وگو خاطره‌اي از او را تعريف كرد و توضيح داد كه ايبرت چگونه با موافقت با ساخت فيلم «راجر و من» كه سال ۱۹۸۸ در جشنواره تلورايد به نمايش درآمد، راه مور را به صنعت سينما باز كرد.

مور گفت: «دو دقيقه پيش از شروع جشنواره راجر به من گفت تو يك كلمه هم حرف نزن چون مردم ترس را در چشم‌هايت مي‌خوانند. هر چه لازم باشد من مي‌گويم.» مور در ادامه گفت: «فرداي آن روز ايبرت سراغ من آمد و گفت: مايكل مور، مي‌توانم عكسي از شما داشته باشم؟» او اولين روزنامه‌نگاري بود كه عكس مرا براي مطلب روزنامه‌اش مي‌خواست. و روز بعد در روزنامه سان تايمز يك مطلب زيبا درباره اين فيلم نوشته بود و آن را يكي از بهترين فيلم‌هاي دهه معرفي كرده بود.»

اعتماد

***

آیدا پناهنده، پس از دریافت جایزه «راجر ایبرت»

منتقد باید سختگیر باشد و بی‌پروا

شرق: «ناهید» به کارگردانی آیدا پناهنده، پس از دریافت جایزه «آینده درخشان» بخش «نوعی نگاه» جشنواره کن، این‌بار توانست از جشنواره فیلم شیکاگو، جایزه «راجر ایبرت» را از آن خود کند. این فیلم که از محصولات مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی است، به تهیه‌کنندگی بیژن امکانیان به این بخش از جشنواره راه یافت. فیلم، روایتگر داستان زنی به نام ناهید (ساره بیات) است که از شوهرش، احمد (نوید محمدزاده)، به‌خاطر اعتیادش جدا شده و خرج زندگی خود و پسر خردسالش را از طریق تایپ پایان‌نامه‌های دانشجویی درمی‌آورد. طبق توافق با همسر سابقش، او تنها در صورتی می‌تواند بچه را نزد خودش نگه دارد که ازدواج نکند. او دل‌باخته مرد ثروتمندی به نام مسعود (پژمان بازغی) است که به او پیشنهاد ازدواج هم داده، اما ناهید به‌خاطر ترس ازدست‌دادن فرزند، به مسعود و درواقع به میل درونی‌اش، پیشنهاد رد داده است.
با آیدا پناهنده، کارگردان ٣٦ساله این فیلم، پس از موفقیت در این جشنواره، که در غیاب خودش در جشنواره شیکاگو رقم خورد، گفت‌وگویی کوتاه داشته‌ایم. پناهنده در آن اذعان می‌کند هنوز از زمان اکران فیلمش در ایران خبر ندارد!
 فکر می‌کنید وجه غیرقابل‌پیش‌بینی فیلم «ناهید» چه بود که آن را مستحق دریافت جایزه «راجر ایبرت» جشنواره شیکاگو کرد؟
از همان ابتدای نگارش فیلم‌نامه، تصمیم من و ارسلان امیری بر این بود که به یک موضوع نه‌چندان تازه، نگاهی متفاوت حاصل از تجربیات و مشاهدات خودمان بیندازیم و تلاش کنیم فیلم‌نامه‌ای استاندارد بنویسیم که در درجه اول، خودمان صادقانه دوستش داشته باشیم. در مرحله بعد، در کارگردانی، فیلم‌برداری، صحنه‌پردازی و بازی‌ها، تلاش من و همه گروه آن بود که به جای تکرار مکررات، در هر انتخابی، به آن چیزی فکر کنیم که دیرتر به ذهن می‌رسد. ما دو سال قبل از آغاز فیلم‌برداری، «ناهید» را در ذهنمان کلید زده بودیم؛ ارسلان امیری، مرتضی قیدی و من و بعد تک‌تک دوستانی که به ما ملحق شدند.
 فیلمتان جایزه‌ای را گرفته که منسوب است به یک منتقد بزرگ بین‌المللی. نظرتان درباره این جایزه چیست؟ تا چه حد با نظرات ایبرت و نگاه او در زمینه نقد فیلم آشنایی دارید؟
می‌دانم که این جایزه، به خلاقیت و نوگرایی اهمیت ویژه‌ای می‌دهد. اینکه چقدر یک فیلم‌ساز جوان برای پرداخت فیلمش، چشم‌اندازی متفاوت را برگزیده است. جایزه‌ای است که نشان می‌دهد لایه‌های پنهان اثر، از دید آنها که نقادانه فیلم را دیده‌اند، پنهان نمانده است. از اینکه «ناهید» شایسته دریافت چنین جایزه‌ای است، به گروهم می‌بالم. بچه‌ها در شرایطی بسیار سخت، در کنار من ماندند و عاشقانه کار کردند. «ایبرت» را از طریق همان نوشته‌هایی که در این سال‌ها اینجا و آنجا از او چاپ شده، می‌شناسم.
 رابطه فیلم‌سازان و منتقدان در ایران معمولا چندان مساعد نیست. فکر می‌کنید دلیل این مسئله چه می‌تواند باشد؟
من نمی‌توانم بگویم رابطه فیلم‌سازان و منتقدان ایرانی خوب نیست! شاید هم خوب باشد، چه کسی می‌داند؟! منتقد باید سختگیر باشد و بی‌پروا؛ فیلم‌ساز هم معمولا دل‌نازک است و وابسته به فیلمش. طبعا ممکن است در این میان دلخوری‌هایی پیش بیاید. اما من، بیشترین چیزها را از نقدهایی که از دوران دبیرستان تا حالا، خوانده‌ام، یاد گرفته‌ام. «منتقد»های باتجربه و آگاه، معلم‌های خوبی‌اند. من که حاضرم با کمال میل، کف دست‌هایم را در برابر این گروه از منتقدان جلو بیاورم؛ شاید دفعه بعد، خطای کمتری بکنم.
 در کل، فضای کلی جشنواره شیکاگو را چطور دیدید؟ گویا مایکل مور هم در این مراسم جایزه‌ای گرفت. با او دیداری داشتید؟
به دلایل شرایط دشوار سفر به آمریکا، قید سفر به فستیوال شیکاگو را زدم. درحال‌حاضر در اسپانیا هستم. ناهید در بخش مسابقه فستیوال وایادولید حضور دارد. فستیوالی که جزء قدیمی‌ترین رویدادهای هنری اروپاست و سابقه درخشانی دارد و خوشحالم که چند سال قبل، عباس کیارستمی توانسته جایزه اصلی این فستیوال را به دست آورد.
 از اکران فیلم ناهید در ایران چه خبری به ما می‌دهید؟
راستش از اکران فیلم، من هم همان چیزهایی را می‌دانم که در رسانه‌ها گفته می‌شود. برعکس پخش‌کننده‌های بین‌المللی‌مان و خانم شهابی که مدام در تماس هستیم، پخش‌کننده داخلی چندان من را در جریان مسائل فیلم قرار نمی‌دهد. ظاهرا لازم نمی‌داند!
  گویا روی فیلم‌نامه‌ای با مضمون عشق کار کرده‌اید؟ آیا این فیلم‌نامه را جلوی دوربین می‌برید؟
با ارسلان امیری، مشغول نوشتن فیلم‌نامه جدیدی هستیم. بله فیلم‌نامه، مضمونی عاشقانه دارد. ولی نوشتن فیلم‌نامه، مثل رفتن به سفری است که فقط بلیت رفت آن در دستتان است. یعنی معلوم نیست چه زمانی برخواهید گشت و شاید اصلا برنگردید!!! هر زمان که احساس کردیم، فیلم‌نامه آن چیزی است که دوست داریم، حتما شروع به کار خواهیم کرد.
 «ناهید» در جشنواره کن هم موفقیتی کسب کرد. به نظر شما چه ویژگی‌ای این فیلم را در عرصه بین‌المللی شاخص می‌کند؟
به‌نظرم ابتدا، قصه مهم است، گفتن قصه‌ای جذاب برای اهل فن و مردم عادی در همه دنیا. این روزها که با مخاطبان فیلم در فرانسه، آلمان، برزیل، ترکیه، کره‌جنوبی، مراکش و… در ارتباطم، واکنش‌های مخاطبان از فرهنگ‌ها و طبقات مختلف، خیلی برایم جذاب است. آنها بعضی وقت‌ها چیزهایی می‌گویند یا برایم می‌فرستند، که باورنکردنی است. مسئله‌ای که در فیلم مطرح می‌شود، مسئله‌ای جهانی است که همه زن‌ها و مردها، در گوشه و کنار دنیا، درگیرش هستند.
در ضمن ما سعی کردیم، به لحاظ تکنیکی و فنی، استانداردهای سینمایی روز جهان را در فیلم رعایت کنیم. ناهید قرار است در کشورهای زیادی اکران شود و برای آنها خیلی مهم است فیلمی که در سینماهای‌شان اکران می‌کنند، جذاب باشد، برای پرده سینما ساخته شده و استانداردهای لازم را داشته باشد.

شرق